ئایا پەروەردە لەئاستی پێویستدایە ....؟

ریپۆرتاژ‌ 11:46 AM - 2020-12-26

پێشەكی:- 

        بەر لەوەی وەڵامی ئەم پرسیارە بخەمە بەر مەنگەنە دەمەوێت چەند رستەیەك لە ئەزمونی پەروەردەیی خۆمدا بخەمە پاڵ یەك، وەك پێشەكیەك بۆ ئەم بابەتە، ئومێد دەكەم دەروازەیەك بێت بۆچونە نێو بڕگەو بابەتەكان بە وردەكاریەوە، دیارە من لەساڵی (1976) دامەزراوم ناوەندی خوێندنی دێهات و شارو شارۆچكە و ناوەندی شارم كردووە، مامەلەم لەگەڵ هەندێك ناوەندی خوێندن كردووە كە تەنها (14) قوتابی تێدابووە هەروەها مامەڵەم لەگەڵ هەندێك ناوەندیتر كردووە كە (1000) خوێندكاری تێدابووە، لەگەڵ یەك مامۆستا وانەم وتۆتەوە تا نزیكەی (50) مامۆستا لەیەك ناوەندی خوێندن، مامۆستایەتی و یاریدەدەری و بەڕێوەبەری و سەرپەرشتیاریم كردووە، زیاتر لە (6) ساڵیش بەڕێوەبەر بووم لەناو دیوانی وەزارەت، بەگشتی تا ئەم كاتەی ئەم بابەتە دەنوسم (43) ساڵ خزمەتم كردووە، لەیەك رۆژی ئەو خزمەتكردنە پەشیمان نیم زهنیەتیشم زۆر باشە و ئاگاییم لەهەموو ساتەكانی وەكو خۆی ماوەتەوە، بۆ من بۆتە چیرۆكێكی هەمیشە نەپساوە، لەبەر ئەوەی خۆشیەكان ئەوەندە زۆرن هەرگیز لەبیر ناكرێت دەبێ ئەوەش بوترێت وێستگەی ناخۆشیشی تێدابووە، كە لە ئاستیدا جەرگم قرچە قرچی بووە چونكە لای من یەك بنەما هەیە قابیلی دابەشبوونی بۆ دوو نیە، ئەویش ئەوەیە هەموو شتێك لەناو كۆمەڵگە وابەستەی پەروەردەیە و بەس ئەگەر خراپ بوو ئەوە كۆمەڵگە خراپ دەبێت، ئەگەریش باش بوو ئیتر دەرگاكانی پێشكەوتن لەسەر گازەرەی پشت دەكرێتەوە یەكەم وێستگە كە زۆر ئازاری دابم، دۆخی دوای راپەڕینی ئاداری پیرۆز بوو كە رژێمی دیكتاتۆری یەكە كارگێڕیەكانی كێشایەوە پەروەردە روبەڕوی ئاڵۆزیەكی زۆر بۆوە، ئاڵۆزیەكە كاریگەری زۆر خراپی لەسەر ژیان و گوزەرانی مامۆستایان لێكەوتەوە، چونكە شەش مانگ موچەكان نەدران، هاوكات كۆمەڵێك جومگەیتر لەپرۆسەكەدا بەتایبەت پرۆگرامەكان، بینا و باڵەخانەكان، خولی راهێنان، پاشەكشەی زۆری كرد ئەوەی نەیهێشت پرۆسەكە بەتەواویەت پەكی بكەوێت، بەدڵنیاییەوە مامۆستایان بوون كەلەسەر حسابی ژیان و ماڵ و منداڵیان نەیانهێشت پەروەردە بەئاودا بڕوات، سەرباری ئەوەی ئەو ماوە زۆرە لەموچە و سەرەتاكانی ژیان بەهرەمەندنەبوون، بەبڕوای خۆم ئاڵۆزیەكانی سەروبەندی راپەڕین و كشانەوەی یەكە كارگێڕیەكان و دروست بوونی بۆشایی ، كاریگەری قوڵی كردە سەر بنەما بنەڕەتیەكان كۆمەڵگە، بەجۆرێك تا ئەم ساتەی تێیدا دەژین لێكەوتەكان هەر ماوە، لەراستیدا ئەوە توێژینەوەیەكی تایبەتی دەوێت هەر چەند بەندە چەندین بەڵگەی حاشا هەڵنەگرم لەسەر ئەو بابەتە هەیە، بەهەرحاڵ ئەوە یەكەم وێستگەی ئازاردانم بوو، زۆر بەئاوات بووم هەر ئەوەبێ و بەس، مخابن جارێكیتر بەهۆكاری جیاجیاوە پرۆسەی پەروەردە كەوتەوە ناو فەزای ئاڵۆزی، ساردو سوڕی بیناقاقای تەواوی پرۆسەكەی گرتەوە، ئەمجارەیان خراپتر لەوەی پێشو، خراپترەكەش لەبەر ئەوەی ئەو كات دوو بابەت هەبوو، یەكەمیان جیاوازیەكان لەنێوان چین و توێژەكان كەم بوو،  دووەمیان دڵسۆزیەكی بێ وێنەی مامۆستایان هەبوو بۆ كێشەی نەتەوایەتی و نیشتمانی گەلەكەمان، بەڵام هەردوو ئەو بنەمایە گۆڕانكاریەكی گەورەیان بەسەردا هاتوە، ئێستا جیاوازیەكان لەنێوان چین و توێژەكان زۆر زۆرن، بەجۆرێك چینێك دروستبووە لەترۆپكی نازونیعمەتدا لەسەر حسابی ئەوانیتر دەژین، چینەكەیتر هەوڵە هەوڵی ژیان و گوزەرانیانە بەمامۆستایانیشەوە، دیارە دڵسۆزیش كاڵبونەوەیەكی زۆری بەخۆوە بینیوە، هۆكارەكان جۆراوجۆرن، بۆیە ئێستا پرۆسەی پەروەردە لە دووڕیانێكی نادیار دایە، ئەمە پێنج ساڵە، دەستی مامۆستایانی دڵسۆز و دایكان و باوكان ئەوانەی خەم لەو پرۆسەیە دەخۆن لەسەر دڵیانە لەترسی راگیران و تێكەڵاوكردنی لەگەڵ ئەجێندای سیاسی و بەرژەوەندی تایبەت ، پێنج ساڵە لەلێواری مەرگ دەگەڕێندرێتەوەو لەقۆڕگی نەهەنگدا دەردەهێنرێت، بێگومان بەهەوڵی دڵسۆزان ، دیارە دەبێ دان بەو راستیەش بنێرێت، هەر ئەوەتا بەساڵی خوێندن حساب بووە دەنا هەزار و یەك كەموكوڕی هەبووە، ئەوەی بەلای منەوە زۆر سەیرە كەسانێكیش بەشان و باڵیەوە هەڵدەدەن و دەڵێن ((ساڵێكی سەركەوتوو بوو، رێژەی دەرچون باش بوو، نمرەكان باش بوون)) زۆر بەداخەوە هەموو ئەو دەستەواژانە ئاماژەن بۆ روی دەرەوەی پرۆسەكەو  بەپێچەوانەی ناوەڕۆكەكەیەتی، ئەگەر خوێندەوەیەكی وردی بۆ بكەین یان بەدواداچونی مەیدانی ئەنجام بدرێت ئینجا روندەبێتەوە پەروەردە لەكوێی پێویستیەكانی ئەم سەردەمە و كۆمەڵگەی كوردستانە، بێگومان جیاوازیەكی زۆری هەیە، دەمەوێت ئەوەش بڵێم ئەو حاڵەتەی لەئێستادا لە پرۆسەی پەروەردەی هەرێمی كوردستان بەدی دەكرێت لەزۆربەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، بەتایبەت عەرەبیەكان، وەك گەواهیش بۆ ئەو راستیە بۆخۆم گوێ بیستی وتارێكی پەروەردەیی (بدرالعمری) راگری كۆلێژی پەروەردە زانكۆی كوێت بووم كە لەكۆنگرەی هەرێمی عەرەبی یەكێتی مامۆستایانی جیهانی (EI) لەمانگی دوازدەی ساڵی (2016) پێشكەشی كرد، بەدەق وتی ((پەروەردە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەت لەدەوڵەتە عەرەبیەكان پاشەكشێی تەواوی كردووە هەموو خەمێك لەسەر نمرەیە و مەعریفەت بەهەند وەرناگیرێت، بۆیە وا پێناسەی ئەو دەزگا و دامەزراوانە دەكەم (هژه المۆسسات اصحبوا دكاكین ومحال لبیع الشهادات))  واتە ئەو دەزگایانە بوونەتە دوكان و بازاڕ بۆ فرۆشتنی بڕوانامە، لەلای خۆمان راستە كت و مت بەو شێوەیەی نیە هەندێك دەزگا و دامەزراوەی پەروەردەیی و خوێندنی باڵای باشمان هەیە، دەكرێ پەرەی باشتریان پێ بدرێت، بەڵام لێرەش تا ئەم ساتە نمرە سەنگی مەحەكە بۆ هەر بوار و كەناڵی خوێندن، كەمتر هەڵسەنگاندن بۆ زانست و زانیاری و ئیمكانیاتی خود دەكرێت، ئەو راستیە نەك هەر بۆ كۆلێژەكان و زانكۆكان بگرە بۆ هەموو قۆناغەكان هەر لە باخچەی ساوایانەوە تا دەگاتە كۆتا قۆناغ راستە و بەو دەقەیە، بۆیە بەراستی من ئەو ئاسۆیە بەروناكی نابینم زۆریشم پێ ناخۆشە بڵێم ئەو تونێلە كۆتاییەكەی بە تروسكایی نابیێت كە زۆر بەپێویستی دەزانم، چونكە بە سروشت زانست و پەروەردە لەخاڵێكی دیاریكراودا كۆتایی نایێت. بەردەوام پەل دەكوتێت و بەرەو پێشەوە تاو دەدات، ئەمە وای كردووە لە ئەوروپا لە هەر چركەیەكدا داهێنانێكی تازی بێتە كایەوە لە ئەرزیشدا نەوەستاون تەكانی فەزا و ئەستێرە و ئەو دیو دنیا دەدەن، لێرەدا راستیەكی زۆر تاڵ هەیە دەبێ دانی پێدا بنرێت، ئەو پرۆسەیە كە لە(1921)ەوە بە مۆدێلی تازەو بە كۆپیكراوەی سیستەمی ئینگلیزی دەستی پێكراوە، هەرگیز لە قازانجی گشتیدا نەبووەو لە پێناو دامەزراندنی كۆمەڵگەیەكی تەندروست نەبووە بە كورتیەكەی لەسەردەمی مەلەكیەت بۆ مەلیك و بەسونبول كردنی كەسەكان بوو، لەدوای روخانی سیستەمی مەلەكی و دامەزراندنی سیستەمی كۆماری لە (1958) بۆ خزمەتی سەرۆكەكان و رەگاژو كردنی بیرو بۆچونە تایبەتیەكانیان بووە، واتە چۆن خۆیان ویستویانە ئەوا بەباڵای ئەم گەلە بڕیویانە، لەدوای راپەڕینیش لەبری ئەوەی شۆڕش بكەین لەسەر نەخوێندەواری و وابەستەی فیكری شمولیەت، كارێكی ئەوتۆنەكرا، پرۆسەكە هەر بەهەڵواسراوی لەنێوان لایەنە سیاسیەكان مایەوە بگرە خراپتریان كرد، راستە هەندێك دەسكاری لە پرۆگرامەكان و هەندێك رێنمایی لاوەكی بەركاركرا، بەڵام لەئاستی پێویستدا نەبوو، لەبەر ئەوەی هەرێم و عێراق لە پێشدا لەبەردەم گریمانەی زۆر مەترسیدا بوون، هەندێك رونكردنەوەشمان دا، بۆیە دەبێت ئاوڕی جددی بدرێتـەوە لە ئەولەویەتی كارو بەرنامەكانیان بدرێتەوە ئەو شێوە مامەڵەكردنە ئەگەر بۆ هەرێمی كوردستان راست بێت بەبێ دوو دڵی بۆ عێراقیش هەر راستە و زیاتریش پێویستە، باس لەو ساڵانەی ئەم دواییە ناكەم، چونكە لەپێشتردا نەختێك ئاماژەم پێدا،ئومێدم وایە لەم بەدواداچونە بتوانم كێشەكان بەدیقەتەوە دیاری بكەم لەپاڵ ئەوەشدا چارەسەكان تاوەكو وەك هەوڵێك لەكۆی هەوڵەكانیتر پەروەردە و فێركردن بەهەموو قۆناغەكانیەوە لەباخچەی ساوایانەوە تا دەگاتە زانكۆ بەرەبەرە لەو تەنگژەیە دەربچێت و بكەوێتەسەر شاڕێگەی خۆی، دوا ئەوە كۆمەڵگەیەی لێیەوە بەرهەم بێت و دڵنیابین سەردەكێشێت بۆ بەرجەستەكردنی ئامانجە نیشتمانی و نەتەوەییەكان .   

