براوەکانی خەڵاتی زێڕینی بلە ڕاگەیەندران

ئەمڕۆ ڕێوڕەسمی دابەشکردنی خەڵاتی زێڕینی بلە لە سلێمانی بەڕێوەچوو، تیایدا ھەشت خەڵات دابەشکران و چەند ڕاپۆرتێکی دۆکیومێنتاری لەسەر ژیاننامەی براوەکان نمایشکران.

خەڵاتی زێڕینی بلە پێشکەش کرا بە (بەدیعە دارتاش، سەڵاحەدین دەمیرتاش، د. سەعد بەشیر ئەسکەندەر، مۆزەخانەی ئەمنە سوورەکە، جەمیلە جەلیل، نەسرین محەممەد عەبدوڵا، شەھرامی نازری و سەڵاحی ئاشتی.)

لە ٢٢ ھەمین ساڵڕۆژی دواماڵئاوایی ئیبراھیم ئەحمەد، شاناز ئیبراھیم ئەحمەد وتارێکی پێشکەشکرد و رایگەیاند چاپکردنی بەرھەمە فیکری و نووسینەکانی مامۆستا تەواو بوون.

شاناز ئیبراھیم ئەحمەد وتیشی، مامۆستا ئیبراھیم ئەحمەد لە ساڵی ١٩٣٧ نووسینێکی لەسەر مافی کورد بڵاو کردەوە، بەڵام دوای زیاتر لە ٨٠ ساڵ لەو نووسینە لە بەغداد شەڕ لەسەر کاری لاوەکی دەکرێت.

شاناز ئیبراھیم ئەحمەد راشیگەیاند، ئێستاش ھەمان ھاواری بێدادی و بێمافی وەک رابردوو ھەیە، جاران نارەزایی بەرامبەر بە حوکمی مەرکەزی بوو بەڵام ئێستا لە ناوخۆدا ھەیە بەتایبەتی گەمارۆکانی سەر سلێمانی.

حەیف لە جێگەی ئەوەی بە سەرفرازی بڵێین کە کوردم و کوردستانیم بەرژەوەندی تەسک بە وانیتردا ھەڵیواسیون.

وتیشی، مامۆستا خەباتی بۆ ئازادی و خۆشبەختی خەڵک دەکرد، پاراستنی دەستکەوتنەکان لە ئەستۆی ھەمووماندایە.

خەڵاتی زیڕینی بلە، کە نازناوی رۆشنبیر و سیاسەتمەداری کۆچکردوو ئیبراھیم ئەحمەدە، ساڵانە بە کەسایەتییە نمونەییەکانی بوارە جیاوازەکان دەبەخشرێت.

ڕێوڕەسمەکە لە ھۆڵی تەلاری ھونەر لە شاری سلێمانی بەڕێوەچوو و  ٢٢ ھەمین ساڵڕۆژی دواماڵئاوایی ئیبراھیم ئەحمەدە.

كورتەیەك لە ژیانی ئیبراهیم ئەحمەد 1914-2000: 

ئیبراهیم ئەحمەد فەتاحزادە مستەفا، بە چەند ناوێكی تریش (بلە - برایم ئەحمەد) ناسراوە. 6/3/1914 لە سلێمانی لەدایك بووە. باوكی دۆستێكی نزیكی شێخ مەحموود بووە. ڕەمزی مامی، ئەفسەری سوپای عوسمانی بووە و كاتی دامەزراندنی حكوومەتەكەی شێخ مەحموود، گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و وەك ئەفسەرێكی ڕووناكبیر و بەئەزموون بەشداری ئەو خەباتەی كردووە.
 
ئیبراهیم، خراوەتە حوجرە و پاشان قوتابخانە ‌و تا پۆلی دووەمی ناوەندیی لە سلێمانی ‌و پۆلەكانی سێیەمی ناوەندی ‌و دوو پۆلی لقی ئەدەبیی ئامادەیی ‌و كۆلیجی حقووقی (1937) لە بەغدا تەواو كردووە، مامە ڕەمزیی زۆر كاری تێ‌ كردووە و لە خوێندنیشدا هاوكاری سەرەكیی بووە.

