سۆشیال میدیا گۆڕانکاری گه‌وره‌ی به‌دوای خۆیدا هێناوه‌

هه‌موو به‌شه‌کانی میدیا بوونه‌ته‌ یه‌ک

سۆشیال میدیا گۆڕانکاری گه‌وره‌ی له‌بـواره‌ جیاوازه‌کانه‌وه‌ به‌دوای خۆیدا هێناوه‌

سۆشیال میدیا جیهانێكی گریمانەییە یان بەرنامە بۆداڕێژراوە؟ دەركەوتنی سۆشیال میدیا بەرهەمی میدیا خۆیەتی یان پاشەكشەی میدیای تەقلیدییە؟ چۆن بتوانین دەرهاویشتە سلبییەكانی سۆشیال میدیا چارەسەر بكەین؟ هۆكانی پەڕینەوەی سۆشیال میدیا لەپەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانەوە بۆ پەیوەندییە سیاسییەكان چییە؟ ئەمانەو چەندین پرسیاری تر لەلایەن بەرێزان د. ئیبراهیم سەعید‌و د. نەزاكەت حسێن مامۆستایانی زانكۆی سلێمانی له‌بەشی راگەیاندن، وەڵام دەدرێنەوە.

زیاد له‌ناوه‌ندێکی سۆشیال میدیامان هه‌یه‌
د. ئیبراهیم سەعید: دەتوانین بڵێین سۆشیال میدیا بریتییە لەو تۆڕە بەرفراوانەی لەدەرئەنجامی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا بەتایبەتی تەكنەلۆژیای ئەنتەرنێتی سەریهەڵداوە، ئەم تۆڕە بەرفراوانە لەیەك كاتدا توانیویەتی جۆرێكی نوێ لەمیدیا بێنێتە ئاراوە، كە میدیایەكە دەتوانین بڵێین نێوەندێكە لەنێوان كۆمینیكەیشنی سۆشیالی‌و ماس كۆمەینیكەیشن.
لەئێستادا زیاد لەكەناڵێكی یاخود زیاد لەنێوەندێكی سۆشیال میدیامان هەیە، وەك فەیسبووك كە لای خۆمان زۆرترین بایەخی پێدەدرێت، هەروەها تویتەر‌و كۆمەڵێك نێوەندی ترە، بەڵام لای خۆمان فەیسبووك توانیویەتی لەهەموو نێوەندەكانی تری سۆشیال میدیا زیاتر كاری لەسەر بكرێت.
سەبارەت بەهاتنەئارای سۆشیال میدیا راستییەك هەیە، ئەوەیش ئەوەیە لەگەڵ هەر جۆرە پێشكەوتنێكی تەكنەلۆژیا، میدیاش گۆڕانكاری بەسەردا دێت، جۆری مامەڵەی خەڵكیش لەگەڵ میدیا گۆڕانكاری بەسەردا دێت، ئەو پێشكەوتنانەی لەگەڵ تەكنەلۆژیای كۆمەینیكەیشندا بەتایبەتی دوای2000 دێتە ئاراوە بەتایبەتی ئەو تاك جەمسەرییەی لەدوای نەمانی شەری سارد‌و جێگیربوونی بنەماكانی بەجیهانی بوون دێتە ئاراوە، جۆرێكی تر، مامەڵەیەكی تری خەڵكی لەگەڵ میدیاكاندا بەئاڕاستەیەكی تردا دەڕوات.
شتێك هەیە لەبواری میدیادا، که‌ هەمیشە قەسەی لەسەر دەكەین، ئەویش حەتمەیەتی تەكنەلۆژییە، زۆرجار تەكنەلۆژیا كە سەرهەڵدەدات بەتایبەت لەبواری میدیا لەگەڵ خۆیدا كۆمەڵێك گۆڕانكاریش دەهێنێتە ئاراوە، بۆ نموونە هەمیشە دەوترێت ئەگەر لەڕوانگەی وتە بەناوبانگەی مارشال ماكلۆهانەوە قسەبكەین، كە پێشكەوتنی كۆمەڵگە بەدرێژایی مێژوو لەو كاتەوەی شارستانییەت دروست دەبێت، پەیوەندی بەجۆری هۆكانی كۆمەینیكەیشنەكانیەوە لەسەر ئاستی جیهان هەیە، بۆ نموونە ئەگەر هۆكاری كۆمەینیكەیشن زارەكییە، پێشكەوتنی كۆمەڵگەش بەئاڕاستەیەكدا هەنگاو دەنێت بەدوای ئەوە كۆمەینیكەیشن كە گەشەدەكات‌و دەبێتە نووسین پاشان بۆ چاپ‌‌و تاد.
جۆرێكیتر لەكۆمەینیكەیشن سەرهەڵدەدات‌و جۆرێكیتر لەمامەڵەكردنی خەڵكی لەگەڵیدا سەرهەڵدەدات، ئەویش رەنگدانەوەی بووە لەسەر ژیانی ئێمە لەسێ بواری سەرەكیدا، ئەوەی سۆشیال میدیا ئێستا هێناویەتە ئاراوە دەتوانین لەسێ روانگەوە تەماشای بكەین، یەكێكیان ئەوەیە دەتوانین بڵێین دنیایەكی گریمانەییە، یەكەمیان بەجەمسەربوونی تاكە، ئەم سۆشیال كۆمەینیكەیشنە تاك دەكات بەجەمسەر بەو مانایەی مامەڵەی لەگەڵ تاك دایە، راستە مامەڵەیەكی راستەوخۆی لەگەڵ تاكدا كردووە، بەڵام ئەگەر دیقەت بدەیت، ئەگەر مامەڵەی خەڵك مامەڵەیەكی دەستە جەمعی بێت لەتەماشاكردندا یان رادیۆ بەهەمان شێوە گوێگرتنێكی دەستەجەمعی بێت، ئەگەر دەستاودەستكردنی رۆژنامەیەكیش مامەڵەیەكی دەستەجەمعی بێت، بەڵام مامەڵەی ئێمە لەگەڵ سۆشیال میدیا مامەڵەیەكی تاكە، واتە تاك دەبێت بەجەمسەر.
دۆخێكی تر كە دروستی دەكات كە كۆمەڵێك شتی تر لەتاك دەسەنێتەوە، گرنگترین شت سەندنەوەی تایبەتمەندی تاكە، ئەم تەكنەلۆژیایە بەتایبەتی لەسەردەمی سۆشیال میدیادا، تاك بەخۆی نازانێت تادێت تایبەتمەندی خۆی لەدەست دەدات، حاڵەتێكی تریش نامۆبوونی تاكە، چونكە ئەو لەدۆخێكدا دەژی كە گریمانەییە، دۆخێكی واقیعی نییەو مامەڵەكردنەكەش گریمانەییە، پەیوەندییەكان گریمانەییە، تادێت ئەو دۆخە گریمانەییە زیاتر خۆی بەرجەستە دەكات.