گرنگی پەروەردە لە دەقە ئاسمانیەكان و داناییەكان: - 

بۆ ئەوەی گرنگی پەروەردە هەر لە سنوری خوێندن و فێربوونەوە نەوەستێت كەلە ئێستادا زۆربەی كۆمەڵگە وا تێ گەیاندراوە كە پەروەردە تەنها بۆ ئەو دوو ئامانجەیە و زیاتر نا كە خۆی لە راستیدا تاكە بنەمای بێ ركابەرە لە پێگەیاندنی نەوەكان و تێگەیاندنی كۆمەڵگەیەكی تەندروست . 

لە دەقە ئاسمانیەكان و داناییەكان ( النصوص السماویە و الوچعیە) هەروەها لە زاری كەسایەتیە جیهانیەكان، ئەوە ساغبۆتەوە پەروەردە بنەمای بنەڕەتی دروستبوونی كۆمەڵگەیەكی تەندروستە، هەر بۆیە دەبینین هەموو دەقە ئاسمانیەكان كەلە پەروەردیگارەوە هاتوە بۆ پەیامبەرەكان تاوەكو كۆمەڵگەكان رێكبخەنەوە لە زۆربەیان تەئكید لەسەر پەروەردە كردن و خوێندەواری كراوەتەوە بۆ نمونە خوا گەورە خۆی سوێند بە (قەلەم)دەخوات كاتێك دەفەرموێت (بسم اللە الرحمن الرحیم ن والقلم) لە ئایەتێكیتردا دەڵێت ( بسم اللە الرحمن الرحیم ، اقرا باسم ربك الاكرم)   

(وانە بخوێنەوە بەناوی خوای گەورە) ئەمانە و چەندین دەقیتر هەیە ئەو پێویستیە بونیادیە دەسەلمێنێ، وەرن تەماشای یابان بكەن لە دەوڵەتێكی كاولبوو و وێرانكراو ئێستا چی لێ دەرچوە، خۆیان دەڵێن بە پەروەردە گەیشتوینەتە ئەو پایە بەرزەو مامۆستایانیشمان ئەوەندە لا پیرۆزە پلەی كۆمەڵایەتی لە پلەی ئیمپراتۆردایە و ژیانیشیان هاوتای وەزیرەكانە، دوو نمونە بۆ گەورەیی مامۆستا و پرۆسەی پەروەردە دەهێنمەوە یەكەمیان كاتێك قوتابی لەساڵی خوێندن دەردەچێت وەك رێزگرتن لەهەوڵ و ماندووبوونی مامۆستا هەردوو پێیەكانی لەناو دەستشۆر بەئاوو خوێ دەشۆن، دووەمیشیان پەروەردە بۆ كۆمەڵگەی یابانی وێڕای ئەوەی سەرچاوەی ئاداب و رەوشتە سەرچاوەی پارێزگاریكردنیشە لە كلتورە جوانەكانی بابو باپیران، پێش (300) ساڵ دەستورێكی كلتوری ئەخلاقی جوانیان هەبووە، پێیان وتوە ( یەدۆ) چەند ساڵێكە وەلایان ناوە، دوای توێژینەوە و لێكۆڵینەوە بۆیان دەركەوت هەندێك دیاردەی نەخوازراو خەریكە پەیدا دەبێت بەهۆی ولانانی دەستورەكە، بۆیە بڕیاریانداوە لەساڵی تازەی خوێندنەوە دەستورەكە بەدەوڵەمەندكردنیەوە لەژێر ناوونیشانی ( شیگۆسا) واتە گەڕأنەوە بۆ بنەما جوانەكانی بابو باپیران بخەنەوە ناو پڕۆگرامەكانی خوێندن، وەرن سەیری كۆریای باشور بكەن وڵاتێك پڕ لەجوانی و داهێنان و لەریزی هەرە پێشەوەی وڵاتانی جیهانە، هەموشی لەدوای ساڵی (1953)ەوە واتە دوای كۆتایی هاتنی شەڕی خۆبەخۆ دەستیان پێكردووە، خۆشیان دەڵێن لە پەروەردەوە دەستمان پێكردووە، جەختیش لەسەر ئەوە دەكەنەوە دوای كۆتایی هاتنی شەڕ بۆ یەك تاكە خێزانی جوتیار قوتابخانەمان كردۆتەوە، بۆ ئەوەی جوتیارێكی خوێندەوار بێت، ئێستا وا بەرهەمەكەی دەچننەوە وڵاتێكی گەشتیاری پیشەسازی بازرگانی گەورەیان بنیات ناوە یەك هەنگاویش رەچەڵەك و كلتوری بابو باپیرانی خۆیان لەبیرنەكردووە، دوو كوریا هەیە یەكێكیان باكور كە ژمارەی دانیشتوانیان لە (25)ملیۆنە كەمترە و روبەرێكی فراوانیشیان هەیە، بەهۆی ئەوەی سیستەمی حوكمڕانی لەو وڵاتە بەعەقلێكی ژەنگرتوی وابەستە بە تاكگەرایی و بەسونبل كردنی كەسی بەڕێوە دەچێت، بۆیە لەحاڵ و گوزەرانێكی زۆر خراپدان كە چی كۆریای باشور ژمارەی دانیشتوانی نزیكەی (50)ملیۆن دەبێت و روبەرەكەشی نیوەی كوریای باكورە، بەڵام هاوڵاتیانی  لەبارودۆخێكی زۆر باشتر دەژین، بێگومان بەو هۆكارانەی لەپێشەوە ئاماژەم پێدان، سەیری سەنگافورە بكەن نزیكەی (50) ساڵ دەبێت ئازادبوون هەموو روبەرەكەی نزیكەی (750)كیلۆمەتر چوارگۆشەیەو ژمارەی دانیشتوانەكەشی دەوروبەری (5)ملیۆن كەس دەبێت، بەهۆی ئەوەی لەدەستپێكدا تا هەنوكەش زۆرترین بایەخیان بەمامۆستا و پەروەردە داوە، هەر وەك دامەزرێنەكەیان ( لی كوین) دەڵێت (( من هیچ داهێنانەكەم نەكردووە تەنها بایەخم بە مامۆستا داوە، بایەخم بە ژیانیان داوە لەخراپەوە بۆم باش كردوون، ئەوان داهێنانیان كردووە نەوەیەكی پڕ لە زانست و مەعریفەت و خۆشەویستیان بۆ نیشتمان پێگەیاندووە))، بۆیە ئەو وڵاتە بەهۆی پێشكەوتنی زۆرەوە نازناوی وڵاتی پڵنگەكانیان پێدراوە، ئێستا خوێندن لەو وڵاتە لەهەموو قۆناغەكان بە نوێترین تەكنیك دەخوێندرێ، جیایە لە هەموو وڵاتەكانیتر، وەرن سەیری (كۆماری سینی مللی) بكەن، دوای ئەو هەموو هەڵكشانە زانستیەی لەبوارەكانی پیشەسازی ، گەشتیاری، بازرگانی هێشتا دروشمی سەرەكیان (( پەروەردە و فێربوون هەتا لەژیاندای)) ئەوە بنەماو پرەنسیپیانە، بۆیە ئەو وڵاتە بۆتە زلهێزێكی جیهان، هەموو وڵاتانیتر هەژماری بۆ دەكەن، ئەو هەموو پێشكەوتنەش سەرچاوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی (1949)و سەركەوتنی شۆڕش، لەو كاتەدا ( ماوتسیتۆنغ) سەركردە و پێشەوایان وتی راستە سەركەوتین بەڵام دەبێ شۆڕشكیتر دەست پێبكەین ئەویش (( شۆڕشی خوێندن و رۆشنبیریە)) لەوەدا سەركەوتن ئیدی لەوساوە بەردەوام سەركەوتنی مەزنتر تۆمار دەكەن ئەوەتا دەبینین(سین) ركابەری لەگەڵ گەورە زلهێزی جیهان وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا دەكات، من بۆیە ئەوەندە نمونەم بە ئاسیا و باشورەكەی هێنایەوە چونكە ئەوانە لەكەلتور لەئێمە نزیكن هەروەها لەو زەمەنەی سەركەوتنەكانیان تۆماركردووە، راستە لە ئێمە زوتر دەستیان بەخۆڕا گەیشتوە  بەڵام ئەوەندە نیە تێكڕایان لە(60) ساڵ تێپەڕناكەن ، وەرە وڵاتانی ئەوروپاش بەنمونە وەرگرن هەر كامێكیان هەڵدەبژێری پەروەردەیان لەپێشەوەی پێشەوە داناوە، گەلێك وتەی دانسقە هەیە ئەوە دەسەلمێنێ كەوا ئەوان سەرمەشقی هەنگاوەكانیان لە پەروەردەوە بووە تەنانەت لەكاتە زۆر ناخۆش و تەنگە تاویەكانیش هەر لە ئەولەویەتی بەرنامەكانیان دابووە، لەكاتی بۆمبارانكردنی لەندەن لەلایەن ئاڵمانەكان هەواڵەكە دەگەیێننە شەرشل و دەڵێن لەندەن گڕِ دەگرێت دامودەزگاكان شلۆق بوون، ئەویش دەڵێت پرۆسەی پەروەردە بەڕێوەدەچێت دەڵێ بەڵێ‌ دووبارە دەڵێ ئەی دادگاكان دەڵێن ئەوانیش، دەڵێت كەوایە بەریتانیا بەخێرە و چارەنوسی دیارە، بەحسابی ئێمە بێت ئەوروپا زۆر پێشكەوتوە پێویستیان بەوە نەماوە ئەوەندە بایەخ بە پەروەردە بدەن، بەپێچەوانەی ئەو بۆچونەی ئێمە بەردەوام لەپێشبڕكێدان بۆ نوێكردنەوەو پڕ زانست كردنی  پرۆسەكە هەمیشە داهێنانی تێدا دەكەن، مامۆستاش لەلای ئەوان كەسێكی پیرۆزە دەبێت ژیانێكی شایستەی بۆ فەراهەم بكرێت، یەك نمونە لەوبارەیەوە دەهێنمەوە كاتێك كۆمەڵێك ئەندازیار چونە لای ( ئەنجیلامێركل) راوێژكاری ئەڵمانیا داوای باشكردنی ژیان و هاوتاكردنیان بەمامۆستایان كرد، مێركل وەڵامی دانەوە (( بۆخۆتان هەر داواكاریەك دەكەن بەلای من رەوایە، بەڵام داوای هاوتاكردن بەمامۆستایان بكەن راست نیە چونكە ئەوان ئێوەیان پێگەیاندووە)) وەرن سەیری نەتەوەیەكگرتوەكان بكەن، هەر چەندە من بۆخۆم رام لەسەر ئەو رێكخراوە باش نیە چونكە كۆپیكراوەی راوبۆچونی وڵاتە زلهێزەكانەو لەزۆر جاران پارێزەری بەرژەوەندیەكانیانن، لەگەڵ ئەوەشدا بایەخێكی زۆر بە بواری پەروەردە و فێركردن دەدەن، لەژێر رۆشنایی ئەو راستیەی هەر چی لەجیهان بگوزەرێت بەخراپ و چاكەوە پەیوەستە بەپرۆسەی پەروەردە و فێركردنەوە، وەك پرەنسپیش ئەوەیان چەسپاندووە (هەموو گۆڕانكاریەكی باش لەپەروەردەوە دەست پێدەكات)، ئێستا ئەوان لەبواری پەورەردەدا جیهانیان كردۆتە چەند زۆنێك هەر زۆنێك پێویستیەكانیان دیاری كردووە، زۆرترین فۆكسیان لەسەر ئەفەریقا و ئاسیا و ئەمەریكای لاتینە لەبەر ئەوەی زۆرترین كێشەی مرۆڤایەتی، ژینگەیی، نادادپەروەری كۆمەڵایەتی، توندوتیژی بەگشتی و دژ بە ژنان بەتایبەتی ، یەكترقبوڵ نەكردن، لەو كێشەوەرانە هەن، هەموشیان بە پەروەردە بەستاوەتەوە، چونكە ئەوان ئاماری مەترسیداریان لایە لەوانە زۆری ئاوارە، زۆرترین رێژەی نەخوێندەواری، ئەو منداڵانەی تا ئێستا شانسی خوێندنیان نیە نزیكەی بە(58.5) ملیۆن منداڵ تەقدیری دەكەن، رێژەیەكی زۆری كچان لەدوای قۆناغی شەشەمی بنەڕەتی دەردەهێنرێن، یان بە شو دەدرێن یان دەخرێنە نێو كار كە مەزەندە بە(69)ملیۆن كچ دەكرێت، لەو روانگەیەوە  بەردەوام كار لەسەر بواری پەروەردە و فێركردن دەكەن، وێڕای مەڵبەندی گشتی خۆی لە نیوۆرك، رێكخراوەكانی یونسیف و یونسكۆ و رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی(ILO) و پەروەردەی نێو دەوڵەتی (EI) هان دەدا بۆ ئەوەی توێژینەوەو لێكۆڵینەوەی ورد بكەن، بۆ ئەوەی كاریگەری ئەو رێژە زۆرەو لێكەوتەكانی چارەسەر بكەن، بەبڕوای (UN) ئەو وڵاتانە بەو شێوە مامەڵەكردنە كە زۆر بەسارد و سوڕیەوە هەنگاوی بۆ هەڵدەهێنن تا (80) ساڵیتر ئەو كێشانە چارەسەر نابن، ئەمە وێڕای ئەوەی زەمەنیش لەگەڵ خۆیدا كۆمەڵێك كێشە و پێداویستیتر دەهێنێت، بۆ ئەو مەبەستە چەندین كۆنگرە و كۆنفراسی گەورەیان بەڕێوەبردووە، رێككەوتنی باشی لێوە بەرهەم هاتوە، وەك رێككەوتنی مەسقەتی ساڵی (2000) هەروەها داكاری ساڵی (2010) هەروەها رێككەوتنی لین شۆنی ساڵی(2015)، بەڵام بەپێی توێژنەوەكان و بەدواداچونەكانی خۆیان، ئەو وڵاتانەی رێككەوتنەكان دەنوسنەوە وەك پێویست كاریان لەسەرناكەن، واتە پابەندنەبوون بە بنەماكانی كە سادەترینیان ئەوەیە دەبێت(18%) بودجەی ساڵانە یان (25%) داهاتی نەتەوەیی تەرخان بكەن بۆ پرۆسەی پەروەردە و فێركردن ئەمە بەلای نەتەوەیەكگرتوەكان كێشەیەكی گەورەیە، لەوەش گەورەتر لای ئەوان ئەوەیە دەزگایەكی نێودەوڵەتی نیە ئەو وڵاتانە پابەند بكات بەناوەڕۆكی رێككەوتنەكان تاوەكو جێبەجێی بكەن، بۆیە بە پێویستیان زانی كۆمەڵێك رێگە چارەیتر بگرنە بەر بۆ ئەو مەبەستە بەرنامەیەكی (17) خاڵیان خستەبەر دەستی كۆنگرەی ساڵانەی سەرانی جیهان كەلە بارەگای نەتەوە یەكگرتوەكان لە ئەیلولی (2015) بەڕێوەچو، لەو بەرنامەیە خاڵی چوارەم تایبەت كراوە بەپرۆسەی پەروەردە و فێركردن كە پێكهاتوە لەكۆمەڵێك پرەنسیپی بنەڕەتی بۆ چارەسەركردن و باشتر بەڕێوەچونی، بەلای كەم ببێتە شێوە چارەسەرێك بۆ ئەو كێشانەی هەن، چونكە بەشێك لە گیروگرفتەكان گەورەن پلانی ستراتیجی و درێژخایەنیان دەوێت، بۆیە (UN) ماوەی (15) ساڵی بۆ داناوە، هەر لە(2015)ەوە تاوەكو (2030)، ناویشیان لێناوە بەرنامەكانی پۆست (2015) بەگرنكی دەزانم خاڵی چوارەم بەكۆی بڕگەكانیەوە لەگەڵیشدا چەند سەرنجێك بخەمە ڕو:-   

