ئایا نەخۆشی HIVچارەسەر دەكرێت؟

نەخۆشێكی درێژخایەنی HIV بە شێوەیەكی كاریگەر چارەسەر دەبێت دوای چاندنی خانە بنەڕەتییەكان.

پیاوێكی تەمەن 66 ساڵ كە تووشی ڤایرۆسی ئایدز بووە، دوای چاندنی خانە بنەڕەتییەكانی خوێن كە گۆڕانكارییەكی دەگمەنی تێدایە، لە چاكبوونەوەیەكی درێژخایەندایە، ئەمەش ئاسۆی ئەوە بەرز دەكاتەوە كە ڕەنگە پزیشكان ڕۆژێك لەڕۆژان بتوانن دەستكاریكردنی جینەكان بەكاربهێنن بۆ دووبارە دروستكردنەوەی گۆڕانكارییەكە و چارەسەركردنی نەخۆشەكان لە ڤایرۆسی كۆرۆنا كە دەبێتە هۆی نەخۆشی ئایدز، تیمێكی پزیشكی ئەمڕۆ چوارشەممە رایانگەیاند.

بۆ ئێستا، گۆڕانكارییە گرنگەكەی شكستپێهێنانی ڤایرۆسەكە دەگمەنە، ئەمەش چارەسەرەكە بۆ زۆرینەی ڕەهای ئەو 38 ملیۆن نەخۆشەی كە بە ئایدز دەژین، لەنێویاندا زیاتر لە 1.2 ملیۆن نەخۆش لە ئەمریكادا بەردەست نییە. هەروەها چاندنی مۆخی ئێسك مەترسییەكی بەرچاوی هەیە و تەنها لەسەر ئەو نەخۆشانەی ئایدز بەكارهاتووە كە تووشی شێرپەنجە بوون.

پزیشكانی شاری سیتی ئۆف هۆپ كە ناوەندێكی شێرپەنجە و توێژینەوەیە لە ساڵی 2019 رایانگەیاندووە، ئەو نەخۆشە كە زیاتر لە نیوەی تەمەنی لەگەڵ ڤایرۆسی كۆرۆنادا ژیاوە، لەنێو مشتێك كەسدایە كە دوای وەرگرتنی خانە بنەڕەتییەكان لەبەخشەرێك كە ئەو گۆڕانكارییە دەگمەنەیان وەرگرتووە، چوونەتە ژێر چاكبوونەوە دوارتێ، كالیفۆرنیا، كە چارەسەری كرد.

ویلیام هاسلتین، مامۆستای پێشووی قوتابخانەی پزیشكی هارڤارد، كە بەشی توێژینەوەی شێرپەنجە و ئایدزی زانكۆكەی دامەزراندووە، دەڵێت: "ئەمە هەنگاوێكە لە ڕێگای دوور و درێژ بۆ چارەسەركردن". هاسێلتین كە ئێستا سەرۆك و سەرۆكی دامەزراوەی بیركردنەوەی قازانج نەویستە بەناوی ئەكسێس هێڵت ئینتەرناشناڵ، دەستی لە دۆسیەی شاری هیوادا نەبووە.

لە كاتێكدا ڕاگەیاندنەكە لە 24ەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی ئایدز لە مۆنتریال كاریگەرییەكی دەستبەجێی لەسەر زۆربەی ئەو كەسانە نییە كە لەگەڵ ئایدزدا دەژین، بەڵام بەردەوامە لە پێشكەوتنی درێژخایەن و خاو لە چارەسەركردن كە بە پەسەندكردنی فیدراڵی دەرمانی AZT لە ساڵی 1987 دەستیپێكرد، كە دوای دە ساڵ لەگەڵ بەكارهێنانی ڕێگریكەرانی پرۆتئاز بۆ كەمكردنەوەی ڤایرۆسەكە لە جەستەدا، هەروەها لە ساڵی 2012 دا زیاتر ڕۆیشت، بە ڕەزامەندی كۆمپانیای PrEP كە مرۆڤە تەندروستەكان لە تووشبوون دەپارێزێت.

