ئـه‌مـڕۆ لـه‌ مـێژوودا

جیهان 09:21 AM - 2020-05-22

22 مایو

رووداوه‌كان:

1176: تائیفه‌ی جه‌شاشیه‌كان ویستیان هه‌وڵی تیرۆری سه‌ڵاحه‌دینی ئه‌یوبی بده‌ن له‌ نزیك حه‌ڵه‌ب.

1455: سه‌ره‌تای یه‌كه‌م شه‌ڕی (دوو گوڵه‌كه‌) كه‌ شه‌ڕی سانت ئه‌لبانزی یه‌كه‌م بوو له‌ شاری سانت ئه‌لبانز له‌ ئینگلته‌ره‌ كه‌ كۆتایی هات به‌ سه‌ركه‌وتنێكی گه‌وره‌ی سوپای (خێزانی یۆرك) به‌ سه‌رۆكایه‌تی (ریچارد یۆرك) به‌سه‌ر سوپای (خێزانی لانكاستار).

1840: وه‌ستانی گواستنه‌وه‌ی دوو تاوانباره‌ به‌ریتانیه‌كه‌ بۆ موسته‌عمه‌ره‌ی (نیوساوس ویلز) له‌ ئوسترالیا.

1864: راگواستنی زیاتر له‌ 2 ملیۆن له‌ شه‌ركسیه‌كان له‌ زێدی باوباپیریان به‌ زۆر له‌ لایه‌ن روسیای قه‌یسه‌ریه‌وه‌ بۆ ده‌وڵه‌تی عوسمانی هه‌ر یه‌ك له‌ توركیا و عێراق و سوریا و لوبنان و ئه‌رده‌ن.

1872: سه‌رۆكی ئه‌مریكا (یولیسیس گرانت) لێبووردنیكی مۆركرد كه‌ مافه‌ مه‌ده‌نیه‌كانی گه‌ڕانده‌وه‌ بۆ هاوسۆزانی كۆنفیدرالی باشوریه‌كان ته‌نها 500 كه‌س نه‌بێت.

1919: شه‌ریف پاشا نوێنه‌ری كورد له‌ پاریس سكاڵایه‌كی به‌ناوی كورد ئاراسته‌ی هاوپه‌یمانان كرد له‌ فه‌ره‌نسه‌ بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد به‌ تایبه‌تی له‌ باكوری كوردستان.

1934: بۆ یه‌كه‌م جار له‌ عێراق كۆمپانیای ره‌وانه‌كردنی نه‌وت بۆ ده‌ره‌وه‌ی عێراق دامه‌زرا له‌ شاری كه‌ركوك.

1945: سه‌رۆكی ئه‌مریكا (هاری ترومان) سیاسه‌تی تایبه‌تی خۆی راگه‌یاند سه‌باره‌ت به‌ دژایه‌تیكردنی شیوعیه‌ت.

1948: ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بڕیاری ژماره‌ 49 ی تایبه‌تی ده‌ركرد به‌ ئاگربه‌ست له‌ میانی جه‌نگی نێوان عه‌ره‌ب و جوله‌كه‌.

1972: سیلان ده‌ستورێكی نوێی په‌سه‌ند كرد و ناوی وڵاته‌كه‌ی گۆڕی بۆ سریلانكا.

1972: مۆركردنی یه‌كه‌م رێكه‌وتنی نێوان یه‌كیه‌تی سۆڤیه‌ت و ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان بۆ سنوردانانی بڵاوبوونه‌وه‌ی چه‌كی ستراتیژی و ئه‌و رێكه‌تننامه‌یه‌ ناونرا (سولت-1).

1975: راگه‌یاندنی یه‌كه‌مین به‌یاننامه‌ی دامه‌زراندنی یه‌كیه‌تی نیشتمانی كوردستان له‌ دیمه‌شق به‌ زمانی عه‌ره‌بی و كاردانه‌وه‌ی سه‌ره‌كی هه‌بوو له‌سه‌ر به‌ره‌وپێشبردنی بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردی له‌ باشووری كوردستان و كوردستان به‌ گشتی.