1- رەخساندنی دەرفەتی گونجاو و یەكسان بۆ تەواوی كوڕان و كچان تاوەكو بەخۆڕایی  قۆناغەكانی بنەڕەتی و ئامادەیی بخوێنن :-

 راستە ئەو بنەمایە لە هەرێمی كوردستان بەیاسا بەرجەستەكراوە، بەڵام لەهەناوی پرۆسەكە جۆرێك لە بێنرخی دیارە و خەڵك تەشویق دەكرێت بۆ ئەوەی لەخوێندنی ناحكومی بخوێنن، ئەوە مانای ئەوە نیە خوێندنی ناحكومی بەخراپ لێك بدرێتەوە، هەر چەندە تێبینی زۆر هەیە كەلەكاتی خۆیدا بەباشی توێژینەوەی لەبارەیەوە بكرێت، بەڵام بۆهەرێمی كوردستان كە بەیاسا خوێندن بەخۆڕایی رێكخراوە، دەبێت ئەو پابەندیە بەردەوام بێت و نابێت ناهاوسەنگی لە كوالێتی خوێندن دروست بێت لەسەر حسابی خوێندنی حكومی، ئەگەر چی كێشەی ئابوری هەیە و تەنگی بەحكومەت و خەڵك هەڵچنیوە .

2- دەستەبەركردنی هەلی یەكسانی بۆ هەموو منداڵان بەكوڕ و كچەوە تاوەكو سود لە چاودێریكردن و گەشەسەندنی پێویست پێش خوێندنی سەرەتایی وەرگرن:- 

 واتە خوێندنی باخچەی منداڵان یان پێش قۆناغی سەرەتایی (pri priamary schools) ئەوەیان دیارە گرنگی خۆی هەیە، بەڵام جێگەی هەڵوێستەكردنە ئەوە بەتەواوی لەهەرێمی كوردستانەوە نیە، بەڵگەی ئەو راستیە لە سەنتەری پارێزگای هەولێر(36) باخچەی منداڵان هەیە لەكاتێكدا (210) قوتابخانەی بنەڕەتی هەیە، سەیری ئەو ناهەوسەنگیە بكەن ئاسمان و رێسمان جیاوازیان هەیە، بە زانست سەلمێنراوە ئەوانەی لەباخچەی منداڵانەوە دێن زۆر زیاتر ئامادەیی فێربوونیان تێدایە، هەر ئەوەش بووە پاڵنەر تاوەكو لە پۆست (2015) خوێندنی پێش سەرەتایی پەسند بكرێت و منداڵ لەتەمەنی (5)ساڵیەوە لەناوەندەكانی خوێندن وەربگیرێن، بەراستی لەهەرێم ئەوە كێشەیەكی گەورەیە، چونكە رێژەی هەرە زۆری منداڵان نامۆن بەخوێندن لە باخچەكانەوە، راستەوخۆ دێنە ناو ناوەندەكانی خوێندن و واقیعێكی تازە، زۆر جاران ئەوە دەبێـتە هۆی ئەوەی دەستبەرداربوون لە فێربوون روبدات ( تسرب) .

3- رەخساندنی دەرفەت بۆ ژنان و پیاوان تاوەكو لەفێركردنی پیشەیی و خوێندنی باڵا بە خەرجیەكی كەم بەهرەمەند بن:-

 بێگومان ئەوە لە كۆمەڵگە پێشكەوتوەكان مافێكی مسۆگەرە، تەنانەت ئەگەر گەورە ساڵیش بن، بەڵام لەهەرێمی كوردستان پرۆسەی پەروەردە و خوێندنی باڵا لەقاڵب دراوە، لێرەدا دوو تێگەیشتنی لێكدژ هەیە، كۆمەڵانی خەڵك دەخوێنن بۆ ئەوەی بە بڕوانامەكانیانەوە موچە و ئیمتیازاتی وەرگرن، چونكە حكومەت لە بنەڕەتدا هەموو شتێكی بە بڕوانامەوە بەستاوەتەوە  حكومەتیش بۆ ئەوەی ئەو تێگەیشتنە كاڵ بكاتەوە ئاستی تەمەنی دیاریكردووە، زۆر پێویستە ئەو بابەتە چارەسەر بكرێت، لەلایەك خەڵك وشیار ببێتەوە كە بڕوانامە بۆ موچە و ئیمتیازاتی حكومەت نیە بەڵكو بۆ پێشەكەشكردنی خزمەتگوزاری و دۆزینەوەی هەلی كاركردنە، حكومەتیش كۆمەڵێك یاسا و رێنمایی تازە دەربكات بۆ ئەوەی هەل بڕەخسێنێت بۆ ئەوەی هانی وەبەرهەمهێنان بدات، هەموو كارئاسانیەكیان بۆ بكات  تاوەكو لەپاڵیەوە فورسەتی كاركردنی زۆرتر بێت . 

4- زیادكردنی ژمارەی گەنجان و پیاوان بەرێژەیەكی بەرچاو بۆ ئەوەی كارمایی و شارەزایی باشیان لە تەكنەلۆژیا و كاری پیشەیی بۆ دەستەبەر بێت و هەلی كاری سەربەخۆیان بۆ بڕەخسێنێت:- 

 جێگای سەرەنجە لە عێراق بەگشتی و لە هەرێمی كوردستان بەتایبەتی لە رابردوودا هەموو كەسێك دامەزراوە، ئەو شێوە دامەزراندنە هیچ جۆرە هاندانێكی تێدانەبووە تاوەكو كەسەكان پێشبركێ لەسەر بەدەستهێنانی زانیاری باش و ئەبدەیت كردنەوەی بەردەوام بكەن، زۆر جاران ئەوەی مەعریفەتی زۆر باشیشی هەبووە بەڵام بەهۆی دامەزراندن و كاری تازەیەوە هەموی لەبیر كردووە، من جارێك لە ئەندازیارێكی كیمیاویم پرسی لە پسپۆڕیەكەی خۆت چیت لەبیر ماوە، وتی هیچ، چونكە ئێستا كارێك دەكەم زۆر دوورە لەوەی خۆم، نمونەیتر زۆرە . 

5- نەهێشتنی جیاوازی لەنێوان رەگەزی نێر و مێ لە رەخساندنی دەرفەتی سود وەرگرتن لە فێركردن و راهێنانی پیشەیی لەهەموو ئاستەكان، بەتایبەت ئەو توێژانەی كەم توانان یان كەمئەندامن یان ئەو منداڵانەی ژیانیان لەبارودۆخێكی ناهەمواردایە:- 

 پێویستە بوترێ، راستە لەخوێندن ئەو دەرفەتە رەخساوە، بەڵام لەكارمایی و راهێنانی پیشەیی جیاوازیەكی زۆری هەیە ، رەنگە لەفورسەتی ئیشكردن لە دەزگا حكومیەكان ئەو جیاوازیە كەم بێت، بەڵام لەكاری سەربەخۆ جیاوازیەكی زۆر هەیە چونكە بەهۆی كۆمەڵێك هۆكارەوە وەك خێزان ،كۆمەڵایەتی، كلتوری، بۆ ژنان زۆر كەمتر بێت، پێش ناچێت وا زوو ئەو جیاوازیە  كەمببێتەوە یان نەهێڵرێت، سەبارەت بەخاوەن پێداویستی تایبەتیش، هەلی زۆر كەم هەیە بۆ راهێنان و كاركردن، راستە یاسایەكی تایبەتیش هەیە، بەڵام لەبەر ئەوەی حكومەت هاندەر نیە، بۆیە زۆر كەمتر فورسەتیان بۆ هەڵدەكەوێت.      

6- دەستەبەركردنی دەرفەت بۆ هەموو گەنجان هەروەها رێژەیەكی زۆر لە گەوران ( ژنان و پیاوان) بەشێوەیەكی یەكسان تاوەكو فێری خوێندن و نوسین و ژمێركاری بین:- 

ئەوەی جێگای سەرنجە لەگەڵ درك كردن بەو ئاراستەی هەمیشە دەستی كاری خوێندەوار لە نەخوێندەوار لەهەموو كایەكان باشتر بووە و بەرهەمیان زیاتر بووە، بەڵام ئەوە پشت گوێ خراوە و رۆژ بەرۆژیش خاوتر دەبێتەوە، تەنانەت لەناو كاركردنیشدا جیاوازیەكی ئەوتۆ لەنێوانیان نیە، تا ئەم ساتەش جیاوازی لەنێوان ژن و پیاویش زۆرە بەشێوەیەك هەمیشە كرێی ژن كەمترە لە پیاو، جێگای ئاماژە پێدانە هەندێ كار شێوە یەكسانیەك هەیە وەك پەروەردە، بەڵام لەزۆربەی بوارەكانیتر جیاوازی بەدی دەكرێت، نەك لێرە لە ئەوروپاش. 