هه‌موو به‌شه‌کانی میدیا بوونه‌ته‌ یه‌ک
ــ د.نەزاكەت حسێن: پێناسەیەكی كورت بۆ سۆشیال میدیا هەبێت ئەوەیە پێی دەوترێت؛ پڕۆسەیەكی كۆكردنەوەی كۆمەینیكەیشنی ئۆنلاینییە، ئەم كۆمەینیكەیشنە ئۆنلاینە لەسەر بنەمای گریمانەییە، ئەوەش بەرهەمی گەشەی تەكنەلۆژیایە، پیشەسازی میدیا ئەمڕۆ گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، جاران پیشەسازی میدیا جیاجیا بووە، چاپ بەجیابووە، تەلەفزیۆن، رادیۆ جیابوون، بەڵام ئەمڕۆ حاڵەتێكی تر دروستبووە كە پیشەسازی میدیا هەمەجۆر بووە. بۆنموونە ئەمڕۆ لەدنیادا كۆمپانیا هەیە كە هەموو بوارەكانی كۆكردۆتەوە، واتە پیشەسازی میدیا لەبەش بەش‌و زۆرییەوە بووە بەیەك، راستە لەسەرەتادا بەرنامەڕێژی نەبووە، كاتێك دوو خوێندكاری زانكۆی هارفارد لەئەمریكا ئەمە دادەنێن بۆ پڕۆسەیەكی خوێندن دەبێت، بەڵام دواجار سۆشیال میدیا بەتایبەت فەیسبووك كە ئێستا یەك ملیار كەس بەكاری دەهێنێت وەك مارك ئاماژەی بۆ دەكات كە ئەوە بەرەو ئەوە دەچێت فەیسبووك بكەمە سەرچاوەیەكی هەواڵی، چونكە یەك ملیار كەس گوێ لەمن دەگرێت.