لە زانكۆی بەغدا (هەمزە عەبدوڵڵا)ی ناسیوە و ساڵی 1937 بە هاوكاریی ئەو، نامیلكەی (العرب والاكراد)یان بە عەرەبی بڵاو كردووەتەوە، بە شێوەیەك باسی مافی نەتەوەكانی عێراقی كردووە، شایەنی وەرگرتن و تێگەیشتن بێت، چەند بابەتێكیشی وروژاندووە، كە لە سەردەمەكەیدا سەركێشی بوون و باسی مافی چارەی خۆنووسینی كوردیشی تێدا كراوە، ئەمەش هەرایەكی زۆری ناوەتەوە و قەدەغە كراوە و هەردووكیان دراونەتە دادگا.

لەگەڵ چەند هاوڕێیەكیدا، سەرەتای ساڵانی سی، كۆمەڵی (لاوانی كورد)یان لە بەغدا پێك هێناوە و دوو گۆڤاری (یادگاری لاوان) ‌و (دیاریی لاوان)یان دەركردووە. تەمەنی هەژدە ساڵ بووە، كە لە ڕۆژنامەی (ژیان)دا كاری كردووە و هاوڕێی نزیكی فایەق بێكەس و گۆران بووە.

ساڵی 1939 بە پشتیوانیی كوردێكی فەیلی (محەممەد باشقە 1890-1980) مۆڵەتی گۆڤاری (گەلاوێژ)ی وەرگرتووە، سەرەتا زۆربەی كاروباری گۆڤارەكەی بە تەنها ڕاپەڕاندووە. 1942 ناچار كراوە وەك حاكم لە شاری هەولێر دابمەزرێ‌ و ئەوەندەی پێ‌ نەچووە گوازراوەتەوە بۆ هەڵەبجە، پەیوەندیی بەهێزی لەگەڵ ڕووناكبیرانی ئەو دوو شارەدا هەبووە. كاتێك میری تەنگی پێ‌ هەڵچنیوە، ناچار ئابی 1944 وازی لە حاكمی هێناوە و هاتووەتەوە بۆ سلێمانی و كاری پارێزەری كردووە. 

(عەلائەدین سەجادی 1915-1984) هاوكاری سەرەكیی گۆڤارەكە بووە و تا 1949 بەردەوام بووە ‌و 118 ژمارەی بە 105 بەرگ لێ‌ بڵاو بووەتەوە. 1947 وەك سەركردەیەكی دیاری پارتی دەركەوتووە و لە 1949ـەوە، نزیكی دوو ساڵ زیندانی كراوە، بە بیانووی ئەوەی خاوەنی گۆڤارەكە (زیندانی)یە، ئیتر ڕاگیراوە.
لە 1944ـەوە لەگەڵ چەند تێكۆشەرێكی تردا كۆمەڵەی (ژ.ك)یان دامەزراندووە و ئەمیش وەك لێپرسراوی لقەكە هەڵبژێراوە. توانیویانە لە زۆربەی كوردستاندا، لقی بەهێز بۆ (ژ.ك) ‌و پاشان بۆ (حدك) دروست بكەن.

كاتێك بۆ یەكەمین كۆنگرەی پارتی بانگ كراوە، حەزی نەكردووە بچێتە ڕیزەكانی پارتی ‌و لقی (ژ.ك) هەڵبوەشێنێتەوە، كە (حیزبی دیموكراتی كوردستان) لەسەر بنەماكانی (ژ.ك) دامەزراوە، ئەوانیش لقەكەی خۆیان كردووەتە قوربانی ئەو پارتە سیاسییە و دواتر چوونەتەوە ڕیزی (پارتی دیموكراتی كورد- عێراق) و هەندێكیشیان چوونەتە ناو (حشع) و پاشان، كراوەتەوە بە لێپرسراوی لقی سلێمانیی پارتی. 

دوای ئازادبوونی و سەرەتای مارتی 1951، بەشداریی دووەم كۆنگرەی پارتی كردووە لە بەغدا، بۆچوونی زۆربەی ئەندامانی كۆنگرەی یەكخستووە، بە كۆی دەنگ وەك سكرتێری گشتیی پارتی هەڵبژێرراوە. بە پێشنیازی ئەویش، كۆنگرە ناوی پارتی گۆڕیوە ‌و بەرنامەی پێشووی بەلاوە ناوە و بڕیاری داوە پڕۆگرامێكی نوێ‌ و پێشكەوتووخوازی چەپتری هەبێت. لەم كاتەدا، بە خەرجی خۆی ڕۆنیۆیەك و تایپێكی بۆ پارتی كڕیوە. 