7- رەخساندنی دەرفەتی یەكسانی بۆ ئەوانەی خوێندن و نوسین بەباشی فێربوون، زانیاری و شارەزایی پێویست لەپەرەپێدانی بەردەوام ( التمنیە المستدامە) (sustainable development) وەگرن لە بوارە جۆراوجۆرەكانی ژیان، مافەكانی مرۆڤ ، یەكسانی لەنێوان هەردوو رەگەز لە ئەرك و مافەكان هەروەها بانگەشەكردن بۆ بەرجەستەكردنی زهینەتی ئاشتی و دووركەوتنەوە لە توندوتیژی و رێزگرتن لە ئایین و پێكهاتە جیاوازیەكانی كۆمەڵگە: - 

ئەوەی بەگرنگی دەزانم بیڵێم، راستە لەم وڵاتەی ئێمە خوێندن و فێربوون هەیە بەمانا گشتیەكەی بەڵام بەردەوامبوون بۆ ئەبدەیت كردنەوە و زانیاری و زانستی بەردەوام نیە، ئەگەر هەشبێت بارتەقای ئەو بزاوتە جیهانیە نیە كەلە شەو و رۆژێكدا گۆڕانی گەورەی بەسەردا دێت، تا ئەم كاتەی من ئەو بەدواداچونە دەكەم، ریسایەكی سادە هەیە لەسەری راهاتوین، بخوێنە و بڕوانامەی وەربگرە پێیەوە دامەزرێ و ئیتر تا خانەنشینبوون، لە راستیدا ئەوە هیچ ماقوڵیەتی تێدا بەدی ناكرێت لەسێ لاوە زەرەری گەورەی لێدەكەوێتەوە: - 

1- خوێندن تەنها بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامە بێت .

2- بڕوانامەش تەنها بۆ دامەزراندن و وەزیفە بێت . 

3- ئیتر كە دامەزراندن و موچە مسۆگەرە فێربوونی زیاتر بۆ چیە؟ 

من ئەو هەموو بەڵگەو دیكۆمێنتەم بۆ ئەوە هێناوەتەوە تاوەكو ئەوە بسەلمێنم دواجاریش بەهەموان رابگەیێنم هەموو گۆڕانكاریەكی گرنگ و چارەنوساز لە پەروەردە سەرچاوە دەگرێت، جگە لەوە هیچیتر بەدیل نیە، لەمبارەیەوە بەگرنگی دەزانم چەند زانیاری و داتایەك بخەمەڕو ئینجا بچینە سەر پێداویستیەكان:-  

بەر لەوەی ئەو داتا و زانیاریانە بخەمەڕوو بەگرنگی دەزانم ئەوەی بە بەرپرسە باڵاكانی خۆمان بڵێم، بۆ سەیری جیهان ناكەن بۆ سەیری ئەو وڵاتانە ناكەن كە خواپێداون، سەرباری ئەوەی پەروەردە باشیان هەیە ئینجا چەندین سەنتەر و دامودەزگای گرنگیان بۆ پێكهێناوە تاوەكو بەردەوام توێژینەوە و لێكۆڵینەوە لەسەر پەروەردە و خوێندنی باڵا بە هەموو قۆناغەكانیەوە بكەن، بۆ ئەوەی لەكوێ درزێك هەبێت پڕی بكەنەوە و  بەدیلی تەڕ و تازەی بۆ بەرهەڤ بكەن، نمونەیەكی زۆر زیندوو لەسەر ئەو راستیە دەهێنمەوە كاتێك زاناكانی یەكێتی سۆڤیەتی كۆن چونە بۆشایی ئاسمان و سەرمانگ، وڵاتە یەكگرتوەكانی توشی شۆك بوون، كەوتنە دراسەت و لێكۆڵینەوە سەرەنجام گەیشتنە ئەو باوەڕەی خەوشێك لە پەروەردە و فێركردنیان هەیە، بۆیە هەموو هەوڵێكیان خستەگەر لەگەڵ ئیمكانیاتی ماددی و مرۆیی سەرەنجام دوای (10)ساڵ ئەوانیش توانیان لەو گرێ دەرونیە رزگاریان بێت و بگەنە ئەو ئامانجەی كە(10) ساڵ پێیەوە توشی شۆك بووبوون ، بەرای من دوو كێشە لەم وڵاتەی ئێمە هەیە رەنگە وا زوش لێیەوە رزگار نەبین، یەكەمیان تێكەڵاو كردنی سیاسەت و پەروەردەیە، رونكردنەوەیەك لەسەر ئەوە بەپێویست دەزانم، مەبەستم لەسیاسەت بەمانا گشتیەكەی نیە چونكە كۆمەڵگەش سیاسەتی پێویستە، بەڵام بەدیوە زانستیەكەی نەك بۆ مۆنۆبۆڵ كردن، چونكە نەك لەهەرێم لەهەموو جیهان هەر ئەوەیە سیاسەت بۆتە سەرمەشقی بەڕێوەبردن، ئابوری، بازرگانی، ...هتد، بەلكو مەبەستم بەمانا تایبەتەكەی دێت كە تۆ هەوڵ بدەیت هەموو جومگەیەكی پرۆسەی پەروەردە بە سیاسەتێكی دیاریكراو وابەستە بكەیت یان كۆپیكراوەی وڵاتە داخراو و كلاسیەكیەكان بكەیت، جێگەی داخە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و لەعێراق و هەرێم بەتایبەتی بەو جۆرەیە، دووەمیشیان نەگونجاندنە لەگەڵ سەردەم، لەمبارەیەوە بە پێویست دەزانم ئەوە بڵێم رێسایەك لەكۆمەڵگەی ئێمە هەیە ئەویش خو گرتنە بەدەق و فۆرمێكی دیاریكراو، رەنگبێ ئەو بنەمایە نەیار و دۆستی هەبێت، ئەوەی هەستی پێدەكرێت تا ئەم ساتە نەیارەكان زۆرترن بەبەڵگەی ئەوەی هەر گۆڕانكایەك دەكرێت گلەیی و گازاندەی زۆری لێدەكەوێتەوە، لەكاتێكدا پەروەردە سەرچاوەی گۆڕانكایە خێراكانە، چونكە هەموی بە پەروەردەوە پەیوەستە، لەروانگەی ئەو راستیە و ئەو داكەوتەی ( واقیعە) پرۆسە پەروەردە و خوێندنی باڵا لێی كەوتەوە ئەو داتا و زانیاریانە دەخەینە ڕو:.

زانیاری و داتاكان :- 

1- لە (2013-2014) بەردەوام حكومەتی مەركەزی بودجەی تەرخانكراو  بۆ پرۆسەی پەروەردە و فێركردنی كەمكردۆتەوە، بەشێوەیەك لە (2014-2015) بڕەكەی (9.7) تریلیۆن دینار عێراقی بووە كە دەكاتە نزیكەی (9) ملیار دۆلاری ئەمەریكی، بەڵام لە (2015-2016) كەمی كردۆتەوە بۆ نزیكەی (6.7)تریلیۆن دینار عێراقی كە دەكاتە (6)ملیار دۆلار لە (2016-2017)بڕەكەی كەمكردۆتەوە بۆ نزیكەی (5.7)تریلیۆن دینار عێراقی كە دەكاتە نزیكەی (5)ملیار دۆلار بۆ 2018 – 2019 بڕەكەی كردۆتە 3.8 ترلیۆن و هەشت سەد ملیار ئەوە بەڵگەی ئەوەیە پەروەردە و فێركردن لە ئەولەویەتی ئەو حكومەتە نیە، بۆیە لە پلەبەندی لە ژێرەوەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە جگە لەو وڵاتانە نەبێت كەشەڕی بەردەوامی تێدایە.

تێبینی / لەهەرێمی كوردستان لەچوار ساڵی رابردوودا هیچ بودجەیەكی دیاری كراو نەبووە بەهۆی 

1- نەناردنی بودجە لەلایەن حكومەتی مەركەزیەوە . 

2- هێرش و پەلامارەكانی گروپی تیرۆرستی داعش .

3- كەمبوونەوەی نرخی نەوت 

4- زۆری ژمارەی ئاوارەی سوریا و ناوەڕاست و رۆژئاوای عێراق، لەهەرێمی كوردستان كەسەردەمانێك زیاتر لە (1.800.000) ملیۆنێك و هەشت سەد هەزار بووە ئێستا نزیكەی (1.200.000) ماون . 

2- رێژەی دەرنەچون (رسوب)بەردەوام لەبەرزبوونەوەدایە، لەساڵی (2014-2015)رێژەكەی (16.8%) قۆناغی ناوەندی (متوسگە) بەرزترین رێژەی تۆماركردووە كە بریتی بووە لە (27%)، لەهەموو پارێزگاكانی عێراق  بەهەرێمی كوردستانیشەوە لەساڵی (2016-2017) بەرزبۆتەوە بۆ سەروی (19%) ئەو رێژە زۆرەی دەرنەچون بۆتە هۆكار بۆ لەدەستدانی نزیكەی (20%) پارەی تەرخانكراو بۆ پرۆسەی پەروەردە و فێركردن، كەدەكاتە نزیكەی (1.5)تریلیۆن و نیو دینار.

3- حكومەتی مەركەزی بۆ هەر قوتابیەك نزیكەی (1116) دۆلار خەرج دەكات، لەبەرامبەردا حكومەتی هەرێم نزیكەی (40) دۆلار خەرج دەكات بەهۆی نەبوونی بودجە و تەنگژەی ئابوری، بەڵام هێشتا پرۆسەی پەروەردە لەهەرێم باشترە لەعێراق، بەهۆی ئەوەی زۆری ئەو پارەیە كە خەرج دەكرێت بۆ هەر قوتابیەك سودی لێ وەرناگیرێت و لە رۆتینیات دەڕوات، بەجۆرێك ژێرخانی پەروەردە كە بینا و باڵەخانەیە، هیچ بایەخی پێنادرێت لەهەردوو قوتابخانە یەكێكیان یان بەكەڵك نەماوە یان دەبێت بەتەواویەت نۆژەن بكرێتەوە، ئێستا زۆربەی قوتابخانەكان دوو دەوام و سێ دەوامن لەهۆڵێكی روبەر (5*7) نزیكەی (100) قوتابی تێدا دادەنیشێت.

4- لە (4%) ئەو مامۆستایانەی وانە دەڵێنەوە لەئاستی پێویستدا نین، لەبەر ئەوەی ساڵانە خولیان بۆ ناكرێتەوە تاوەكو لەروی مەعریفی و پەروەردەییەوە ئەبدەیت بكرێنەوە، ئەوە كاریگەری زۆر خراپی كردۆتە سەر ئاستی قوتابیان و خوێندكاران، لەهەرێمی كوردستان هەندێك باشتربوو بەڵام بەهۆی دواكەوتنی موچە لەسەرەتای 2014ەوە هەروەها كەمكردنەوەی موچەكان لەسەرەتایی (2016)ەوە بۆ نزیكەی (33%)، پرۆسەی پەروەردە لەهەرێمیش ئاستی دابەزیوە و كێشەی زۆری بۆ دروست بووە، هەر چەندە ئەمساڵ لە (25)ئاداری (2018) رێژەی بڕینی موچە كەمكرایە بۆ نزیكەی (30%)، لەمانگی ئاداری ئەمساڵیش بە تەواوی پاشەكەوت لادرا، بەڵام هێشتا كاریگەریە خراپەكان هەرماون پێناچێت بەئاسانی چارەسەر بێت. 

5- بەهۆی ئەو بارودۆخە ئاڵۆزە و بایەخ نەدانەی حكومەت، جیاوازی لەنێوان قوتابیانی هەردوو رەگەزدا پەیدابووە، وردە وردەش رێژەكە زیاد دەكات بەجۆرێك لە(2014-2015) جیاوازیەكە (1.7%) واتە رەگەزی مێ كەمتر بووە، بەڵام لەساڵی (2015-2016) بەرزبۆتەوە بۆ (2.6%)، دەبێت ئەو راستیە بوترێت توندڕەوی ئایینی رۆڵێكی گەورەی هەیە بۆ دروستبوونی ئەو جیاوازیە و زیادبوونی رێژەكەی ، حكومەتیش لەهەرێم و لەمەركەز هەوڵی جددی نادەن بۆ رێگری كردن لەو دیاردەیە، هاوتەریب لەگەڵ ئەوەش كەمدەرامەتی و خاوی بەڕێوەچونی پرۆسەكە و بایەخ نەدانی   دامودەزگاكان، كۆمەڵە هۆكارێكیترن.

6- ئێستا لەعێراق بەگشتی و لەهەرێم بەتایبەتی لە (5) پیاو یەك پیاو كەتەمەنیان لە نێوان (15-24) لەهەر (10) پیاوان (1) پیاو كە تەمەنیان لەنێوان (25-34) ساڵیدایە دەست بەتاڵن فورسەتی ئیشكردنیان نیە، بەهۆی ئەوەی خوێندەواری باشیان نیە، دیارە بۆ ژنان زۆر زیاترە لەو رێژەیە واتە بێ كارن و لەماڵەوە دانیشتون .

