خالقی: با منداڵه‌کانمان له‌ ناونانه‌وه‌ تا په‌روه‌رده‌کردن به‌که‌له‌پوری کوردی گۆش بکه‌ین

مەزھەر خالقی

کورته‌یه‌ک له‌باره‌ی مامۆستا «مه‌زهه‌ری خالقی-یه‌وه‌..
مەزھەر خالقی لە شاری سنە لە ناو بنەماڵەیەک لە مەشایخی کوردستان له‌دایک بووه‌. لە ھەڕەتی لاوێتیدا ماوەی یازدە ساڵ بە فێربوون و وەدواکەوتنی مۆسیقای ئێرانی و ڕاھێنانی شێوازەکان و رەدیفەکانی ئاوازی فارسی خەریک بووە، یەکەمین ئیجڕای ئاوازی لە دوا ساڵانی په‌نجاکان لە ڕادیۆی سنە بە زمانی فارسی تۆمار کراوه‌. پاشان لە به‌شی فیزیا لەزانستگای تاران درێژەی بە خوێندن دا و دواتر لە قوتابخانەکانی تەجریش، شمیران بوو به مامۆستای وانه‌ی تێرمۆدینامیک، بەڵام دۆستایەتی لەگەڵ نەمر ئێنجووی شیرازی، ئەوی بۆ لای ڕادیۆ ڕاکێشا تا بە وەرگێڕانی بابەتگەلی ئەدەبی و ھونەریی زمانی کوردییەوە خەریک بێ و لەگەڵ ھونەرمەندانی دیکەی کورد (حەسەن یۆسف زەمانی، حەسەن کامکار، موجتەبا میرزادە، سوارە ئیلخانیزادە، موحەممەد سەدیق موفتیزادە، موحەممەد کەمانگەر، فەریدون مورادی، شوکروڵڵا بابان، عوسمان ئەمجەدی، ئیبراھیم ستوودە، عابید سیراجەددینی و...) یارمەتیی گەشە و بڵاوکردنەوەی زمان و ئەدەبی کوردی بکا.

خالقی دوای ئیجڕاکردنی زیاتر لە ٢٥٠ ئاھەنگی فۆلکلۆر و بەستەی ڕەسەنی کوردی، لە  دەیەی ٧٠دا بەڕێوەبەرایەتی ڕێکخراوی رادیۆ و تەلەفیزیۆنی کرماشان وەئەستۆ دەگرێ و، بە پێی خراپ تێگەیشتنێکی لە سەردەمی شۆڕش گه‌لانی ئێراندا له‌ لایه‌ن ساواکه‌وه‌ ده‌گیرێ، بەڵام سەرەنجام بە ھەوڵی ئەھلی فەرھەنگ ئازاد ده‌کرێ و بە یارمەتیی مام جەلال لە ڕێگەی کوردستانی باشوورەوە دەچێتە بەریتانیا و لە لەندەن نیشته‌جێ ده‌بێت و کە لەو کاتەوە تا ئێستا نەگەڕاوەتەوە ئێران و رۆژهه‌ڵاتی کوردستان.

مەزھەر خالقی، دوای گۆڕانکارییەکانی کوردستانی باشوور، ئێستاکێ خەریکی لێکۆڵینەوە و بڵاوکردنەوەی مۆسیقای کوردییە و، ھاوکاتیش لێپرسراوی ئەنیستیوتی كەلەپوری كوردییه‌ له‌ شاری سلێمانی.

مامۆستا لەم دیدارەی خواره‌وه‌دا بەوردی تیشكی خستۆته‌ سەر ڕەوشی ئێستای هونەر و بایەخی كلتوری كوردی و لەو بارەیەوە ئاماژەی به‌ کۆمه‌ڵێک بابه‌تی گرنگ کردووه‌.