*تاڕادەیەك نەبووە بەسەرچاوەی هەواڵ؟
ــ د.نەزاكەت حسێن: بووە بەسەرچاوەی هەواڵ، بەڵام وەك ئەوە نییە دامەزراوەیەك بێت، سۆشیال میدیا بەرهەمی كۆمەڵگە خۆیەتی، بەرهەمی پەیوەندییەكانیەتی، ئۆنلاینییە بەرهەمی كۆمەڵگەیە، واتە خالق‌و داهێنەرو نووسەر‌و سەرچاوەكەی خەڵك خۆیەتی نەك دامەزراوەیەكی پلان بۆ داڕێژڕاو بێت، چونكە نە بەپڕۆسەی تەحریردا دەڕوات نەسانسۆر هەیە، واتە تاك خۆی كۆنترۆڵی ئەمانە دەكات، لەلایەكی ترەوە ئێستا دەتوانین بڵێین چۆن ئیمپراتۆریەتی میدیایی هەیە، ترس لەوە هەیە ئەم جۆرە سۆشیال میدیایە ئیمپراتۆریەتێكی تری میدیای ئۆنلاینی بێت وەك چۆن هی رادیۆ‌و تەلەفزیۆن‌و چاپ هەیە، ئاوهاش جۆرێك لەئیمپراتۆریەتی میدیای ئۆنلاینی بەرهەم دەهێنێت. بۆنموونە دامەزراوەیەكی وەك ئەی ئۆ ئێڵی ئەمریكی كە یەكێكە لەدامەزراوە گەورەكانی میدیا هێندەی فەیسبووك خەڵك سەردانی ناكات، پێناسەیەكی تر دەڵێت دەتوانین بڵێین كیشوەرێكی تر دروست بووە، نەپۆلیسی تیایە نەیاسای تیایەو بابەتەكانیشی بەرهەمی دەستی خەڵكانێكە كە ناتوانیت هیچ جۆرە ئۆرگەنایزێك‌و رێكخستنێكی بۆ بكەیت، لەبەرئەوە دەتوانین بڵێین كۆمەڵگەیەكی گریمانەییە، یەكێك لەتایبەتمەندییەكانی ئەم جیهانە، ئەم كیشوەرە ئەم كۆمەینیكەیشنە، لەحاڵەتێكی گریمانەییدایەو واقیعی نییە، بۆیە رێكخستنی ئاسان نییە، جگە لەوەش گەشەی ئەوەش پەیوەستە بەدوو بوارەوە، خۆی سەرەتا بۆ زانستی زانكۆكان دروست بوو، لەدوایدا چووە ناو بواری ساسەتەوە، ئەوەی ئێستاش گەشە بەفەیسبووك دەدات میدیای بازرگانی‌و ریكلامە جگە لەوەی سەرچاوەیەكی ریكلامە لەهەمانكاتدا بەرەو بازرگانی بوون دەڕوات.

سۆشیال میدیاو میدیای ته‌قلیدی
*ئەو باڵادەستییەی سۆشیال میدیا دەرئەنجامی پاشەكشەی میدیای تەقلیدییە یان بەجۆرێكی تر گەشەكردنی میدیایە لەپانتاییەكی تردا؟
ــد.ئیبراهیم سەعید: دەتوانین لەهەردوو حاڵەتەكەدا پاساو بێنینەوە، دۆخەكە ئێستا بەئاڕاستەیەكدا دەڕوات كە میدیای تەقلیدی توانیویەتی سوود لەسۆشیال میدیا ببینێت، بەواتایەكی تر، ئێستا شتێك هەیە ئەویش ئەوەیە، میدیا تادێت بەرەو مەڵتی دەڕوات، بەنموونە سۆشیال میدیا توانیویەتی سوود لەمیدیای تەقلیدی وەربگرێت‌و میدیای تەقلیدیش توانیویەتی سوود لەسۆشیال میدیا وەربگرێت، ئەوەش دەرئەنجامی ئەو پێشكەوتنە تەكنەلۆژییەیە كە لەئارادایە، هەردووكیان دەتوانن سوود لەیەكتری بكەن، بەڵام پرسیارە سەرەكیەكە لەوەدایە هەر كاتێك میدیا لەهەر شوێنێك بەكاربێت بێگومان پاڵنەرێك هەیە بۆ شێوازی بەكارهێنانی، سەرەتا كە سۆشیال میدیا سەرهەڵدەدات بەو ئاڕاستەیەدا نەبووە، كە ئێستا خەڵك ئیشی لەسەردەكات‌و لەكۆمەڵگەیەكیشەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی تر جیاوازە.