1987: روودانی قه‌سابخانه‌ی (هاشمبورا) دژی موسڵمانان له‌ شاری (میروت) له‌ ویلایه‌تی (ئه‌تر بردیش) له‌ هیند.

1990: یه‌كگرتنی كۆماری عه‌ره‌بی یه‌مه‌نی و كۆماری یه‌مه‌نی دیموكراتی میللی،دوای 300 ساڵ بچڕان و بوون به‌ یه‌ك ده‌وڵه‌ت له‌ ژێر ناوی كۆماری یه‌مه‌نی، و عه‌لی عه‌بدوڵا ساڵح بوو به‌ سه‌ركۆمار، (عه‌لی سالم بیز) بوو به‌ جێگری سه‌ركۆمار.

1992: دانه‌پاڵی سلۆفینیا و كرواتیا و بۆسنه‌ و هه‌رسك بۆ ناو نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان.

1993: ئه‌مرۆ و سبه‌ینێ شه‌ڕێك له‌ نێوان جوتیاران و ئاغاكانی ناوچه‌ی قه‌ڵادزێ روویدا، 17 كوژراو و 21 برینداری لێكه‌وته‌وه‌.

2000: حاجی عه‌لی و ئاغای كه‌ریمی نوێنه‌رانی ئێران سه‌ردانی په‌رله‌مانیان كرد.

2000: وه‌زاره‌تی دادی هه‌رێمی كوردستان بڕیاریدا به‌ جێبه‌جێكردنی یاسای ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ری ژماره‌ 14 بۆ به‌كارهێنانی زمانی كوردی له‌ داموده‌زگا و كارگێڕی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كانی سه‌ر به‌و وه‌زاره‌ته‌.

2003: له‌ بڕیاری ژماره‌ 1483ی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان سزای ئابووری و بازرگانی سه‌ر عێراق هه‌ڵگیرا به‌ ده‌نگدانی 14 ئه‌ندام بۆ بڕیاره‌كه‌ی ئه‌مریكا و به‌ریتانیا و ئیسپانیا جگه‌ له‌ سوریا كه‌ نوێنه‌رایه‌تی هه‌موو وڵاتانی عه‌ره‌ب بوو له‌ رێكخراوه‌كه‌دا.

2004: 22-23 / 5 وه‌فدێكی ئه‌نجومه‌نی حوكم به‌شداری شانزه‌هه‌مین لوتكه‌ی وڵاتانی عه‌ره‌بی كرد له‌ وڵاتی تونس.

2010: به‌ردی بناغه‌ی خوێندنگه‌یه‌كی هاوچه‌رخ له‌ سلێمانی دانرا.

2014: تایلاند كۆده‌تایه‌كی سه‌ربازی به‌خۆیه‌وه‌ بینی له‌ لایه‌ن سه‌ركرده‌ی هێزه‌ چه‌كداره‌كانی پاشایه‌تی و ئه‌وه‌ش له‌ پاش ئه‌و نائارمیه‌ی وڵات به‌ خۆیه‌وه‌ بینی له‌ ساڵی 2013ز وه‌.

 

له‌دایكبوون:

1813: ریچارد فاگنه‌ر، مۆسیقاری ئه‌ڵمانی.

1844: عه‌بدولبه‌ها عه‌باس، كوڕی دامه‌زرێنه‌ری ئاینی به‌هائی (به‌هائوڵا).

1856: سلێمان بوستانی، ئه‌دیبی لوبنانی.

1859: ئارسه‌ر كونان دویل، نوسه‌ری ئینگلیزی و داهێنه‌ری كه‌سایه‌تی شرلوك هۆلمز.

1912: هیربرت براون، زانای كیمیای ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1979ز.