ئەو ڕێبازە نوێیەی پارتی، بووەتە هۆی نزیكبوونەوە لە (حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران)، لە عێراقیشدا لەگەڵ (حزب وحدە الشیوعیین) و (حیزبی نیشتمانیی دیموكراتی) و (حیزبی شیوعیی عێراق)دا، پەیوەندیی هاوخەباتی بەستووە، بە تایبەت دوای ئەوەی (حشع) دان بە مافی چارەی خۆنووسینی گەلی كورددا ناوە، كە ئامانجێكی سەرەكیی ئەم بووە و پاشان لە پڕۆگرامی پارتیشدا جێی كردووەتەوە. 

نێوانی لەگەڵ قازی محەممەددا هەبووە و پێشەوا بە (بیلە- بیلبیلەی چاو) ناوی بردووە، ئەمیش بە (شینی پێشەوا) سۆزی بۆ لەسێدارەدانی دەربڕیوە. خەمخۆری كوردانی پارچەكانی تری كوردستان بووە، ئەو كاتەی سكرتێری گشتیی پارتی بووە، هەندێ‌ ئەندامی پارتی بۆ توركیا ناردووە، لە پێناوی خوێندن و دۆزینەوەی كەسانی كوردپەروەر و چەپڕەودا، لەو سەردەمەشدا پێشوازی لە د.قاسملو كردووە و هاوكاریی نێوانی پارتی ‌و (حدكا)ی خۆشتر كردووە. 

لە كۆنگرەی سێیەمدا، كە بە ڕێبەری خۆی لە كەركووك (26-27ی كانوونی دووەمی 1953) بەستراوە، پێڕەو و پڕۆگرامی نوێی بۆ پارتی داڕشتووە و بەرەو خەباتی هەموو چین و توێژەكانی بردووە، هەروەها پێشنیازی دامەزراندنی (یەكێتی)ی قوتابیان ‌و لاوان ‌و ژنانی كوردستانی كردووە و بە ڕێنوێنیی ئەم هەرسێكیان دامەزراون. نووسینگەی داكۆكیكردنیان لە پێناوی خەباتی چیانیەتیدا كردووەتەوە، بە كردەوەش بەرگرییان لە جووتیاران كردووە، لەم خەباتەدا، م.برایم ساڵی 1954 كراوەتە ئامانجی ئاغایەك و بە خەستی بریندار كراوە.

ساڵی 1954 ڕۆڵی سەركەوتووی لە یەكخستنی (حشع)دا هەبووە، هەمان ساڵ و دوای هاتنە سەركاری نووری سەعید، ماوەیەك خۆی شاردووەتەوە و بە نهێنی خەباتی كردووە. ساڵی 1955 بە پێشنیازی ئەم و بۆ یەكەم جار، چەند خوێندكارێكی كورد (كە سەرۆكی وەفدەكە مام جەلال بووە)، نێردراونەتە فێستیڤاڵی لاوان ‌و خوێندكارانی جیهان لە وارشۆ، یەكێك لە ئەركەكانیان پەیوەندیكردن بووە بە (مەلا مستەفای بارزان) لە سۆڤێت و سەركەوتوو بوون.

ساڵی 1956، بە هەوڵی ئەم، باڵەكانی پارتی یەكخراونەتەوە و (پ.د.ی.ك) دروست بووە. ساڵی 1957 ویستوویەتی سەر لە جەمال عەبدولناسر بدات. 16ی تەمووزی 1958 كۆمیتەی ناوەندی (پ.د.ك) كۆبوونەتەوە و لەسەر پێشنیازی ئەم، بڵاوكراوەیەكیان دەركردووە و پشتگیرییان بۆ شۆڕشەكە نواندووە. 

لە پێناوی چەسپاندنی مافەكانی گەلی كورد لە دەستووری كاتیدا، 27ی تەمووز بە سەرۆكایەتیی م.برایم و نوێنەری شارەكانی كوردستان، سەریان لە بەغدا داوە. هەوڵی زۆریان داوە ئۆتۆنۆمی بخەنە دەستووری كاتییەوە، سەركەوتوو نەبوون و توانراوە بڕگەی (كورد و عەرەب هاوبەشن لە نیشتماندا...) بخرێتە دەستوورەكەوە. دیداری بارزانی لەگەڵ جەمال عەبدولناسردا ڕێك خستووە، كە سەرئێشەیەكی زۆری بۆ م.برایم دروست كردووە بە تایبەت لای عەبدولكەریم قاسم.