لەكۆمەڵگە ئەوروپیەكاندا بەگشتی تائێستا سۆشیال میدیا نەبۆتە دەروازەیەك بۆ سیاسەت وەك ئەوەی لەوڵاتە دواكەوتووەكاندا ئیشی لەسەر دەكەن، لەوێ زیاتر كار لەسەر بوارە بازرگانییەكەی دەكرێت، وەك بەشێك لەپەیوەندیی كۆمەڵایەتی، بۆ؟ چونكە میدیای تەقلیدی توانیویەتی ئەو ئەركە بگێڕێت كە خەڵك پەنا بۆ هۆكاری تر نەبەن. واتە تیۆری بەكارهێنان‌و تێركردن پەیڕەوكراوە، هەر كەسێك كە كەناڵێكی میدیایی بەكاردەهێنێت بۆ مەبەستێك بەكاریدەهێنێت، یان ئەوشتەی كە هەیەتی تێری بكات، تاكی ئەوروپی كە سۆشیال میدیا بەكاردەهێنێت پاڵنەر‌و مەبەستێكی خۆی هەیە، بەڵام تاكێكی خۆرهەڵاتی بەمەستێكی ترەوە بەكاریدەهێنێت، واتە رەنگە پاڵنەرەكانیان زۆر جیاواز بێت بۆ بەكارهێنان، بۆیە دەبێت سۆشیال میدیا ببەستینەوە بۆ ئەو مەبەستەی كە بەكارهێنەر بەكاریدەهێنین.

میدیای تەقلیدی لەوڵاتە پێشكەوتووەكاندا رەنگە بواری وروژاندنی زۆر بابەتی هەبووبێت، كە میدیا تەقلیدیەكانی لای خۆمان نەیوروژاندبێت، بۆیە تاكێك لەوێ كێشەی نییە كە سۆشیال میدیا بۆ ئەو مەبەستە بەكاربهێنێت، بەڵام لای خۆمان كۆمەڵێك موحەرەمات هەیە كە میدیای تەقلیدی بۆی ناباتەسەر ئەو هەوڵدەدات لەڕێگەی سۆشیال میدیاوە بەكاریبهێنێت.   

سۆشیال میدیا که‌موکوڕییه‌کانی پڕ کردۆته‌وه‌
* دەتەوێت بڵێیت میدیا لەم ناوچەیەی خۆمان نەیتوانیوە بەئەركە پیشەییەكەی خۆی هەڵسێت؟
ــ د.ئیبراهیم سەعید: بەڵێ. میدیا هەندێك كەموكورتی هەبووە، سۆشیال میدیا پریكردۆتەوە. دیارترین لەو كەموكورتیانە ئەوەیە بەردەوام میدیای خۆمان كۆمەڵێك گوشاری سیاسیی كۆمەڵایەتی پیشەیی بەسەرەوە بووەو نەیتوانیوە ئازادییەكی هەبێت، كە خەڵك پەنا بۆ ئامرازی تر نەبات، تەنها مەبەستی سیاسیش نەبووە، بەڵكو زۆر هۆكار‌و مەبەستی كۆمەڵایەتی‌و پیشەی تر هەبوون، بەڵام سۆشیال میدیا دێت ئەو بەربەستانەی لەبەردەم میدیای تەقلیدیدایە دەیشكێنێت، بۆیە سۆشیال میدیا بەئاڕاستەیەكی تردا هەنگاو دەنێت.
بۆ نموونە رووداوەكانی بەهاری عەرەبی نیشانەی ئەوەبوو كە بەكارهێنانی سۆشیال میدیا بەو ئاڕاستەیەدا رۆشت كە باسمانكرد، بەڵام تاكێكی ئەوروپی رەنگە ئەو گرفتەی نەبێت‌و زیاتر بۆ كارێكی بازرگانی بەكاریبهێنێت یان ئەو بۆشاییەی لەپەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكاندا هەیەتی بیەوێت بەسۆشیال میدیا پڕی بكاتەوە.