شایانی باسه‌ ئه‌م دیداره‌ ژینۆ عەبدوڵڵا سەرنووسەری سایتی خاك له‌گه‌ڵ مامۆستا کردوویه‌تی و رۆژنامه‌ی کوردستانی نوێ له‌به‌ر گرنگی پێگه‌ی خالقی و گرنگی بابه‌ته‌که‌ پێی باش بوو  لێره‌دا بڵاوی بکاته‌وه‌.

*حەز دەكەین بەشێوەیەكی گشتی باسی  دەزگاكەی ئێوە بكەین (ئەنیستیوتی كەلەپوری كوردی)، بوونی دەزگایەكی وا لەكوردستاندا تاچەند ڕۆڵی هەیە؟ بەتایبەتی لەباشووری كوردستاندا؟

 -بنەمای بیرۆكەی  دروستبوونی ئەم دەزگا كلتورییە،  بۆ ئەوەیە لەم بەشە رزگاربووەی  كوردستاندا، بتوانین بەسوود وەرگرتن لەكولتوورو كەلەپووری چەندین ساڵەی  نەتەوەكەمان، بنەمایەك بۆ كاری رۆشنبیری ئێستاو داهاتوومان دابنێین، ویستمان لەسەر ئەو بنەما كولتورییەی سەدان ساڵەی نەتەوەكەمان حكومەتەكە دروست بكەین.

لێتان ناشارمەوە، ئێستا ئێمە وامان لێهاتووە، زۆرجار هەست بەغەریبی دەكەین، بەداخەوە بەهۆی سەدان ساڵ داگیركردنی باكوورو باشوور و خۆرهه‌ڵات و خۆرئاوای نیشتمانەوە، ناتوانن لەگەڵ یەك ئیش بكەن،  بەهۆی دووركەوتنەوەی تەبیعەتی مرۆڤەكانی ئەم پارچانەی كوردستانەوە لەیەكتری. بەهۆی داگیركەرانەوە، ئەو پەیوەندییە كلتووری و مەعنەوی و كۆمەڵایەتییەی  نەتەوەكەمان وردە وردە كاڵبوونەتەوە.

ئێمە میللەتێكی كۆنین لەسەر خاكی میزۆپۆتامیا، مێژووەكەمان زیاتر لەدوو هەزارو حەوسەد ساڵە، كلتورێكی زۆر دەوڵەمەندو بەهێزمان  هەبووەو بەرگەی كلتووری بێگانەی گرتووەو نەیهێشتووە كولتورەكەی بسڕێتەوە، دەوڵەمەندی كولتوورەكەمانە بۆتە هۆی ئەوەی كە كلتوری ئێمە كلتوری بێگانەی قبوڵ نەكردووە، ئەگەر كلتوری ئەم بێگانانەمان قبوڵ بكردایە،  ئەوا ئێستا میللەتێك، بەناوی كوردەوە نەدەما.

ئامانجی ئێمە، بووژانەوەی كلتووری پێكەوە ژیانە كە لەم ناوچەیەی ئێمە سەدان ساڵە هەبووە، دەمانەوێت كلتوری دەوڵەمەندی نەتەوەكەمان ببوژێنینەوەو پەرەی پێبدەین و كلتوری بێگانە وردە وردە كەم بكەینەوە.

ئێستا جیهانگەری هەیە هاوشانی وڵاتی داگیركەر، كاریگەری لەسەر كلتوری نەتەوەكان هەیە، ئەگەر دەرگا بەسەر جیهانگەریشدا دابخەین هەر دێتە ژوورەوە لەڕێگەی میدیاو  تەكنەلۆژیاوە، ئێمە لەهەموو میللەتانی دونیا زیاتر كەوتوینەتە بەر هێرش و مەترسی لەناوچوونی كلتورەكەمان، تا ئێستا حكومەتی هەرێم بەرگری لەجیهانگەری نەكردووە، حكومەتێكمان نەبووە كە بتوانی ئەو دابوو نەریت  و كولتوورە جوانە، ڕیسایكڵ بكات لە ناوكۆمەڵگادا.