ڕەزامەندیی ڕۆژنامەی (خەبات) وەرگرتووە و یەكەم ژمارەی لە 4/4/1959 دەرچووە، كە بڵاوكراوەیەكی ڕۆژانەی پڕ تیراژی پێشكەوتووخواز بووە. زۆربەی سەروتارەكان خۆی نووسیونی و سەرپەرشتی هەموو بەشەكانی كردووە، پەیداكردنی چاپخانەكەش، هەر بە دەستپێشكەری و كۆششی ئەم بووە. دواتر ئیمتیازی (خەبات)ی داوە بە پارتی و مۆڵەتی ڕۆژنامەی (كوردستان)ی وەرگرتووە و (مام جەلال تاڵەبانی) كردووەتە سەرنووسەری، كە تەنها پێنج ژمارەی لێ‌ دەرچووە.

وەك سەركردەیەكی خەباتی شاخ بەشداری لە شۆڕشی ئەیلوولی 1961دا كردووە، تا 1964 كە بە ناوی (باڵی مەكتەبی سیاسی) لە پارتی جیابوونەتەوە، ناكۆكییەكە تا 1971 بەردەوام بووە و ئەوسا بوونەتەوە بە پشتگیری شۆڕش. 

پاش 1975 لە لەندەن نیشتەجێ‌ بووە. چالاكییەكانی دە ساڵی دوایی تەمەنی، لە پێناوی چالاكیی كوردستانی گەورەدا تەرخان كردووە و گۆڤاری (چریكەی كوردستان)یان دەركردووە. ئێوارەی 8/4/2000 لە لەندەن كۆچی دوایی كردووە و لە (گردی سەلیم بەگ) نێژراوە.

ئیبراهیم ئەحمەد بە دیارترین كەسایەتیی سیاسیی قۆناغی دوای شێخ مەحموودی حەفید دادەنرێت، بە تایبەت لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیستدا. لە بواری نووسیندا، سەرەتا وەك ڕۆمانتیكێكی شۆڕشگێر دەركەوتووە، دواتر چووەتە سەر ڕێبازی ڕیالیزم، ئەوسا وەك پەخشاننووسێكی كارامە دەركەوتووە. شاعیر و كوردیزانێكی باش بووە و چەندین داهێنانی لە وشەسازیی كوردیدا كردووە. 

لە ڕۆمان و چیرۆكنووسیندا پێشەنگی سەردەمەكەی بووە، كوێرەوەری و ژانی گەل و دوا تیری كەوان، بە شاكاری ئەو قۆناغە داەنرێن. تا ساڵی 2010 نزیك بە 26 كتێب و سیپارەی چاپكراوی هەیە (ڕۆمان، كورتە چیرۆك، وەرگێڕان، شیعر و پەخشان، مێژوو، زمانەوانی و ڕۆژنامەگەری... هەندێكیان چەند جارێك چاپ كراونەتەوە)، 17 كتێب لەبارەی ژیان و بەرهەمەكانی و لە 26 كتێبیشدا، بابەتی لەبارەوە نووسراوە. 

ساڵی 2001 ڕێكخراوی (ئیبراهیم ئەحمەد) دامەزراوە، كە ساڵانە (خەڵاتی بلە) پێشكەش بە كەسایەتییە دیار و سەركەوتووەكان دەكات. ساڵی 2007 (جەمیل ڕۆستەمی) كاری دەرهێنانی بۆ ڕۆمانی (ژانی گەل) كردووە و لە لایەن (كۆمپانیای سولی فیلم)ـەوە بەرهەم هێنراوە.

ئیبراھیم ئەحمەد لەتەمەنی 86 ساڵیدا لە کاتژمێر 5ی ئێوارەی ڕۆژی 8ی نیسانی 2000 لە لەندەن کۆچی دواییکرد و تەرمەکەی گوێزرایەوە بۆ‌ سلێمانی و ھەر لەو شارەش به‌خاك سپێردرا.

PUKmedia کوردسات نیوز