جگە لەوە، ئەوەی لەمیسر روویدا یان سوریا نموونەی زیندوون. یەكێك لەو بابەتانەی لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا قسەی زۆر لەسەر دەكرێت، ئەو گۆڕانكارییە سیاسیانەیە كە سۆشیال میدیا لەگەڵ خۆی دروستی دەكات، لەڕێی سۆشیال میدیاوە گروپی فشار زیاد دەكات، گەندەڵی ئاشكرا دەكرێت، تاپێش ئەوەی سۆشیال میدیا سەرهەڵبدات زۆر زانیاری هەبوو دەشارایەوە، بەڵام سۆشیال میدیا دێت‌و پەردەیان لەسەر هەڵدەماڵێت، ئەوەش بەجۆرێك كاریگەی دەكاتەسەر ستراكچەری سیستمی سیاسیی لەو وڵاتەدا، ئێستا سیاسیەكانی خۆشمان گەیشتونەتە ئەو قەناعەتەی ناكرێت، بەهەمان نەفەسی پێش سۆشیال میدیا كاربكەن.

سۆشیال میدیا،وه‌ک ئامرازێکی سیاسی
*سۆشیال میدیا به‌هۆی ئه‌و کاریگه‌ریانه‌ی هه‌یه‌تی پەڕیوەتەوە بۆ ناو كایەی سیاسی، تاچەند حزبەكان لەپشت ئەو كارەی سۆشیال میدیاوەن؟
ــ د.نەزاكەت حسێن: هەر چەمكێك دێتە ئاراوە جەدەلێك دروستدەكات، بەتایبەتی كە تەكنەلۆژیا ئەوەندە پێشكەوتووە كۆمەڵێك زاراوەی خستۆتە ناو فەرهەنگی میدیاوە، وەك سۆشیال میدیا، مۆبیل میدیا تائێستا گفتوگۆ لەسەر ئەوەیە، ئەمە پێی بووترێت سۆشیال میدیا یان نا؟ لەلایەنی بەكارهێنانیشیەوە سۆشیال میدیا بۆ سێ مەبەست دروست بووە مەبەستی زانستی‌و بازرگانی‌و ریكلام‌و له‌خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیش بۆ كاری سیاسی بەكارهات، ئەگەرچی یەكێك لەئامانجە بنەڕەتییەكانی شەخسییە كە زیاتر بۆ پەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكانە.
لەبوارە سیاسیەكەشدا ئێستا راستە سەرهەڵدانی هەر شتێك هەر جۆرێك لەمیدیا واقیعی كۆمەڵگە‌و هۆكار هەیە بۆ ئەوە، لەئەوروپا كە سەرهەڵدەدات سەرەتا وەك ئامرازێكی میدیایی سەری هەڵنەدا، بەڵكو وەك تۆڕێكی كۆمەڵایەتی بۆ پڕكردنەوەی بۆشاییە كۆمەڵایەتییەكان بوو، بۆیە ئەم ئامرازە مرونەتی زۆر تیایە هەركەسەو دەتوانێت بۆ بوارێك بەكاریبهێنێت.

لەوڵاتانی تر زیاتر بۆ هەڵبژاردن بەكاردێت، زیاتر وەك لەوەی بۆ جەدەلێكی سیاسی بێت، بەڵام بەداخەوە ئێمە هەموو شتێك بەسیاسیی دەكەین. مادام لای ئێمە واقیعەكە سیاسییەو سۆشیال میدیا كرا بەئامرازێكی سیاسی، دامەزراوەیەك نییە كۆنترۆڵی بكات، بۆیە كاتێك سیاسەت دەخزێتە ناوی‌و ئەندامانی حزب كاری لەسەر دەكەن بەكاردێت بۆ یەكتر شكاندن یان بۆ بانگەشەكردن بۆ خۆی، بۆیە وەك میدیایەكی بەشداریكردن مامه‌ڵەی لەگەڵ دەكرێت بەكاردێت بۆ كاری سیاسی، بۆ كەمپینی سیاسی، بۆ پشتیوانی سیاسی، بۆ بانگەشەی سیاسی، بۆ پڕوپاگەندەی سیاسی، چۆن میدیا تەقلیدیەكانمان بەكارهاتوون بۆ ململانێی سیاسی ئاوهاش سۆشیال میدیا بەكارهاتووە بۆ هەمان مەبەست.