لەدەمێ ساڵەوە، ئەمانە ئەو شتانەن كە  زەروورەتی بنكەیەكی وایە لەخەیاڵ و ئەندێشەی مندا دەستی پێكردو، خۆشبەختانە دەرفەتم بوو بێمە كوردستان، ئەو كارە بكەین و بەگوێرەی كەمی ئیمكانیات ئێستا ئێمە خەریكی كۆكردنەوەی  كلتووری نەتەوەیی و ناسنامەی مرۆڤی كوردین،  بۆ ئەم كارە، دەبێ میدیا یارمەتیمان بدات، كۆمەڵگا یارمەتیمان بدات، حكومەت دەست پێشخەربێت، چونكە بەیەك دەست چەپڵە لێنادرێ، دەبێ پێكەوە بناغەیەكی گەورە بۆ كلتوری كوردی دابنێین.

دەبێت بەكۆڕو سمینارو نووسین و دەنگ و رەنگ، كولتورەكەمان زیندوو بكەینەوەو دەوڵەمەندی بكەین بۆ نەوەكانی داهاتوومان، بۆ ئەوەی خەرمانێكی دەوڵەمەندی كەلەپوورو كولتورییان لەبەر دەستدا بێت.

باسوود لەئەزموونی ئەرمەنیەكان وەربگرین، ئێمەو ئەرمەنیەكان لەزۆر شتدا وەك یەكین، دوو نەتەوەی دێرینی ناوچەكەین، پێكەوە ئەنفالكراوین و جینۆسایدمان بەسەردا هاتووە لەمێژوودا، ئەوان  ئەو خەم و ناخۆشیانەیان كردووە بەپەیكەرو نووسین و فیلم و كردوویانە بەسیمبول و لەشەقام و دروستكردنی باڵەخانەكاندا رەنگی داوەتەوە.

هەموو ئەو شوێنانەی كاتی خۆی شەڕی تێدا بوو، مۆنۆمێنتێكی گەورەیان لێ دروست كردووە. ئێمەش دەبێت منداڵه‌کانمان لەناونانه‌وه‌ تا دەگاتە پەروەردەو فێركردن، بەكولتورو كەلەپووری كوردی پەروەردەیان بكەین و گۆشیان بكەین، دەبێتە كولتورەكەمان، بكەینە خاڵی بەهێزی جیاوازیمان لەگەڵ تورك و فارس و عەرەب.

*مامۆستا زۆرجار باسی ئەوە دەكەیت  ئەو شەڕەی بەسەر كوردا هاتووە بەهۆی كلتورەكەیەوە ئەنفالكراوە، وەك ئاگاداریشین سەرەڕای قەیرانی دارایی بەڵام ئێوە كارەكانتان هەر بەردەوامە، هاوكاری لایەنی پەیوەندیدار واتە حكومەت چۆنە بۆ ئێوە؟

- من هەمیشە لەژیانمدا، پێش كارەكانم داوای هیچم نەكردووە، هەمیشە دوو هەنگاوم ناوە، ئینجا داوای هه‌قی هەنگاوی یەكەمم كردووە، من لەپێشدا كارەكانم دەكەم ئینجا داوا لەحكومەت دەكەم پارەكەی بدات. گلەیی من لەحكومەت گشتگیرە، جاران زیاتر یارمەتی كلتووری هەبووە لەهەرێمی كوردستان، لەئێستادا هاوكاری پێكەوە ژیان لەكۆمەڵگا زۆرتر بوو، بەڵام دەبێ حكومەت خۆی یەكلایی بكاتەوە، جیاوازی ئێمە لەگەڵ وەزارەتدا ئەوەیە، وەزارەتەكان لەبیرۆكراسی خۆیاندا چەقیون، پلانیان نییە، ئایدیایەكیان نییە، وەزیر دێت و دەچێ كەس نازانێ باش بوو یان خراپ.

ئەو یارمەتیەی دەدرێت بەمن زۆر كەمترە لەیارمەتی وەزارەتێك، دەبێت یارمەتی زیاتری NGO-كان بدرێت، رێكخراوەكان كاری باش دەكەن و یارمەتی سیستمەكە دەدەن و مەزهەری دیموكراسیین.