7- (35%) مامۆستایانی زانكۆ لە رەگەزی ژنانن كەچی لە پەروەردە و فێركردن زیاتر لە (57%) دەبن، بەڵام هەمویان لە ئاستی زانستی و مەعریفیدا وەك یەك نین یان بەپێی پێویستی سەردەم و قۆناغەكان نین، دەبێت بەردەوام بەشداری خول بكرێن تاوەكو ئامادەی گۆڕانكاریەكان بن.

8- هەتا ئەم ساتە هەندێك شوێنی لە عێراق ئەگەر بەگشتی و لە هەرێمی كوردستان بەتایبەتی راستەخۆش نەبێت بە ناراستەوخۆ  لەژێر كاریگەری فكری داعشدان، نە پرۆسەی پەروەردە بە تەواوی هەیە نە ژنانیش دەتوانن كاری خۆیان بكەن، واتە پێشێلكردنی مافەكانی منداڵ و ژنان بەردەوامە، بۆزانین هێشتا زیاتر لە (3000) ژن و كچی خەڵكی دەڤەری شەنگال لەژێر چنگی داعشدان و كڕین و فڕۆشتنیان پێدەكرێت، حكومەتی مەركەزی و حكومەتی هەرێمیش كارێكی ئەوتۆیان نەكردووە كە معاناتی ئەو خێزانانە و ئەوانەشی رزگاربوونە كەمبكەنەوە 

9- ئاستی بێكاری لەعێراق (14%)ی تێپەڕاندووە لەهەرێمیش زیاتر لە (12%)، ئەوانەی لە عێراق لەژێر هێلی هەژاریدان و رۆژانە كەمتر لە (5)دۆلاریان هەیە (35%) تێپەڕاندووە، رێژەی (6%) عێراقیەكان حەشیشە بەكاردەهێنن كە زۆربەی هەرە زۆریان لەبەغدادی پایتەختن، لەوەدا دیارە حكومەتی مەركەزی بەتەواویەت پێشێلی مافەكانی مرۆڤ دەكات، هەر چەندە ئیمكانیاتی دارایی زۆری هەیە، بەڵام هەوڵی باشكردنی ژیان و گوزەران نادات و زیاتر بایەخ بە سوپا و هێزە ملیشیاییەكان ( حشدی شعبی) دەدات، ماوەیەكە بەردەوام خۆپیشاندانی گەورە لەشارەكان دژی بارودۆخی دارایی خراپ و نەبوونی خزمەتگوزاری بەڕێوەدەچێت، لەهەرێمیش ئەو كێشەیە هەیە وایكردووە لەلایەك كۆمەڵانی خەڵك بێزاربن لە خاوی چارەسەریەكان، لەلایەكیتر كۆچی بەردەوام هەبێت بۆ وڵاتان بەتایبەت ئەوانەی خاوەن بڕوانامەی باڵان، چونكە دەزانن دەرفەتی باشتریان بۆ هەڵدەكەوێت . 

 

گرنگترین لێكەوتەكان : - 

ئەم بەشەی باسەكەم بەم وتە دانسقەیەی ئەنشتاین دەست پێ دەكەم كە دەڵێت (( لەجڵ و پێلاوە كۆنەكانتان شەرمەزار مەبن، لە بیرو باوەڕی كۆنتان شەرمەزاربن)) بەبۆچونی خۆم، ئێمە بەگشتی، پرۆسەی پەورەردە و خوێندنی باڵاش، لەبەشی دووەمی وتەكەی ( ئەنشتاین) دەژین، زۆربەی بنەما گرنگەكانی ژیانمان لەمۆدیلە كۆن و كلاسیكیەكان سەرچاوەی گرتوە، زۆر كەمتر قەبوڵی گۆڕانكاریە باشەكان دەكەین، رەنگە هەندێك كەس پێوانەكەی جیاواز بێت لەوەی من، بەڵام واقیعی نیە چونكە لەسەر ئەرز شتێكیتر دەگوزەرێت، بەلای كەم لە پرۆسەی پەروەردە و فێركردن زۆر لە دواوەین، چونكە هەموو وەر گۆڕانەكان وابەستەی پەروەردە و خوێندنی باڵان، واتە ئەوەی ئێمە لەنێو خولوەگەڕێكدا هێشتۆتەوە پەروەردەكەیە، پێدەچێت كەسانێك هەبن ئەوە بڵێن پرۆسەكەتان باشە، كۆمەڵێك دەسكەوتت بۆ بژمێرێت بۆ نمونە لەسەروبەندی راپەڕیندا : - 

1- نزیكەی (25) هەزار مامۆستامان هەبوو ئێستا زیاتر لە (135) هەزار مامۆستامان لەهەموو قۆناغەكانی خوێندندا هەیە . 

2- نزیكەی (1200) ناوەندی خوێندنمان هەبوو ئێستا نزیكەی (6700) ناوەندمان هەیە .

3- دەوروبەری (400.000) قوتابی و خوێندكارمان هەبوو بەڵام ئێستا نزیكەی (1.700.000)مان هەیە.

4- تەنها یەك زانكۆمان هەبوو بەڵام ئێستا (30) زانكۆی حكومی و ئەهلیمان هەیە بێجگە لە پەیمانگاكان . 

5- خاوەنی بڕوانامەی خوێندنی باڵا لەچەند كەسەك تێپەڕێ‌ نەدەكرد بەڵام ئێستا نزیكەی (10) هەزار پسپۆڕمان هەیە . 

6- گۆڕانكاریەكی گەورە بەسەر پرۆگرامەكاندا هاتوە لەهەموو روێكەوە پەرەپێدانێكی باشیان پێدراوە . 

دیارە هەموو ئەم داتا و ژمارانە راستن بەكردارەكی كراوە، بەڵام كاتێك لێوردبوونەیەكی زانستیانە دەكەین، دەردەكەوێت خەوشێكی قوڵ هەیە، بەبڕوای زۆربەی پەروەردەكارانیش ئەگەر پاشەكشێ نەبێت بەڵام وستانێك لەئاستی زانستی و مەعریفی هەیە، بەفەرمیش ئەوە سەلمێنراوە لە پەرەگرافی پێشو ئاماژەمان بەهەندێك داتا دا وەك بەشێك لەهۆكارەكان و لێكەوتەكانی ، هەوڵدەدەین لەم پەرەگرافە زیاتر خوردی بكەینەوە. 

كاریگەری لێكەوتەكان 

1- كەمی بینا و باڵەخانەكانی خوێندن، خۆی لە پێشدا كەموكوڕی هەبوو بەجۆرێك نزیكەی (1250) بینای دوو دەوامی و نزیكەی (150) سێ دەوامی هەبوو، بەڵام بەهۆی قەیرانەوە لەئێستدا نزیكەی(200)باڵەخانەی پێویستە، بۆ ئەوەی ئەو كەموكوڕیانە پڕ بكرێتەوە جگە لەوەش ساڵانە نزیكەی (1300000) قوتابی تازە دێتە قۆناغی یەكی بنەڕەتیەوە، هەندێك ساڵ ئەو ژمارەیەش خەوشی تێدەكەوێت وەك ئەوەی پارساڵ، لەبری ئەو ژمارەیە بوو بە (160000) قوتابی تازە هاتو، ئەو پلانەی هەشبوو ئاوەژو بۆوە، دیارە كەمی بینا و باڵەخانە كۆمەڵێك گرفتی تریشی دروست كردووە لەوانە : - 

أ‌- خراپی ژینگەی خوێندن، زۆربەی ئەو ناوەندانەی خوێندن هەن لەبەر كۆنی و پێویستیان بە نۆژەنكردنەوە لەبارنین بۆ خوێندن هەندێك لەوانە مەترسی روخانیشیان لەسەرە . 

ب‌- قوتابخانەی گڵین : دیارە ئێمە ئێستا لەسەدەی بیست و یەكین، كە سەردەمی عەولەمە و جوانترین مۆدێلی بینا و باڵەخانەیە، كەچی نزیكەی (400) قوتابخانە لەقوڕ و خشت دروستكراومان هەیە ، كە هەرگیز بەكەڵكی پرۆسەی پەروەردە و فێركردن نایێن.

ج- قوتابخانەی كرێ: تا ئەمساڵیش ژمارەیەكی بەرچاو قوتابخانەی بەكرێ هەبووە، بەپێی  ئامارە نا فەرمیەكان زیاتر لە (350) بینایەی بەكرێ هەیە، پێویستە بوترێ هەرگیز بینایەی بەكرێ شیاو نیە بۆ خوێندن، چونكە هیچ خەسڵەتێكی پەروەردەیی تێدانیە. 

د- قوتابخانەی میوان: لەزۆر ناوەندی خوێندن گرفتی خوێندنگای بنەڕەتی میوان هەیە جۆرێك لە ناتێگەیشتن لە بەرپرسیاریەتی بەرامبەر بەكەلوپەل و پاك و خاوێن راگرتن لەنێوان رەسەن و میوان هەیە، دواجار كۆی باڵەخانەكە لەو نێوەندەدا زەرەرمەند دەبێت . 

ه- زۆری ژمارەی قوتابیان و خوێندكاران لەناو هۆڵەكانی خوێندن، لەبنەڕەتدا وبەپێی ستاندارەكان، ناوەندەكانی خوێندن ئەو ژمارەیان تێپەڕاندووە، بەجۆرێك گەیشتۆتە (50)خوێندكار و زیاتریش لە هۆبەیەك كە روبەرەكەی پێنج بە حەوتە . 

2- میلاك و مامۆستای پێویست: كێشەیەكی زۆر لەمیلاكی ناوەندەكانی خوێندندا هەیە هەروەها لەمامۆستای بەرهەڤبوو، بەپێی پێویستی قۆناغەكان، دیارە ئەوەش دەرهاویشتەی ئەو بارودۆخە قەیراناویە لە هەرێم لەو ماوەیەدا كە بە دەستیەوە گرفتاربووە، بەگرنگی دەزانم لەچەند سەرنجێك كۆی بكەمەوە و بیخەمەڕو : - 

أ‌- بەپێی بەدواداچونەكانی رێخراوی یونسیف (4%) مامۆستایان كەلە ئێستادا لە خزمەتدان توانای پێویستیان نیە بۆ وانە وتنەوە، دیارە ئەو رێژەیە دەكاتە نزیكەی (5000) مامۆستا بێگومان ئەوە لێكەوتەی زۆر خراپی دەبێت لەسەر رەوشی پەروەردە و فێركردن.

ب‌- پێنج ساڵە مامۆستا دانەمەزراوە، راستە نزیكەی (4000) گرێبەست لە (2013-2014) كراوە، دوای ئەوەش هەندێ قەرەبوو كراوە بۆ ئەوانەی وازیان هێناوە، بەڵام ئەو ژمارەیە هەرگیز بۆشاییەكان پڕ ناكاتەوە چونكە ساڵانە خانەنشین و وازهێنان و مۆڵەتی بێ موچە و خوێندن و درێژخایەن و هەروەها كۆچكردنیش هەیە، هەموو ئەوانە كۆبكەیتەوە ساڵانە ژمارەیەك دەردەچێت هەژمونی نەرێنی زۆری دەبێت لەسەر پرۆسەی پەروەردە

ج- بەپێی داتاكان ژمارەی مامۆستایان لەهەموو قۆناغەكان لە (125.000) زیاترە، ژمارەی خوێندكاران و قوتابیانیش نزیك دەبێتەوە لە (1.700.000)، پشت بەست بەو زانیاریە بەركەوتی هەر مامۆستایەك نزیكەی (13.6) خوێندكار دەبێت ئەو بەركەوتە كەمترە لەستاندەری جیهانی كە خۆی لە (17) قوتابی دەبینێتەوە، بەڵام گرفتەكە لەوەیە بە هاوسەنگی و بەپێی پێویستی ناوەندەكانی خوێندن نیە، بەشێوەیەك لەهەندێك ناوەند زۆر زیاترە لەپێویستیەكان، لەبەرامبەریشدا هەندێك كەمتریان هەیە، ئەو گرفتە درێژخایەنە بەكراوەیی هێڵراوەتەوە، بگرە ساڵ لەدوای ساڵیش كەڵەكە بوونەكە زیاتر دەبێت، لێرەدا دەبێ بوترێت راستە میانگەری و مادەللای هەیە، بەڵام هۆكاری سەرەكی قەیرانی دارایی و لاوازی ئیمكانیاتی مامۆستایە كە بۆ ئەوەی كەمێك باری دارایی سوك بێت و كەمتر كرێێ‌ بدات، هەوڵی نزیكبوونەوە لەماڵەوە دەدات . 