هه‌ڵمه‌تی هۆشیاربوونه‌وه‌ پێویسته‌
* ئەگەر نەبوونی ئازادی هۆكارێك بێت بۆ ئەوەی خەڵك پەنابەرێتە بەر سۆشیال میدیا، ئەی بوونی ئەوجۆرە لەئازادییە رەهایە كێشە نییە بۆ سۆشیال میدیا؟
ــ د.ئیبراهیم سەعید: ناتوانین لەیەك روانگەوە سەیری سۆشیال میدیا بكەین، چۆن لەلایەكەوە توانیویەتی داهێنان‌و جۆرێك لەگۆڕانكاری سیاسیی دروست بكات، لەهەمانكاتدا ئەم سۆشیال میدیایە بەدوای خۆیدا كۆمەڵێك كێشە دەهێنێت.

باسمان لەوەكرد لەڕێگەی سۆشیال میدیاوە گوشار زیاتر دروست دەبێت، هەروەها توانیویەتی بەشداری سیاسیی بۆ خەڵك بۆ كایەی گشتی زۆرتربێت، بەهەمانشێوە تۆڕەكانی پەیوەندی كۆمەڵایەتی فراوانتر دەبێت، كەواتە رەنگە زۆرجار لایەنە ئیجابیەكەی ئەوەبێت كە هەندێك كەپتی سیاسی هەیە بەتاڵ بكرێتەوە، واتە نەگاتە ئاڕاستەیەك كە توندوتیژی جەستەیی بەدوادابێت، یان هەندێك سەركردە هەیە بەتایبەتی لەناوگەنجاندا لەڕێی فەیسبووكەوە سەرهەڵدەدات وەك جاران قۆرخ ناكرێت بۆ كۆمەڵێك خەڵك، ئەمانە هەمووی لایەنە ئیجابیەكانی فەیسبووك‌و سۆشیال میدیان، بەڵام وەك باستكرد لەگەڵ گەشەكردنی ئەم جۆرە لەسۆشیال میدیا، چەندین كێشەی تری بەدوای خۆیدا هێنا، چەندین دەرهاویشتەی سلبی بەدوای خۆیدا هێنا، گرنگترینیان بەتایبەتی لەبابەتی تەشهیردا كە دەبینین چەندین بەكارهێنەری وەهمی هەیە بەئارەزووی خۆی تەشهیر بەخەڵك دەكات، هیچ یاسایەكیش ناتوانێت رێی لێبگرێت، بەسەدان چەواشەكاری دەبینین لەڕێگەی سۆشیال میدیاوە زۆرجار دەبێتە مایەی رق‌وكینە یان ململانێیەكی توندی ئایدۆلۆژی تاڕادەی توندوتیژی‌و كوشتنیش، كەواتە ئێمە ناتوانین لەیەك روانگەوە سەیری بكەین، وەك وتمان، دەتوانێت لەگەڵ خۆیدا چەند گۆڕانكارییەك بێنێتە ئاراوە، بەڵام لەپاڵ ئەمەشدا چەند دەرهاویشتەیەكی سلبی هەیە.

گرفتێك هەیە ئەویش ئەوەیە ناتوانین لەڕوانگەیەكی قانونییەوە رووبەڕووی ئەم دەرهاویشتە سلبیانەی سۆشیال میدیا ببینەوە، چونكە هەموومان دەزانین یەكێك لەكێشەكانی میدیای ئینتەرنێتی بەگشتی ئەوەیە كە قانون ناتوانێت بەشێوەیەكی راستەوخۆ رووبەروی ببێتەوە، لێرەدا ئەوەی قسەی لەسەر دەكرێت، پێویستە هەڵمەتێكی هۆشیاری بەرفراوان بەتایبەتی لەبواری ئیتیك‌و ئەخلاقی بەكاربەردا جارێكی تر دروستبكرێت، ئێستا لەقۆناغێكداین پێویستییەك هەیە ئەویش بەرپاكردنی هەڵمەتێكی هۆشیارانەیە بۆ ئەوكەسانەی فەیسبووك‌و سۆشیال میدیا بەكاردەهێنن، لەم قۆناغەدا ئەمە باشترین هەنگاوە تا رێگە لەدەرهاویشتە سلبیەكانی سۆشیال میدیا بگرین.
بەڕای من، ئەم هەڵمەتە دەبێت لەخوێندنگە‌و قۆناغەكانی فێربوون‌و پەروەردەوە دەستپێبكات، چونكە گەنجان‌و قوتابیان توێژێكی گەورەی بەكارهێنەری ئەو سۆشیال میدیایەن، بۆیە بەشی راگەیاندنی زانكۆی سلێمانی لەڕێگەی كۆلیژی زانستە مرۆڤایەتیەكانی زانكۆی سلێمانی پڕۆژەیەكی خستۆتە بەردەم وەزارەتی پەروەردە‌و پەرلەمانی كوردستان، كە بكرێت وانەی میدیا لەقۆناغی ئامادەییەوە بوترێتەوە وەك بەشێك بۆ هەڵمەتی هۆشیاری بۆ ئەو خەڵكەی جۆرێك لەجۆرەكان سۆشیال میدیا بەكاردەهێنن.