بەپێی توێژینەوەیەكی ساڵی 2017 لە گۆڤاری ئایدزدا، لە ئەنجامی ئەو پێشهاتانەدا، نەخۆشێكی ئایدز كە ئەمڕۆ لە نزیكەی 20 ساڵیدا دەستنیشانكرا دەتوانێت چارەسەری دژە ڤایرۆس وەربگرێت و 54 ساڵی دیكە بژی.
لە بەیاننامەیەكدا كە نەخۆشخانەكە هاوبەشی كردووە، نەخۆشەكەی شاری هیوا كە داوای كردووە ناسنامەكەی ئاشكرا نەكرێت، وتی: "كاتێك لە ساڵی 1988 تووشی ئایدز بووم، وەك زۆر كەسی دیكە، پێموابوو سزای لەسێدارەدان". هەرگیز بیرم لەوە نەدەكردەوە كە بژیم بۆ بینینی ئەو ڕۆژەی كە چیتر تووشی ئایدزم نەماوە.

پیاوەكە لە سەرەتای ساڵی 2019 چاندنی بۆ كراوە بەڵام بەردەوام بووە لە وەرگرتنی چارەسەری دژە ڤایرۆس تاوەكو كوتانی دژی covid-19 بۆ كراوە. نزیكەی ساڵ و نیوێكە لە ڕیمیسیۆندایە.
جانا تی دیكتەر، مامۆستای یاریدەدەری كلینیكی لە بەشی نەخۆشییە درمیەكان لە شاری هیوا، كە لە كۆنفرانسەكەدا زانیارییەكانی خستەڕوو، وتی: "ئەو كارێكی زۆر باش دەكات." ئەو لە ڕزگاربووندایە بۆ ڤایرۆسی ئایدز.

دیكتەر وتی: نەخۆشەكە چارەسەر دەكرێت بۆ برینی ئازاربەخش لە دەمیدا كە بەهۆی هێرشی خانە بنەڕەتییەكانی بەخشەرەكەوە بۆ شانەكانی.

نەخۆشەكە لە ساڵی 2019 دا لە بەخشەرێكی ناپەیوەندیدارەوە چاندنەكەی وەرگرتووە، دوای ئەوەی تووشی شێرپەنجەی خوێنی توندی مایلۆجینی بووە. پزیشكەكەی لە سیتی ئۆف هۆپ خانە بنەڕەتییەكانی بەخشەری هەڵبژارد كە گۆڕانكارییەكی بۆماوەیییان هەبووە لە نزیكەی 1 لە هەر 100 كەسدا كە بە ڕەچەڵەك باكووری ئەوروپا بوون.

ئەوانەی ئەو گۆڕانكارییەیان هەیە كە بە CCR5-delta 32 ناسراوە، ناتوانن تووشی ڤایرۆسی ئایدز ببن، چونكە ئەو دەرگایە دادەخات كە ڤایرۆسەكە بەكاریدەهێنێت بۆ چوونە ژوورەوە و هێرشكردنە سەر سیستەمی بەرگری لەش. ئەو دەرگایە وەرگری خانەكانی CCR5 یە كە ڤایرۆسەكە بەكاری دەهێنێت بۆ چوونە ناو خڕۆكە سپییەكانی خوێن كە بەشێكی گرنگ لە بەرگری جەستە لە دژی نەخۆشی پێكدەهێنێت.
نەخۆشی شاری هیوا لەنێو گروپێكی بچووك و هەڵبژێردراوی نەخۆشانی HIV دایە بۆ ئەوەی دوای وەرگرتنی چاندنێكی لەو شێوەیە بچێتە ناو چاكبوونەوە.

ئاماژەی بەوەشكردووە، “پێدەچێت ئەمە پێنجەم حاڵەت بێت كە ئەم جۆرە چاندنە دەركەوتووە كە كەسێك چارەسەر دەكات. ئەم ڕێبازە بە ڕوونی كاردەكات. چارەسەركەر و ئێمە میكانیزمەكە دەزانین”، ستیڤن دیكس، مامۆستای پزیشكی لە زانكۆی كالیفۆرنیا لە سانفرانسیسكۆ، كە چاودێری یەكەم نەخۆشی لەو جۆرەی كردووە، تیمۆسی ڕەی براون، وتی. لە ساڵی 2007 دا براون لەلایەن تیمێكی پزیشكی لەبەرلین بە بەكارهێنانی چاندنی كەسێك كە هەمان گۆڕانكاری هەبوو چارەسەر بوو.