بەڵام بەداخەوە  حكومەت لەبری یارمەتی رێكخراوەكانی NGO دەچێت دایاندەخات، رەنگە هەندێكیان باش نەبوو بن، بەڵام نابێت هەموویان بەیەك چاو تەماشا بكرێن و وەك یەك مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت.

*سەرەڕای ئەم كارانەی كردووتانە بەتایبەتی  لەكۆكردنەوەی كتێب و نووسین و  ڤیدیۆ و ئەو زاراوانەی باست كرد ئەگەر بارودۆخ باشبوو  بەرنامەو پلانی داهاتووتان چییە سەبارەت بەزیاترە دەوڵەمەندكردنی ئەم كلتورە بەتایبەتی وەكو جەنابیشت  باس كرد هەرچوار پارچەی كوردستان هەمووی خاوەنی یەك كلتورن؟

-ئێمە یەك كۆمەڵگاین، ئەرشیفێكی پەرش و بڵاومان هەیە، دەستمان كردووە بەكۆكردنەوەو ساغكردنەوەی ئەو ئەرشیفە، لەبواری نووسین و دەنگ و رەنگدا، كارێكمان كردووە، ئەو ئەرشیفە كۆبكەینەوەو پەرەی پێبدەین، وەكو پاكێجێك وایە. ئێمە پێویستمان بەیارمەتی هەیە لەبواری بەرهەمهێنانی فیلمدا. دیسان لەوێشدا ئێمە یارمەتیمان دەوێ یارمەتییەكان چۆن بێ ئێمە فیلم دروست دەكەین بەڵام وەكو پیشەی سینەماگەری شتێكی بچووكمان هەیە، بەشێكی بچووك بەسیناریۆ وەكو مەوزوعە وەكو ئایدیا بۆ مۆزیك ئێمە میلۆدیمان هەیە، بۆ دابونەریت ئۆدیۆ و ڤیدیۆمان هەیە، بەڵام تۆ گەرەكت بێ لەكۆمەڵگا دیسان بەگەڕی بخەیتەوە باسی هەڵپەڕكێ بكەی، باشە خەڵكی ئەم شارە چەند جۆر هەڵپەڕكێی دەزانی، سێ بۆ چوار، بەڵام پەنجا بۆ شەست جۆر  هەڵپەڕكێمان هەیە، خۆ ئەمە سەروەتێكی گەورەیە. جلوبەرگی كوردی چەند جۆری هەیە؟ دەبێت ئێمە بگەڕێینەوە بۆ سەروەتی نەتەوەیی و كلتوریمان، سەرچاوەیەك هەیە دوای سەرچاوەكەو سەرمایە دانانی شارەزای وەسیلەو تەكنیك تەكنەلۆژیا پاڵپشتی حكومەت  وەكو سیاسەتی كلتور ئەمانە هەموو بەیەكەوە بەستراوە ئەگەر ئەو  ئارشیفەی من هەروا دەكەوێت هیچ كەسێك سوودی لێوەرنەگرێت من زەرەرم كردووە، بۆیە هاتم دەستم پێكردووە بەو برەودانە بۆ ئەوەی بزانی ئەنجامی ئەمە چیە ئێستا ئێمە خەریكین  كار بكەین لەگەڵ زانكۆكاندا ئەوەی زانكۆكان نیانە تا ئێمە بیان دەینێ. چ لەدەرەوە چ لەناوەوە  باسی ناكرێت  لەبەر ئەوەی بكەوێتەگەڕ ئەم یەك ساڵە نەكەوێتە كار، 21ی ئەم مانگە كۆنفراسێك لەڤیەنا فیلمیكی دیكۆمینتاری بۆئیزیدییەكان لەكۆنفرانسێكی ئینتەرناشنال جوانترین سەربوردەی راستی خۆشەویستی لەناو كوردا هیج كەس نەینووسیوە سەدان مەوزوعی خۆشەویستیمان هەیە ئەتوانین بیكەین بەڕۆمان لەمەلیكیەكەی میوزیك چ بكەین.