1924: شارل ئه‌زنافور، ئه‌كته‌ر و گۆرانیبێژی تونسی به‌ نه‌ژاد ئه‌رمه‌نی.

1927: جۆرج ئولاه، زانای كیمیای ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1994ز.

1932: مه‌ها سه‌بری، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.

1942: شێخه‌ سوعاد محه‌مه‌د سوباح، ژنه‌ شاعیر و نوسه‌ر و ئه‌دیبی كوێتی.

1943: بیتی ویلیامز، ژنه‌ چالاكوانی سیاسی له‌ ئیرله‌نده‌ی باكوور و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی ساڵی 1976ز.

1946: جۆرج بست، یاریزانی تۆپی پێی ئیرله‌نده‌ی باكوور.

1949: ئه‌حمه‌د حه‌میده‌، نوسه‌ری میسری.

1953: چا بوم كون، یاریزان و راهێنه‌ری تۆپی پێی كۆریای باشوور.

1960: هیدیاكی ئه‌نو، ده‌رهێنه‌ر و نیگاركێشی یابانی.

1965: فوزی المجادی، تێكۆشه‌ری كوێتی.

1967: بروك سمیس، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.

1975: سلفادۆر باییستا، یاریزانی تۆپی پێی ئیسپانی.

1978: جینیفه‌ر گودین، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.

1979: ماجی كیو، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.

1983: عه‌بدولره‌حمان قه‌حتانی، یاریزانی تۆپی پێی سعودی.

1985: ترانكویلو بارنیتا، یاریزانی تۆپی پێی سویسری.

1986: ته‌لال بلوشی، یاریزانی تۆپی پێی قه‌ته‌ری.

1987: نوفاك دوكوفیچ، یاریزانی تۆپی پێی سربی.

 

وه‌فات:

337: قوسته‌نتینی یه‌كه‌م، ئیمبراتۆری رۆمانی.

748: ئیمبراتۆره‌ گینشو، ژنه‌ ئیمبراتۆری یابانی.

822: حه‌كه‌می كوڕی هیشام، یه‌كێك له‌ خه‌لیفه‌كانی ده‌وڵه‌تی ئه‌مه‌وی له‌ ئه‌نده‌لوس.

910: ئه‌بو به‌كر محه‌مه‌دی كوڕی داودی زاهیری، یه‌كێك له‌ ئیمامه‌كانی فیقه له‌ سه‌ده‌ی سێهه‌می كۆچی.

1667: پاپا ئه‌لكسه‌نده‌ری حه‌وته‌م، پاپای كه‌نسیه‌ی رۆمانی كاسۆلیكی.

1792: محه‌مه‌دی كوڕی عه‌بدولوه‌هاب، زانای ناوداری ئیسلامی.

1859: مه‌لیك فردیناندوی دووه‌م، مه‌لیكی شانشینی هه‌ردوو سه‌قه‌لیه‌.

1885: فیكتۆر هۆگۆ، نوسه‌ری فه‌ره‌نسی.

1982: جه‌وده‌ت سونای، سه‌رۆكی توركیا.

1983: ئه‌لبیر كلود، زانای به‌لجیكی له‌ زینده‌وه‌رزانی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1974ز.

1986: عومه‌ر ته‌لمه‌سانی، مورشیدی سێهه‌می كۆمه‌ڵی ئیخوان موسلیمین.

1997: ئه‌لفرد هیرشی، زانا له‌ زانستی زینده‌وه‌ری ورد و بۆماوه‌یی ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1969ز.

2002: عه‌بدولعه‌زیز نمش، ئه‌كته‌ری كوێتی.

2013: شه‌عبان حسێن، ئه‌كته‌ری میسری.

 

جه‌ژن و بۆنه‌كان:

رۆژی نیشتمانی له‌ یه‌مه‌ن.

رۆژی جیهانی هه‌مه‌ڕه‌نگی زینده‌یی

 

 

PUKmedia ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی

 

‌