دوای چاندنەكە، براون چیتر ئاستێكی دیاریكراوی ئایدزی لە خوێنیدا نەبوو. بە "نەخۆشی بەرلین" ناسرابوو تا لە ساڵی 2010 ناوی خۆی بڵاوكردەوە و ڕووی لە سانفرانسیسكۆ كرد.

براون لە وتارێكی ساڵی 2015 دا لە گۆڤاری AIDS Research and Human Retroviruses سوێندی خواردووە: "تا ڤایرۆسی ئایدز چارەسەر نابێت، نەوەستام". براون لە مانگی ئەیلولی 2020 بەهۆی شێرپەنجەی خوێنەوە كۆچی دوایی كرد كە پەیوەندی بە نەخۆشی ئایدزەوە نەبووە. تەمەنی 54 ساڵ بوو.

سەركەوتنی هاوشێوە لە نەخۆشانی لەندەن لە نیویۆرك و دوسێلدۆرفی ئەڵمانیا بەدوای خۆیدا هێنا.

دەیڤید دی هۆ، یەكێك لە توێژەرە پێشەنگەكانی ئایدز لە جیهاندا و بەڕێوەبەری سەنتەری توێژینەوەی ئایدزی ئارۆن ئەڵماس لە زانكۆی كۆڵۆمبیا دەڵێت: "ئەمە حاڵەتێكی دیكەیە كە لە ساڵانێك لەمەوبەرەوە لە تیمۆسی براون دەچێت". "چەند كەسی دیكەش هەن، هەریەكەیان ڕێگاگەلێك بەكاردەهێنن كە بۆ زۆربەی نەخۆشە تووشبووەكان ناتوانرێت جێبەجێ بكرێت."

هەروەها نەخۆشەكانی دیكە چاندنی مۆخی ئێسكیان بۆ كراوە، كە ڕێكارێكی تاڕادەیەك مەترسیدارە و بریتییە لەسڕینەوەی سیستەمی بەرگری نەخۆشەكە بە دەرمانی چارەسەری كیمیایی. چارەسەری كیمیایی خانە شێرپەنجەییەكانی ماوەتەوە لەناو دەبات، شوێنێك لە مۆخدا بۆ خانە بەخشەرەكان دەڕەخسێنێت و ئەگەری ئەوە كەمدەكاتەوە كە لەلایەن سیستەمی بەرگری لەشەوە ڕووبەڕووی هێرش ببنەوە. پاشان خانە بنەڕەتییەكانی خوێنی چێنراو دەدرێنە ناو خوێن و ڕێگەی خۆیان بۆ مۆخەكە دەگرنە بەر، لەوێ - بە شێوەیەكی ئایدیاڵ - دەست دەكەن بە بەرهەمهێنانی خانەی خوێنی نوێ و تەندروست.

هەرچەندە ڕێژەی مانەوەی ئەو كەسانەی كە مۆخی ئێسكیان بۆ چاندووە بە شێوەیەكی بەرچاو بەرز بووەتەوە، بەڵام لە سەدا 30ی نەخۆشەكان لە ماوەی ساڵێكدا دوای ئەنجامدانی نەشتەرگەرییەكە دەمرن.
ئایلین سكالی، مامۆستای یاریدەدەری پزیشكی لە قوتابخانەی پزیشكی زانكۆی جۆنز هۆپكینز وتی: "پێموایە زۆر دەتوانرێت بەخشەری گونجاو دەستنیشان بكرێت - بە تایبەتی كاتێك خەڵكی زیاتر وەك بەخشەری مۆخی ئێسك خۆیان تۆمار دەكەن، لەگەڵ نوێنەرایەتی زیاتری پاشخانی ڕەگەزی و نەتەوەیی جیاواز." "ئەوە دەبێتە هۆی ئەوەی ئەم جۆرە رێبازە بۆ خەڵكی زیاتر بەكاربهێنرێت."

بەڵام ئاماژەی بەوەشكردووە، "چاندنی مۆخی ئێسك رێكارێكی پزیشكی بەرچاوە كە مەترسی خۆی لەسەرە".

پزیشكانی كۆمپانیای سیتی ئۆف هۆپ ڕایانگەیاندووە كە نەخۆشە ئایدزەكەیان ئامادە كردووە بۆ چاندنەكە بە پێدانی ڕێژیمێكی چارەسەری كیمیایی بە چڕی كەمتر كە لەلایەن سەنتەری شێرپەنجەوە پەرەی پێدراوە و لەگەڵ نەخۆشە بەتەمەنەكاندا بەكارهاتووە.