د- لاوازی خولەكانی راهێنان : ئەوەی مایەی هەڵوێستە كردنە، جیهان بەردەوام لەگۆڕاندایە بۆ تەنیا یەك چركەش لەهەموو روێكەوە بەتایبەتی لە پرسە زانستیەكان  ناوەستێت بەجۆرێك بزاوتەكە ئەوەندە خێرایە لەهەر دوو كاتژمێر  كۆمەڵێك داهێنانی تازە لەچوارچێوەی بڵاوكراوە زانستیەكان بەخش دەكرێتن، لەلای ئێمە بەهۆی قەیرانەكان و لێكەوتەكانی بایەخێكی ئەوتۆ بەخولی راهێنان نادرێت، هەشبێت بای ئەوە ناكات كەلێنێكی بچوك لەو گۆڕانكاریە خێرایانە پڕ بكاتەوە . بێجگە لەوە لەناوەخۆش هەموو شتێك گۆڕانكاری بەسەردا هاتوە، پرۆگرام گۆڕدراوە، قوتابی و خوێندكار بەپێی بەریەككەوتنەكان لەگەڵ دەرەوە لە رێگا تەكنەلۆجیاوە گۆڕانكاری زۆریان بەسەردا هاتوە، دەوروبەر بەردەوام لە گۆڕاندایە، تەنها مامۆستا لەدەقی خۆی بەكەمێك گۆڕانكاریەوە ماوە، بۆیە ناكرێ و نابێـت خول هەر ناو بێت و بەس ناوەڕۆكی نەبێت، بەو مانایەی ئامانجێكی دیاری تێدا بەرجەستە نەبێت، جێگای نیگەرانیە  ئەو خولانەی بەڕێوە دەچێت، ئەوەندەی سەیری سودە ماددیەكان بۆ هەندێ كەسی دیاریكراو دەكرێت، ئەوەندە سەیری بەها زانستی و پەروەردەییەكان ناكرێت .

ه-  لاوازبوونی پایەی مامۆستا دیارە قەیرانی دارایی كاریگەری لەسەر هەموو كۆمەڵگە هەبوە بەڵام زۆرترین كاریگەری لەسەر مامۆستا بووە، بەو هەژمارەی مامۆستا وەك هەر كەسێكیتر نیە بتوانێ هەر كارێك هەبێت بیكات، لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت ئاماژە بەو راستیە تاڵە بدەین، لەم پێنج ساڵەی رابردوودا، پێویستیەكانی ژیانی خۆی و خاووخێزان وایكرد پەنا بۆ هەموو جۆرەكارێك ببات، لە بیریشمان نەچێت پێشتریش بەهۆی هەندێك رێنمایی پەلە پرۆزێ و دوور لە درساتكردنی لێكەوتەكانی مامۆستایان وەڕس كران، تەنانەت ببوونە ئامانجیش، لەلایەن هەندێ قوتابی سەركێش و خەڵكانی ناتێگەیشتو، بەداخەوە چەندین روداوی زۆر خراپیشمان بینی، هەموو ئەوانە كاریگەری خراپی لەسەر پایەی مامۆستا هەبوو، جێی خۆیەتی ئەوەش بڵێین هەندێك مامۆستا خۆشی هۆكار بووە بۆ ئەو شێوە هەڵوسكەوتە، من وەك پەروەردەكارێك و خاوەن ئەزمونێكی فراوان گەیشتومەتە ئەو راستیەی بۆ ئەوەی مامۆستا هەمیشە سەركردەی مەیدانەكە بێت ، دەبێت زانستێكی زۆری هەبێت، بێگومان بەو زانستە دەتوانێ قوتابیەكانی بەرزەفت بكات و بۆشاییەكیش نەهێڵێتەوە بۆ ئەوانەی دەیانەوێت، عەیبەكان و كەموكوڕی پەروەردەیی خۆیان و خێزانیان بەسەر سەری مامۆستا بسڕٍنەوە، لەوە پێگیرم لەسەر ئەوەی تەنها چەك لەدەست مامۆستا زانستە، هەر بەو زانستە دەتوانێ سەروەری خۆی و پرۆسەكە بەباشی و بەپێی پێویست بهێڵێتەوە لەگەڵ ئەوەشدا لەنێو ئەو جەنجاڵیەی كە بەرگرتن لێی زەحمەت بووە، دەبێت یاسایەك بۆ پارێزبەندی هەبێت كە لە دەقەكانیدا دەبێت مامۆستا پارێزراو بێت، مافەكانی قوتابیان و خوێندكارانیش بەرجەستە بێت .        

3- پرۆگرامەكانی خوێندن: پرۆگرامەكانیش هاوشێوەی میلاك و بیناو باڵەخانەكان، كێشەیان هەیە لەكاتێكدا دەبێت ئەو بنەما بنەڕەتیەی پرۆسەی پەروەردە و فێركردن بەردەوام گۆڕانكاری پێویستیان تێدا بكرێت، گۆڕانكاریەكانیش لەسەر بنەمای زەمەن و پێویستیەكانی كۆمەڵگە بێت، یەكێك لە نهێنیەكانی سەركەوتنی پرۆسەی پەروەردە، پرۆگرامە، وەك گەواهیش بۆ ئەو راستیە، كاتێك پرسیاریان لە وەزیری پەروەردەی سەنگافورە كرد و پێیان وت ئێوە چۆن باشترین پەروەردەتان بەرجەستە كرد، لە وەڵامدا وتی ، ئێمە چوینە بازاڕ و لەگەل َ خاوەنكارەكان كۆبووینەوە، پێمان وتن چی بكەین باشە بۆ پەروەردە؟ لەوەڵامدا وتیان سەیری بازاڕمان بكەن و دەستی كارمان بۆ بەرهەم بهێنن، وتی ئێمەش پرۆگرامەكانمان داڕشت و ئەوەی ویستمان بەدەستمان هێنا و بەردەوامیش لەهەوڵداین، ئەوەی بەلای من جێگەی سەرنجە سەرباری ئەوەی زەمەنێكی زۆر لەبەردەستدا بوو بۆ پرۆگرامەكی پوخت و پر مەعریفەت و گونجاو لەگەڵ ژینگە و مێژوو و جوگرافیای هەرێم كەچی كاری جددی بۆ نەكرا، ماوەیەك بەهۆی نەبوونی ئیمكانیاتەوە ماوەیەكیش هەژمونی تاڵی شەڕی ناوەخۆ، لەو پێنج ساڵەی ئەم دواییەش بەهۆی نەبوونی بودجەوە كە بۆخۆم بڕوام وایە هەرگیز نابێت پرۆگرام لەسەر نەبوونی ئیمكانیاتی ماددی پەكی بكەوێت یان توشی گینگڵ دان بێت، لەشوێنی خۆی، بۆیە ئێستا چەند گرفتێكی بە ئاشكرا دەبینین،  لەوانە: 

أ‌- پرۆگرام دەبێت زۆر نزیك بێت لە ژینگەی قوتابی و خوێندكار بۆ چەند ساڵ دەچێت زۆربەی پرۆگرامەكانی خوێندن وەكو خواردنی لەقوتوكراو لە وڵاتەكانیتر وەردەگرت ئەمە لە كاتێكدا ئەو وڵاتانەی ئەو پرۆگرامانە پەیرەو دەكەن لەهەموو روێكەوە لەگەڵ ئێمە جیاوازیان هەیە .

ب‌- دوو بابەتی بنەڕەتی هەیە یەكەمینیان زمانی كوردی ( زمانی دایك) دووەمینیان مێژوو دەبێت لەهەناوی كۆمەڵگەی كوردەواری سەرچاوە بگرێت، واتە ئەو دوو بابەتە قابیلی ئەوە نیە وەك بابەتەكانیتر مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، چونكە یەكەمیان بنەمایەكی سەرەكی زیندوو هێشتنەوەی نەتەوەییە، دووەمینیشیان سەربوردەی بابوباپیران و دۆست و دوژمنەكان دەخاتە سەر ناو لەپی دەستەوە بەرچاویشت روندەكاتەوە لەشێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ دەوروبەر و داهاتوی گەلی كوردستان، بسمارك دامەزرێنەری ئیمپراتۆریەتی بروسیا و نەمسا دەڵێت (( بۆ ئەوەی داهاتوت دیاری بكەیت دەبێت گوێ لەناڵەی ئەسپەكانی مێژوو بگریت)) . 

ج‌- ئەو پرۆگرامانەی دەخوێندرێن ناوەڕۆكەكەی لەتوانای خوێندكار و لەوكاتەی بۆی تەرخانكراوە زۆرترە و ماوەی زیاتری دەوێت، لە باشترین ساڵدا ماوەی خوێندن لە (130) رۆژ بەرامبەر بە (500) كاتژمێری خوێندن تێپەڕی نەكردووە، ئەمە لەكاتێكدا ئەو پرۆگرامە پێویستی بە (210) رۆژ خوێندن هەیە كەدەكاتە نزیكەی (900) كاتژمێری خوێندن، بۆیە دەبێت مامۆستا زۆر بەپەلە مامەڵە لەگەڵ پرۆگرامەكان بكات، بە سروشتیش ئەو شێوە وانە وتنەوە سودێكی ئەوتۆی نابێت و وەكو تەلقین دان دەبێت، بەدیوێكیتر خوێندكار رۆڵێكی ئەوتۆی نابێت تەنها مامۆستا رۆڵەكە دەبینێت و بەس . 

د‌- ئەو پرۆگرامانەی ئێستا دەخوێندرێن دەبێت هەردوو بواری پراكتیكی و تیۆری تێدا پیادە بكرێت، واتە ئەوەندە بایەخ بە وانە دادانەوە لەناو پۆڵ دەدرێت، دەبێت ئەوەندەش ناوەڕۆكی بابەتەكان لەبەرچاوی خوێندكار بە كردارەكی بەڕێوەبچێت. زیاد لەوەش پێویستی بەگەشتی مەیدانیش هەیە، بۆ نمونە بابەتێك لەبابەتەكانی مێژوو یان جوگرافیا كاتێك لەناو پۆڵ بەشێوەی تیۆری دەخوێندرێن ئاستی تێگەیشتنی قوتابی لە (30%) تێپەڕ ناكات بەڵام بەمەیدانی و لەشوێنی خۆی بخوێندرێن تێگەیشتنی قوتابی لە (70%) زیاد دەكات ، لە پرۆسەی پەروەردەی هەرێمی كوردستان ئەو شێوە خوێندنە لە زۆربەی ناوەندەكانی خوێندن و بابەتەكان بەڕێوە ناچێت، بۆیە دەبینین هەموو پرۆسەكە پشت بە لەبەركردن ( درخ) دەبەسترێت نەك بە زانست و مەعریفەتەوە. 

ه‌- كێشی پرۆگرامەكان: ئەمەش گرفتێكیترە روبەڕوی خوێندكار دەبێتەوە، بەبڕوای من ئەوە بێ لێكدانەوە بۆ دۆخی پرۆسەی پەروەردە و خوێندكاران كراوە، لەو وڵاتانەی ئەو پرۆگرامانە دەخوێندرێن، خوێندكار هەموو كارئاسانیەكی بۆ دەكرێت لەوانە ماوەی باشی خوێندن لەرۆژێكدا، شوێنی هەڵگرتنی كیتابەكان لەناو پۆڵ، بەواتایەكیتر خوێندكاران رۆژانە نزیكەی ( 5 تا 7) كاتژمێر لە قوتابخانە دەبن پێویستیان بەوەنیە كیتابەكان لەپشتی خۆیان هەڵدەن، رۆژانە لەچون و هاتنیان ئازاری پێوە بكێشن، لەو بارەیەوە جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە ئەوانەی بڕیاریان لەسەر ئەو كیتابانە داوە ئەو دیوەیان لەبەرچاو نەگرتوە كە دەبوو زۆر بەدیقەت بن و لێكدانەوەیان بۆ هەموو  ئەگەر و پرسەكان بكردبا لەسەروی هەمویانەوە ئەزیەت و ئازاری خوێندكار . 

بەگشتی چەند سەرنجێك لە زهنیەتم لەسەر ئەو كێشانەی دروست بووە بەكورتی و بە پوختی دەیخەمەڕو رەنگە سەرەتایەك بێت یان بەرچاو رونیەك بێت بۆ چارەسەركردنی هەندێ: لەو گرفتانە بڕواشم هەموو شتێك نەبێت : 

1- لەبارەی مامۆستایانەوە: 

أ‌- دەبێت هەوڵی ئەوە بدرێت هەرچی ئەدگار و نەریتەكانی سەردەمی رژێم و كۆنەپەرستی لە سیستەمی خوێندن بەدی بكرێت بەیەكجارەكی وەلاوە بنرێت، چونكە مامۆستا هیچ دەستێكی تێیدا نەبووە رەچاوی هیچ بەرژەوەندیەكی ئەویش نەكراوە. 