*مامۆستا پێمان خۆشە لەكۆتاییدا سەرنجی ئێوە لەسەر خاك تیڤی و سایتی خاك بزانین كە ماوەیەكە سایتەكە دەست بەكاربووە؟

- لەڕاستیدا  خاك لەبەر ئەوەی پێشینەیەكی زۆرباشی هەیە، جێی متمانەی خەڵكە، ئێستاش هەر بەوشێویە ماوەتەوە،  بەڵام  تیڤی خاك، لەبەرئەوەی، پەخشەكەی لەسەتەلایت نییەو كەناڵەكە ئاسمانی نییە، لەكوردستان ماس میدیا هەیەو كەناڵی فرە چەشن و هەمەجۆر هەیە، بینەری كەمترە، ئێستا بەهۆی ئینتەرنێتەوە جگە لەسایتەكان ئەپڵیكەیشنی كەناڵە تەلەفزیۆنییەكانیش لەسەر مۆبایلەكان هەن و هیوادرم ئێوەش سوود لەم تەكنەلۆژیا نوێیە وەربگرن، بۆ ئەوەی بتوانن پەیامی خۆتان بگەیەنن، خەڵكی كوردستان دوور لەئایدیای جیاوازی حزبایەتی پێویستی بەپەیامێكی پاكە، پێویستی بەپەیامێكە گوزارشت لەخواستەكانی بكات، دەبێت میدیاكان لەدەستنیشانكردنی كەم و كوڕییەكان، پێشەنگ بن، نەك لەدواوە بن، بەداخەوە میدیا لێرە، دواكەوتەی ڕووداوو پێداویستییەكانە.

من خۆشحاڵم كە ئەم سایتەی ئێوە پێداویستی هەموو خەڵكی لەخۆ گرتووە، هەم لەڕووی هەواڵەوە هەم لەڕووی ئاگادارییەكانەوە هەم لەڕووی بەرنامەكانەوە، دەبێت هاوشانی دامەزراوەی وەك خاك، حكومەتیش بەرنامەی پەرەپێدانی كلتووری هەبێت، دەبێت پێشبڕكێ بكات بۆ كاری باشتر، دەبێت ئێوە كەلێنەكانی كارنامەی حكومەت پڕ بكەنەوە.

بۆ میدیا بەگشتی، پێویستە خەڵكی شارەزا كاری تێدا بكەن، كەسانی رۆشنبیرو نیشتمانی، راستە راگەیاندن دەسەڵاتی چوارەمە، بەڵام لەگەڵ یاسادا كۆڵەكەی بەهێزی پێشكەوتن و رێگرین لەگەندەڵی.

خاڵكی تر تائێستا میدیاكانی ئێمە گرنگییان پێنەداوە، بێ پلانییە، پرۆدیسەرو بەرنامەدارێژەرەكان، پلانیان بۆ هەفتەك یان بۆ مانگێك، یان چەند مانگێك، چێ دەكەن. ئەوان بەرنامەیان نییە چی پێشكەشی خەڵك بكەن.

هەر كەس هاتووە بۆ لای من خۆی هاتووە، نەی وتووە، ئێمە لەدەزگاكەمان پلانمان هەبووە چاوپێكەوتن لەگەڵ تۆدا بكەم.

خوای گەورە ئەم بەشەی كوردستانی پێداوین، ئەم نیعمەتە، ئەمە دەسكەوتی خوداییەو بەخوێن بەخشینێكی كەمتر بەدەستمان هێناوە.

  سامانی ماددی و مەعنەویشی پێداوین، ئەم وڵاتە بەزووترین كات ئاوەدان بكەینەوە.

بەڵام كێشەمان هەیە، بەڵام رەخنەمان هەیە، ڕووی دەممان لەحكومەتە دەبێت لەبەڕێوەبردنی وڵات بەسیستم تر كار بكات.

PUKmedia له‌ كوردستانی نوێ-ـه‌وه‌