ده‌بێت پێناسه‌ی رۆژنامه‌نووسی بکه‌ینه‌وه‌
* ئایا یاساو رێساكان دەتوانن چوارچێوە‌و سنوورێك بۆ دەرهاویشتە سلبیەكانی سۆشیال میدیا دابنێن؟
ــ د.نەزاكەت حسێن: راستە سۆشیال میدیا چۆتە ناو رەهەندەكانی ترەوە، بەڵام وەك یەكێك لەپسپۆڕەكان دەڵێت؛ بۆمبێكی تەقاندەوە لەناو ناوەندی میدیادا واتە شڵەقان‌و شێوە گۆڕانكاریەكی واگەورەی دروستكردووە، دەبێت جارێكی تر سەرلەنوێ پێناسەی رۆژنامەنووس بكەینەوە بۆ؟ دەڵێت جۆرێك لەهاووڵاتیی رۆژنامەنووسی دروستكردووە، ئەو خەڵكەی لەناو فەیسبووكدایە كاری بۆتە رۆژنامەنووسی، چونكە رۆژنامەنووس كاری بریتییە لەكۆكردنەوەی زانیاری‌و ریپۆرتكردنی‌و بڵاوكردنەوەی، ئەو كەسەی فەیسبووك بەكاردەهێنێت، هەمان شت دەكات، لەڕوانگەیەكی ترەوە، كاری رۆژنامەنووسی جاران لەتۆپدا بوو، ئەركی دانی زانیاری بوو بەخەڵك، بەڵام ئێستا دەسەڵاتی رۆژنامەنووسیشی كەمكردۆتەوەو دەڵێت؛ ئێستا پڕۆسەی ناردن بووە بەپڕۆسەی موحادەسە، لەلایەكی ترەوە كێشەیەكی بۆ رۆژنامەنووس دروستكردووە، جاران وەرگر وەرگر بووە، ئێستا ئەو وەرگرەی جاران شایەت حاڵ بووە‌و تۆ قسەت لێوەرگرتووە ئێستا خۆی بووە بەداڕێژەری بەرنامەكە، واتە لەناوەندە یاساییەكەوە كێشەیە كە ئەم كەسانە كاری رۆژنامەنووسی دەكەن، تەشهیر دەكەن، زانیاری ناڕاست بڵاودەكەنەوە، بەبێ سانسۆڕ شتەكان دەڕوات، پێویستە یاسایەك رێكبخرێت بۆ ئەمە، چونكە تازە بووە دەزگایەكی میدیای گەورە كە كێبركێی (ئەی ئۆ ئێل) ئەمریكی دەكات، كەچەندین ساڵە كەس نەیتوانیوە كێبركێی بكات، وەك تاكە بەرهەمهێنەری ئۆنلاینییە، ئەی ئەگەر ئەمە بەیاسا رێكنەخرێت چەندین كێشەی تر دروستدەكات لەڕووی ناوزراندن‌و دابەزاندنی هەواڵی ناڕاست‌و تێكدانی شیرازەی كۆمەڵایەتی‌و ئێستا بۆتە سەرچاوەی هەواڵیش بۆ كەناڵەكانی راگەیاندن. بۆیە قورسە هەتا ئێستا هیچ وڵاتێك نەیتوانیوە رێچكەیەك بۆ ئەمە دابنێت، چونكە میدیای ئۆنلاین تائێستا كۆنترۆڵ نەكراوە، لەبەرئەوە هۆشیاركردنەوە ئامرازێكی گرنگە.