ب‌- دەبێت ئەو بنەمایانەی كە تەنها جوینەوە و لێدانەوەی قەوانە كۆنەكانە كە بەشی زۆریان سواوەن و بەكەڵكی ئەمڕۆ نایەت، دەبێت بەتەواوی بسڕێتەوە . 

ج‌- هەندێك بابەت هەیە ژەنگی بە ئەقلی چەندەها نەوە هێناوە، دەبێت دوور بخرێنەوە لەبری ئەوە بابەتی سەردەمی و گلو بالیزمە بخرێتە بەركار . 

د‌- لەكاتی داڕشتنی بەرنامەكانی خوێندن نابێت لەخۆڕا شەن و كەوبكرێت یان بڕیارلێبدرێت، بەپێچەوانە دەبێت رێنمایی و بناغەیەكی ئایدلۆژیای كە ئامانجەكانی رون و ئاشكرا بێت لە قوڵایی خودی كۆمەڵگەی خۆمان هەڵقوڵا بێت، بەشێوەیەك مێژوی ئازار و نەهامەتی و كۆن و نوێمان تێدا بێت، بۆ ئەوەی ببێتە هەوێنی بەرهەمهێنانی نەوەیەكی تەندروست و بەرپرسیار بەرامبەر بە ئەركە نەتەوەیی و نیشتمانیەكان . 

2- لەبارەی پرۆگرامەوە : 

أ‌- دەبێت پرۆگرام لەژێر رۆشنایی فەلسەفەیەكی پەروەردەیی كە هێما بێت بۆ هاوچەرخی و سەردەمی، چونكە فەلسەفە ئامانجی پرۆگرامەكان دیاری دەكات  ئامانجیش پرۆگرامەكان دیاری دەكات . 

ب‌- باشترین پرۆگرام ئەوەیە كە بەردەوام گۆڕانكاری تێدا بكرێت چونكە پرۆگرام دەقێكی پیرۆز نیە، ئامانج لێی گەیاندنی زانست و زانیاری پێویستە بەخوێندكار، كەوایە دەبێت دەسكاری ناوەڕۆكەكەی بەپێی سەردەم و هەڵكشانە زانستیەكان بكرێت . 

ج‌- لە بنەڕەتدا پرۆگرام پرۆسەی پەروەردە پێ رێكدەخرێت وەك دەستور وایە دەبێت لەژینگە و ژیانی كۆمەڵگە سەرچاوە بگرێت.

د‌- پێویستە رێنوسی پرۆگرامەكان لەسەر قۆناغەكانی خوێندن یەكجۆر بێت چونكە تێكەڵاوكردنی زیان بە زهیئەتی خوێندكار دەگەیێنێت لەبەر هەستیاریان بە سروشتیش منداڵ چی ببینێت نەقشی هەڵدەگرێت و لەگەڵی دەمێنێت . 

ه‌- دەبێت پرۆگرام بەتەواویەت بەتاڵ بكرێتەوە لەشتی موجەڕەد و كە هاوكاربێت بۆ كرداری ئەزبەركردن (درخ)،جێگای داخە ئەوە بۆتە دیاردە چونكە پرۆگرامەكە هاوكارە بۆ ئەو كردارە نازانستیە، لەو حاڵەتە تەنها نمرە دەبێتە ئامانج بەها زانستیەكە زۆر كەمتر هەژماری بۆ دەكرێت .      

3-رۆشنبیری پەروەردەیی : ئەوەی تێبینم كردووە، پەروەردە وەكو پرۆسەیەكی بێ روح سەیر دەكرێت بەشێكی زۆر لە خێزانەكان وەكو دەزگایەك بۆ لەخۆگرتنی منداڵەكانیان لێكی دەدەنەوە، واتە بۆ ئەوەیانە منداڵەكانیان ماوەیەك مەشغول بكرێن و لە ماڵەكانیان دوور بخرێنەوە، من ئەو راستیەم لە ئەزمونی خۆم لە مامەڵەكردن لەگەڵ كەسوكاری قوتابیان بیستوە، ئەوە ئەوەمان پێ دەڵێت هێشتا زۆر لەو بەڕێزانە بای ئەوەندە تێنەگەیشتون پەروەردە پرۆسەیەكی بونیادیە پەیوەستە بەهەموو پرس و ئەگەرەكانی كۆمەڵگە، ئەو شێوە تێگەیشتنە لەوەی پرۆسەی پەروەردە تەنها بۆ ئەوەیە چەند كاتژمێرێك منداڵەكانیان دوور لەخۆیان كات بگوزرێنن و پێیانەوە ماندوو نەبن، سەرچاوەی لە نەبوونی رۆشنبیری پەروەردەیی گرتوە، بۆیە دەبێت هاوتەریب لەگەڵ پەروەردە بایەخ بەرۆشنبیریش بدرێت، بۆیە زۆر گرنگە : - 

أ‌- لە رێگای كۆڕو سمینار و میدیا بیستراو و بینراو، گرنگی پرۆسەی پەروەردە رونبكرێتەوە لەسەر ئەوەی ئەوە پرۆسەیەكی روتاوە نیە لەبنەما كۆمەڵایەتی و كلتوری و پێوەرەباشەكان ژیان و گوزەراندن هەروەها هەڵسوكەوتكردن بەرامبەر بەیەكتر . 

ب‌- هەموان تێبگەیێنرێن بەدیلی توند و تیژی و قەبوڵ نەكردنی یەكتر هەر دایەلۆگ و پێكەوە هەڵكردن و مامەڵەكردنە لەگەڵ بەرامبەر. 

ج- چیرۆك و شانۆگەری و دیواربەند و بڵاوكراوەی زانستی كۆمەڵێك بنەمای رۆشنبیركردنە بەڵام زۆر گرنگە سەرچاوە فەلسەفیەكی دیار بێت، ئایا بۆ بنیاتنان و پەرەسەندنی كۆمەڵایەتیە یان بۆ مەبەستێكی تایبەتە . 

د- دەبێ بزانرێت رۆشنبیری كارێكی میللیە نەك حكومەتی، چونكە خۆی لە بنەڕەتدا دەربڕینێكە لە دیدو بۆچون و هەڵوێستەكردن لەسەر بەرژەوەندی گشتی چین و توێژەكان، دەكرێت دەوڵەت و رێكخراوە مەدەنیەكان چاودێری بكەن، بۆ ئەوەی بە ئاراستەی خراپدا نەڕۆن، لەوەشدا دەبێت بەئاگابن، نابێت چاودێریەكە تێپەڕێت بۆ سانسۆر و بەلاڕێدا بردن، بەڵكو دەبێت هەموو هەوڵێك بۆ پەرەپێدان و رواندنی بەهاجوانەكان بێت . 

ه- هەژماری تایبەت لەم سەر وەختە بۆ دیاردەی گلوبالیزمە ( عەولەمە) بكرێت، چونكە ئەوە سنور نازانێت، جیهانی بۆ یەك ناو لەپ بچوك كردۆتەوە، بەدڵنیاییەوە كاریگەری تەواوی لەسەر جومگەكانی ژیان كردووە، ململانێیەكی زۆر توندی لەنێوان نەوەی نوێی و پەیرەوانی كلاسیكیەت هێناوەتە كایەوە، بەڵام بە حوكمی زەمەن و ئەم قۆناغە لە بەرژەوەندی جیهان بینی تازە تەواو دەبێت، چونكە هەموو شتێك رۆژ لەدوای رۆژ پەرە دەسێنێت، بۆ ئەوەی بەچاكی بەكاربێت بەباشی سودی لێوەر بگیرێت، دەبێت لەروی رۆشنبیریەوە بەرهەڤیەكی تەواو هەبێت بێگومان ئەوەش بە پەروەردە دەبێت یان هەردوو بوار هاوتەریبی یەكتر بن ، ئێستا زیادە رۆیەك هەیە لەبەكارهێنانی تەكنەلۆژیا بەتایبەت لەناو كۆمەڵگە، كاتێكی زۆریش لە كۆمەڵانی خەڵك دەبات، بێ ئەوەی تێبگەن ئەوە كات كوشتنە نەك فێربوون، بۆیە دەبێت رۆشنبیری تەكنەلۆژیش وێرای بوارەكانیتر هەبێت و پەیرەو بكرێت . 

       پاش وردەكاری و لێكدانەوە دەركەوت هێشتا پرۆسەی پەروەردە لەنێو فەزایەكی جەنجال دەگوزەرێت، راست لە نیسانی 2015 كۆنفراسێكی پەروەردەیی بەڕێوەچو، بەڵام بەهۆی كۆمەڵێك گرفت و قەیرانەوە ئامانجەكانی خۆی نەپێكا بۆیە ئێستا سەردەمی بەڕێوەبردنی كۆنفراسێكی پەروەردەییترە لێرەدا پێویستە ئەوە بەبیر بهێنینەوە كۆنفراس كە دەبەسترێت بۆ ئەوە نیە گرفتی زیاتر بخاتە سەر گرفتەكانیتر بەلكو دەبێت بەلای كەم ماوەیەك لەسەری بوەستین و بزانین رەنگدانەوەی دەبێت، ئەوەی تێبینی دەكرێ تا هەنوكە ئەوە بەدی نەكراوە بۆیە ئەگەر بكرێت دەبێت جدیەتیش لەجێبەجێكردنیدا هەبێت، ئەوەش دەوەستێتەوە سەر لایەنە پەیوەندیدارەكان، چاودێری كردنی لەلایەن رێكخراوەكان بەتایبەتی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان كە دەخوازم بۆ ئەوەی داهاتو بەو شێوە بێت .

بە گرنگیشی دەزانم  تەواوی جومگەكانی پەروەردە فۆرمەڵە بكرێتەوە بەتایبەت :-  

1- رێكخستنەوەی ساڵی خوێندن:  لەوەتەی ئەم سیستەمە پیادەكراوە گەورەترین كێشە، بەردەوام ساڵی خوێندن نا كامڵ بووە، بەشێوەیەك لەهیچ ساڵێك رۆژەكان و كاتژمێرەكانی خوێندن بەراورد بە پرۆگرامەكان هاوسەنگ نەبووە. لە باشترین ساڵدا لە پێشتریش ئاماژەمان پێداوە لە (130) رۆژ خوێندن تێپەڕی نەكردووە كە دەبێت (210) رۆژ بێت، بەپێی كاتژمێرەكانیش (500) كاتژمێر نەبووە كە دەبێت (900) كاتژمێر بێت، ئەو ساڵانە هەمیشە كوشتەی بەردەستی زۆری پشوەكان بوون، بۆیە زۆر زەروریە ئەم بابەتە بە وردی بخرێتە بەرباس و بەشێوەیەك ساڵی خوێندن دابڕێژرێتەوە جیاوازبێت لە هەموو وەزارەتەكانیتر، دیارە ئەو راستیە بۆ وەزارەتی خوێندنی باڵاش هەر راستە چونكە ئەوانیش لەنێو هەمان گێژاوی پشو و پشوكارین . 

2- پەیرەوكردنی سزاو پاداشت:   ئەوەی تەشویقی نیوەمر كردووە لەنێو مامۆستایان و تەنانەت قوتابیان و خوێندكارانیش نەبوونی سزا و پاداشتە، لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا زۆر كەم ئەو بنەمایە گرنگە پەیرەوكراوە كەمجار بەو كەسانە وتراوە كە ئیمكانیەتیان لەئاستی پێویستدا نەبووە، تۆ باش نیت دەبێ بەخۆدا بچیتەوە زۆر كەمیش دەست خوشی لەباشەكان كراوە، گەلێك جاران لەسەرپەرشتیارەكانم بیستوە وتویانە هەڵسەنگاندن سودێكی ئەوتۆی نیە بەهەندیش وەرنەگیراوە ئیتر كردن یان نەكردن بۆچی باشە؟ ئەمە بۆچونی مامۆستانیشە كاتێك یەكێك خۆی دەكوژێت بۆ ئەوەی پرۆسەی پەروەردە بەجوانی بڕوات بەڕێوە كەچی لەولاوە یەكێكیتر مامەڵەیەكی تەندروست ناكات، نە ئەو پێ دەوترێ باشت كردووە نە ئەوەی تریش پێ دەوترێت تۆ خراپت كردووە ئەمە ئارەزوو و مەوقیفە باشەكانیش دەمرێنێ . 