نەخۆشانی ئایدز لە وڵاتە دەوڵەمەندەكانی وەك ئەمریكا كە دەرمانی دژە ڤایرۆسی تێدا بەردەستە، تەمەنیان درێژترە، بەڵام مەترسی تووشبوونیان بە هەندێك شێرپەنجەی وەك شێرپەنجەی خوێنیش زیاترە. جگە لەوەش ئەگەری تووشبوونیان بە نەخۆشییەكانی دڵ و شەكرە و تەنانەت هەندێك حاڵەتی مێشكیان زیاترە.

دیكتەر ئاماژەی بەوەشكردووە، كاتێك نەخۆشەكەی شاری هیوا لە ساڵی 2019 تووشی شێرپەنجەی خوێنی توندی مایلۆجینیۆس بووە، پزیشكەكانی بەدوای یەكسانیەكی مۆخی ئێسكدا گەڕاون كە گۆڕانكاری بەرگری لە ئایدزی تێدابووە.

جۆزێف ئەلڤارناس، پزیشكی خوێن و شێرپەنجەی شاری هیوا و هاوبەشی نووسەری كورتەنامەكە وتی پرۆگرامی بەخشەری مۆخی نیشتمانی كە قازانج نەویستە ئێستا بە شێوەیەكی ڕۆتینی سكرینكردنی بەخشەرەكان دەكات بۆ ئەوەی بزانێت ئایا گۆڕانكاری CCR5-delta 32 یان هەیە یان نا.

دیكس وتی ئەگەری ئەوەی ڕۆژێك بێت بتوانرێت بە شێوەیەكی كاریگەر ژمارەیەكی زۆر زیاتر لە خەڵك چارەسەر بكرێت بە بەكارهێنانی تەكنیكەكانی دەستكاریكردنی جینەكان بۆ دروستكردنی گۆڕانكارییەكە ڕەنگە یەك دە ساڵ پشوو بێت.

دیكس وتی لەگەڵ كۆمپانیایەكی سانفرانسیسكۆ كاردەكات بەناوی Excision BioTherapeutics بۆ پەرەپێدانی یەكەم تاقیكردنەوە لە مرۆڤدا كە بریتی دەبێت لە دەستكاریكردنی جینەكانی نەخۆشانی تووشبوو بە ئایدز. توێژینەوەكان هەندێك سەركەوتنیان دەرخستووە لە دەستكاریكردنی جینەكانی ناو مشك و مەیموونەكانی تووشبوو بە ئایدز.

دیكس وتی كە لە تاقیگەدا قورس نییە ئامرازێكی دەستكاریكردنی جینەكان بەكاربهێنرێت بۆ كۆتاییهێنان بەو وەرگرەی كە ڕێگە بە ئایدز دەدات داگیركاری بۆ سیستەمی بەرگری لەش بكات. ئەنجامدانی ئەو ئەركە لەناو جەستەی نەخۆشێكی مرۆڤدا، ئەو شوێنەیە كە كارەكە ئاڵۆز دەبێت.
دیكس وتی: "ئەوە تەحەدایە — بۆ ئەوەی ئەوە بە شێوەیەكی كاریگەر و سەلامەت ئەنجام بدەین." “وە ئەوە دەبەیەكی تەواو لە كرمە.”
هاسڵتین ئاماژەی بەوەشكردووە، دەبێت توێژەران بزانن چۆن بگەنە بەشی پێویست لە خانە گونجاوەكانی ناو جەستە. لە هەمان كاتدا دەبێت دڵنیابن لەوەی چارەسەرەكە كاریگەری نەخوازراو لەسەر جینەكانی تر دروست ناكات.

سكالی، لە جۆنز هۆپكینز دەڵێت: "پەیامەكە بۆ ئەو كەسانەی كە تووشی ئایدز بوون ئەوەیە كە ئەمە نیشانەی هیوایە". ئاماژەی بەوەشكردووە، “ئەوە دەتوانرێت جێبەجێ بكرێت. دووبارە دووبارە كراوەتەوە. هەروەها ئاماژەیەكە كە كۆمەڵگەی زانستی بەڕاستی سەرقاڵی هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی ئەم مەتەڵەیە.” 

وەرگێڕان لە ئینگلیزییەوە/ سابیری سەندیكا
PUKmedia