بەشداری كۆنفرانسێك بووم لەتوركیا، یەكێك لەبەشداربووان كە لەمالیزیاوە هاتبوو وتی؛ ئێستا بەیاسا ئیش بۆئەوە دەكەن، كە مرۆڤ لەتەمەنی چەندەوە دەتوانێت فەیسبووك بەكاربهێنێت، ئەگەر هەیبێت دایك‌و باوكی لێپرسینەوەی لەگەڵدا بكەن، تەنانەت لەقوتابخانەكاندا چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ فەیسبووكدا دەخوێنرێت، واتە رێسا‌و رێچكەیەكی بۆ دادەنێت ئەوسا دێت بەیاسا رێكی دەخات.
بابەتێك هەیە دەڵێت ئایندەی سۆشیال میدیا نامێنێت، یامیدیای تەقلیدی نامێنێت. زۆربەی بۆچوونەكان لەسەر ئەوەكۆكن كە سۆشیال میدیا نامێنێت، چونكە میدیاكانی تر لەكێبركێی سۆشیال میدیاوە خەریكە هەموویان دەبن بەسۆشیالی.

سۆشیال میدیاو کاریگه‌ری له‌سه‌ر میدیای کوردی
*تاچەند میدیاكانی كوردستان كاریگەرن بەسۆشیال میدیا، یان دوای كەوتوون؟
ـد.ئیبراهیم سەعید: سۆشیال میدیا كاریگەری كردۆتە سەر میدیا لەكوردستان، لەگەڵ گەشەكردنی سۆشیال میدیا، دەبینین میدیاكانی كوردستانیش بەخۆداچوونەوەیەكیان بۆ خۆیان كردووە، گەیشتونەتە ئەو ئەنجامەی كە چیتر ناتوانن وەكو جاران بەئاڕاستەیەكدا كار بكەن، كە خۆیان مەبەستیانە‌و دەیانەوێت، میدیای تەقلیدی دەبێت بەخۆیدا بچێتەوە بچێتەوە ناو خەڵك‌و ئازادی رادەربڕین بەرفراوان بكات، زانیاری زیاتر ببەخشێت، چونكە لەم قۆناغەدا سەردەمی شاردنەوەی زانیارییەكان بەسەرچوون، چونكە ئەوی تۆ بڵاویناكەیتەوە، سۆشیال میدیا بڵاوی دەكاتەوە، چیتر ناكرێت زانیارییەكان بشارێتەوە، چیتر ناتوانێت وەكو جاران ئەوەی مەبەستیەتی بیگەیەنێت‌و ئەوی مەبەستی نەبێت نەیگەیەنێت، چیتر ناتوانێت دەنگی شەقام كپ بكات، چونكە شەقام ئامرازی تری دۆزیوەتەوە، ئاڕاستەیەكی تری دۆزیوەتەوەو ئیشی لەسەر دەكات، ئەگەر سەیری ئەدای میدیایی لەئێستادا بكەین دەبینین میدیاكان بەخۆداچوونەوەیان بۆ كارەكانیان كردووە.

* ئەم جۆرە ئیشكردنەی سۆشیال میدیا دۆخی سیاسیی‌و كۆمەڵایەتی كوردستان باش دەكات یان خراپ؟
ـ د.نەزاكەت حسێن: دەتوانم بڵێم بەهەردوو بارەكەدایە، ئەمە پڕۆسەیەكی بەدیموكراسیكردنی كۆمەڵگەیە، واتە لەڕووی ئازادییەوە، لەڕووی بەدیموكراسی بوونەوە، لەڕووی تەفریغی تاكەكانەوە، گەڕانەوەی دەسەڵات بۆ تاك، لەم روانگەیەوە خزمەت بەدۆخی سیاسی ده‌کات، چاودێری زۆرتر دەكات، فشار زۆرتر دەكات، خەڵك‌و بەرپرسان حسابی تایبەت بۆ فەیسبووك دەكەن. ئێمە تەكنەلۆژیامان زوو پێگەیشت، بەڵام زەرەورەتی هەندێك شت كە لەگەڵ خۆی هێنای هێشتا لەكۆمەڵگەی ئێمە نەگەیی بوو.
لەوێ تاك سەنتەرە، ئازادی تەواو دیموكراتی هەیە، لەبەرئەوە كاتێك پێیان گەیشت بەو شێوەیەی ئێرە كێشەی بۆ دروستنەكردن، بەڵام لەوڵاتی ئێمە لەمەسەلە سیاسییەكانەوە تا كۆمەڵایەتیش وەك كۆمەڵگەیەكی داخراو كێشەی بۆدروستكروین، بەڵام ئەوەش واقعی كۆمەڵگەی كوردییە، هەم سوودی لێدەبینین، هەم زیانیشمان لێكردووە، بەهەمانشێوەی كێشەكانی مۆبایل‌و میدیاش.

له‌ كوردستانی نوێ وه‌رگیراوه‌