3- ئەركەكانی سەرپەرشتیار: راستە ئێستا فۆرمێك هەیە بۆ رێكخستنی ئیش و كاری سەرپەرشتیاران بەڵام گرفتیان زۆر بووە، بەپێی پێویست نەقشیان لە بەڕێوەچونی پرۆسەی پەروەردە نەبووە، بۆیە دەبێت ئەوەش بێتە تەوەرێك لە كۆنفراسەكە بەتەواوی بخرێتە بەرباس و سەر لەنوێ پەیكەرەكەی دابڕێژێتەوە لەسەرەوە تا دەگاتە خوارێ، باشترین فۆرمیش ئەوەیە : 

1- یەكەی سەرپەرشتیاری وەكو دەستەیەكی چاودێری راستەوخۆ پەیوەندی بە وەزارەتەوە هەبێت .

2- یەكەیەكی حسابی سەربەخۆیان هەبێت ئەوە لە كۆنفراسی (2015) راسپاردەی بۆ كراوە بەڵام جێبەجێ نەبووە. 

3- چیتر نەكرێتە بنەمای تاقیكردنەوەی تەسمیات و ئەركی جۆراوجۆر كە لە ئێستا بەو شێوەیە هەریەكە و دێت بۆ بەرژەوەندی تایبەت دەستی چەوری خۆی بەسەر ئەو هەیئەتە گرنگە دەسڕێتەوە . 

4- بەنەخشە و پلان ئەركەكانیان دیاری بكرێت نەك هەر رۆژە كارێكی تازە .  

4- دەسكاریكردنی دەستەی كارگێڕی قوتابخانە و خوێندنگاكان:   تا هەنوكە بەهۆی ئەو دابەشبوونە سیاسیەی هەرێم كە بەڕێوەبەرایەتیە گشتیەكانیش دابەشبوون بگرە بنەما سەرەكیش بۆ دیاریكردنیان بنەمای سیاسی بووە، لەراستیدا ئەو بەرنامەیەی تا هەنوكە كاری پێكراوە باش نەبووە، ئەوە بەو مانایە نیە هەموو سیاسیەك بۆ بەڕێوەبەری دەست نادات بەلكو سیاسی هەیە دەتوانێ رۆڵی باش بگێڕێت، راستە ئەو بابەتە لە كۆنفراسی 2015 بنەمای بۆدیاری كراوە بەڵام تا ئەم ساتە جێبەجێ نەكراوە زۆر گرنگە ئەو پرسەش لە كۆنفراسەكە تەوەرێك بێت باشترین بنەمای بۆ دابرێژرێت، بڕواشم وایە پڕۆژەكەی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان، باشترین پڕۆژەیە و دەكرێ دەوڵەمەند بكرێت، گرنگە دروشمی كەسی شیاو بۆ شوێنی شیاو پەیرەو  بكرێت . 

5- دامەزراندن و گواستنەوە هاوسنگكردنی میلاك:  چەند ساڵێكە ناوەندەكانی خوێندن بەردەوام گرفتی هاوسەنگكردنی میلاكیان هەیە، بەجۆرێك ناوەندێكی خوێندن میلاكی زۆر بووە هەشبووە میلاكی كەمتر بووە، بێ ئەوەی كاركتەرێكی پەروەردەیی توانیبێتی چارەسەری بكات، گواستنەوەش بەپێ ی پرەنسیپەكان كراوە، بەردەوام واسیتە و واسیتەكاری و خزمایەتی و لایەنگری سیاسی دەوری هەبووە، هەمیشەش مایەی بێزاری بەشێكی زۆر لە مامۆستایان بووە، هەمیشەش لەسەرەتای ساڵەوە تا كۆتایی ساڵ هەر هەبووە، ئەمە لەكاتێكدا  گواستنەوە كات و وادەی خۆی هەیە، سەرباری ئەوانە دامەزراندنیش كێشەیەكیتر بووە، كە دەبێت بەپێی سیستەم لە كات و ماوەی دیاری كراودا بكرێت، بەڵام ئەوە چەند ساڵێكە بەهۆی قەیرانی داراییەوە نەبووە كە دەبێت : 

1- هەمیشە دامەزراندن بۆ مامۆستا هەبێت 

2- بەر لە دەسپێكی ساڵی خوێندن بكرێت .

3- بەپێی پسپۆری و پێویست بێت . 

6- خولی بەرهەڤ كردن: وێڕای ئەوەی پرۆگرامەكانی خوێندن گۆڕدراون هەروەها زانستەكانیش بەشێوەیەكی گشتی هەمیشە لەهەڵكشاندان، لەپاڵ ئەوەشدا تەكنیكی فێركردنیش بەردەوام دەوڵەمەند دەكرێت، ناكرێت مامۆستایانمان هەر لەسەر یەك دەق بن و فێری پرس و ئەگەری تازە نەكرێن، راستە خول هەیە بەڵام لەبەر كورتی ماوە و ئیمكانیاتی ئەو كەسانەی وانەكان دەڵێنەوە سودی ئەوتۆیان نەبووە، بەشێك  لەمامۆستایان بەو شێوەیە باس لە خولەكان دەكەن رۆژی یەكەم یەكترناسینە رۆژی كۆتایی گەردەن ئازاییە لەو نێوەندەدا تەنها دوو یان سێ رۆژ بەكردارەكی دەبن ئەوەشیان تەنها بۆ فێربوونی ناوونیشانەكانە نەك ناوەرۆك، بۆ ئەو مەبەستە پێویستە خولی بەردەوام و درێژخایەن هەبێت دەكرێت لە كۆنفراسی پەروەردەیدا بەرنامەیەكی زانستی جێگیری بۆ فەراهەم بكرێت بەمەرجێك تەنها لە پشوەكانیش بێت. 

7- خوێندنی پیشەیی:  لە ئێستادا خوێندنی پیشەیی لە هەرێمی كوردستان توشی چەق بەستن بووە، لەبەر كۆمەڵێك هۆكار لەوانە كۆنی پرۆگرامەكان و كۆنی ئامێر و هۆیەكانی فێركردن، سەرباری هەموو ئەمانەش خراپی ئەدای وەزارەتە لەبەرامبەر ئەو خوێندنە، تا ئێستا بەرنامەیەكی ئەوتۆ دانەڕێژراوە تاوەكو وا بكرێت خوێندنی پیشەیی رەواجی پێبدرێت، راستە هەوڵێك هەیە بەڵام بەپێی پێویست نیە، بڕواشم وایە لە بنەڕەتدا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، سیاسەتی گشتی حكومەت هەڵەی تێدایە بەجۆرێك خوێندنی پیشەیی یەكسان نەكراوە بە بازاڕ لەو بارەیەوە زۆر نموزەجی جوان لە دەوروبەرمان هەیە دەكرێ سودیان لێوەببینین. 

8- تێگەیشتن لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی: ئەوەی بەرچاو دەكەوێت تێگەیشتنی زانستی و تەواو لەنێوان وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا نیە، بەشێوەیەك هەر یەكە و بەجۆرێك بەڕێوەدەچێت بێ ئەوەی هەژمار بۆ ئەوە بكەن ئەو دوو وەزارەتە یەكتر تەواو دەكەن دواجاریش بازاڕ و جومگەكانی هەرێم تێر دەستی كاری كاراما دەكەن، راستە لە ئێستادا هەست دەكرێت ئەو دوو وەزارەتە  شێوە هەماهەنگیان هەیە هەندێ كار بەیەكەوە دەكەن، بەڵام دەبێت بەسیستەم رێك بخرێت و هەنگاوەكانیش هاوتەریب بن، ناكرێت پەروەردە پرۆگرامەكانی بگۆڕێت كەچی وەزارەتی خوێندنی باڵا لەجێگای خۆیدا بمێنێتەوە باشترین چارەسەریش بۆ ئەوە دامەزراندنێكی سەنتەرێكی ستراتیجی باڵا لە ئەنجومەنی وەزیران كە هەردوو وەزارەت و وەزارەتەكانیتری پەیوەندیدار بەیەكەوە ببەستێتەوە نەخشەو پلانی پێویست بۆ هەموو پرس و ئەگەرەكان و داهاتو دابڕێژن هەروەها پرۆگرامەكانیش بەردەوامیش گۆڕانكاری تێدا بكەن.

9- یەكخستنی رێنماییەكان: یەكێك لەو گرفتانەی بەردەوام روبەڕوی بەڕێوەبەرایەتی ناوەندەكانی خوێندن بۆتەوە، زۆری و بۆری رێنماییەكان بووە، بەتایبەت لەبارەی ئەزمونەكان و تۆماری نمرە و تۆمارەكانیتر، بەجۆرێك وادەو كاتی دیاری كراو نەبووە، زۆر جارلەناو ئەزمونكردندا رێنمایی تازە گشتێنراوە وایكردووە سەر لەبەری كارەكان هەڵبوەشێتەوە، زۆر گرنگە ئەو رێنماییانە بەوادەیەكی لەبار دەربكرێت بۆ ئەوەی هەر ناوەندە و بەرنامەی كاری لە ژێر رۆشناییدا رێكبخات.

10- رێكخستنی پەیوەندی لە نێوان مامۆستایان و قوتابیان و خوێندكاران و دایكان و باوكان: لە سیستەمی پەروەردەدا لە چەند دەیەی رابردوودا مامۆستا سەنتەر بووە بەڵام لە سیستەمی تازەو لەدوای چوارەمین كۆنفراس كە لە 2007 دا بەڕێوەچو  قوتابیان و خوێندكاران بۆنەتە سەنتر و دەبێ هەموو هەوڵەكان لە خزمەتیاندا بێت  ئەمە بەدحاڵیبونێكی دروستكردووە لەنێوان لایەنە پەیوەندیدارەكان و لەلایەك مامۆستا نیگەرانە لەوەی هەژمونی كەمكراوەتەوە، لەلایەكیتر قوتابیان و خوێندكاران سەربەست بوون كە ئیتر هەموو شتێك لە خزمەتی ئەواندایە هەر چیەك بكەن رەوایە، دایكان و باوكانیش، كاتێك ئەوەیان بیست، نابێت توند و تیژی بەرامبەر بە منداڵەكانیان بەكاربهێنرێت، بەشێكیان وایان لێكدایەوە ئیتر منداڵەكانیان هەرچی بكەن ئازادن تەنانەت ئەگەر هەڵسوكەوتێكی نەشیاویش بێت، بۆیە ئەوانەی توشی جۆرێك لە هەڵەكرنی دەرهەق بە مامۆستایان بوون، لە راستیدا دەبوو هاوكاری مامۆستایان بن بۆ ئەوەی نەهێڵن كاری نەخوازراو روبدات، لەمبارەیەوە پێویستە بیر لەوە بكرێتەوە ئالیەتێك بدۆزرێتەوە بۆ رێكخستنی پەیوەندی لەنێوان ئەو سێ لایەنە زۆریش باشتر بەیاسا رێكبخرێت واتە بۆ هەر یەك لەوانە ئەرك و مافەكانیان دیاری بكرێن، لەخولی رابردووی پەرلەمان رەشنوسی یاسایەك بۆ پارێزبەندی مامۆستایان بەتێگەیشتن لەگەڵ هەردوو وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا بەهاوكاری لێژنەی پەروەردە و خوێندنی باڵا لەپەرلەمان لەلایەن یەكێتی مامۆستایانی كوردستانەوە پێشكەشكرا، ئەوەندەی ئاگاداربم واژۆشی بۆ كۆكراوەیەوە، بەڵام بەهۆی بارودۆخی گشتی هەرێم بەركارنەكرا، ئومێدم وایە لەم خولەی پەرلەماندا ئەو یاسایە پەسند بكرێت، ئەوەندەش ئاگاداربم یاساكە تەنها تایبەت نیە بە مامۆستا بەلكو مافی قوتابی و خوێندكاریشی تێدا جێ كراوەتەوە هەروەها پێدانی پێدراوەكانی پرۆسەی پەروەردە و خوێندنی باڵاشی تێدایە لەمەڕ زۆر باش بەڕێوەچونی . 

 

 

                                                                                   ئامادەكردنی 

                                                                            عبدالواحد محمد حاجی 

 

سەرچاوەكان / 

- بەرنامەی پۆست (2015)ی نەتەوە یەكگرتوەكان بەتایبەت بڕگەی (4)

- راپۆرتی گشتی یونسیف لەسەر رەوشی پەروەردە و فێركردن لە عێراق 

- راپۆرتی رێكخراوی بەی بۆ پەروەردە و فێركردن 

- چەند وتارێكی پەروەردەیی بەندە لە رابردوو 

- چەند چاوپێكەوتنێك لەگەڵ مامۆستایان كە راو سەرنجەكانیان مایەی هەڵوێستەكردن بوو