ئه‌مڕۆ له‌ مێژوودا

.

رووداوه‌كان:
598: هه‌ڵمه‌تى به‌ڵقان: هۆزه‌كانى ئافار ئوراسیا ئابڵوقه‌ى هه‌ڵگرت له‌ بیزه‌نتیه‌ى كونستانتسا، سه‌ركرده‌كه‌یان (بیانى یه‌كه‌م) پاشه‌كشه‌ى كرد له‌ باكورى رووبارى دانوب.
625: رِودانى جه‌نگى (ئوحود) له‌نێوان موسڵمانان و بێباوه‌رِاندا.
818: كۆچى هه‌زاران ئه‌نده‌لوسى له‌ قورتوبه‌ دواى شكستى شۆِرِشه‌كه‌یان دژى حوكمى ئه‌میر الحكم بن هشام، كه‌ به‌ سه‌ختى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ شۆرِشگێرِان كرد و خانوه‌كانیانى رووخاند و له‌ ئه‌نده‌لوس ده‌ریكردن و كۆمه‌ڵێكیان رۆشتن به‌ره‌و میس كه‌ ژماره‌یان 15 هه‌زار كه‌س ده‌بوون.
1282: گه‌لى ێه‌قه‌لیه‌ یاخی بوون دژ به‌ ئل ئه‌نجو الكابیتیون و مه‌لیك كارلۆى یه‌كه‌م مه‌لیكى ناپۆلى، كه‌ ناسرابوو به‌ جه‌نگى نوێژى خۆرئاوابوونى ێه‌قه‌لیه‌.
1296: ئیدواردى یه‌كه‌م مه‌لیكى ئینگلته‌ره‌ شارى (بیرویك ئه‌بون توید)ى چۆڵكرد، له‌ میانى ناكۆكى چه‌كدارانه‌ى نێوان ئیسكوتله‌نده‌ و ئینگلته‌ره‌.
1492: دوورخستنه‌وه‌ى جوله‌كه‌كان له‌ ئیسپانیا له‌لایه‌ن شانشین (فردیناندۆ ئیزابێلا)ى ئیسپانا.
1807: گه‌شتى هه‌ڵمه‌تى ئینگلیزى به‌ سه‌ركردایه‌تى ئه‌لكسه‌نده‌ر ماكنزى-فریزه‌ر به‌ ره‌شید.
1814: به‌ریتانیا له‌گه‌ڵ ولاتانى ترى هاوپه‌یمان رۆشته‌ پاریسه‌وه‌ دواى هه‌ره‌س هینانى ناپلیۆن پۆناپارت.
1822: بنیاتنانى ویلایه‌تى فلۆریدا له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانى ئه‌مریكا..
1841: دامه‌زراندنى بانكى نیشتمانى له‌ یۆنان له‌ ئه‌سینا.
1842: پزیشكى ئه‌مریكى كروفورد لونگ ماده‌ى هۆشبه‌رى به‌كارهیچنا له‌ نه‌شته‌رگه‌ریى گشتیدا بۆ یه‌كه‌مین جار.
1856: به‌ستنى په‌یماننامه‌ى ئاشته‌وایى كه‌ كۆتایى هێنا به‌ جه‌نگى نێوان روسیا له‌ لایه‌ك و ئینگلته‌ره‌ و فه‌ره‌نسه‌ و ده‌وڵه‌تى عوسمانى له‌ لاكه‌ى تر.
1858: لابردنى سوڵتان به‌هادور شاه له‌ حوكمرِانى له‌ هیند، كه‌ دوا سوڵتانى ئیسلامى بوو له‌ هیند دواى ئه‌وه‌ى كه‌ هه‌شت سه‌ده‌ و نیو درێژه‌ى كێشا.
1863: دانانى ئه‌میرى دانیماركى فیلهیلم گیورگ به‌ ناوى جۆرجى یه‌كه‌م مه‌لیكى یۆنان.
1867: ئه‌مریكا ویلایه‌تى ئالاسكاى به‌ پاره‌یه‌كى خه‌یاڵى كرِى له‌ ئیمبراتۆریه‌تى روسی به‌ برِى 2,7 ملیۆن دۆلار، وه‌ رێورِه‌سمى گواستنه‌وه‌ى مولكایه‌تى له‌ 18ى ئۆكتۆبه‌رى هه‌مان ساڵ ئه‌نجامدرا.
1870: چاكسازى له‌ ده‌ستورى ئه‌مركیدا  كه‌ به‌ پێى ئه‌و ده‌ستوره‌ ماف درا به‌ ره‌ش پێسته‌كان كه‌ به‌شدارى ده‌نگدان بكه‌ن.
1889:  كۆتایى هاتن له‌ بنیاتنانى بورجى (ئیڤڵ) له‌ پاریس، به‌رزى (300)م و هه‌رِه‌مه‌كه‌شى له‌ (15000)پارچه‌ى هه‌مه‌جۆر له‌لایه‌ن ئه‌ندازیار (ئه‌لسكه‌نده‌ر كۆستاف) دروستكراوه‌ و ساڵانه‌ زیاتر له‌ (4)ملیۆن هاوڵاتى له‌جیهاندا رِوى تێده‌كات.
1903: (ئیبراهیم پاشا)ى میللى له‌ عه‌شیره‌تى رِۆژهه‌ڵاتى ئێزیدییه‌كان بوو وه‌ دژى ئیسلامیش بوو.
1907: ده‌ستپیچكى به‌رهه‌م هێنانى فرِۆكه‌ له‌ یه‌كه‌مین كارگه‌ له‌ فه‌ره‌نسه‌ كه‌ دوو برا: گابریال و شارل فوازان له‌ ساڵى 1906ز دایانمه‌زراند.
1912: مه‌لیكى مه‌غریب مه‌ولاى یوسف دانى نا به‌ پاریچزگارى فه‌ره‌نسه‌ بۆ ولاته‌كه‌ى.
1930: (نورى سه‌عید) یه‌كه‌م پۆستى سه‌ره‌ك وه‌زیرانى عێراقى گرته‌ده‌ست دواى چه‌ندین پۆستى وه‌زارى له‌رژێمى شانشینى ئێراق.
1930: جه‌نه‌راڵى ئیتالى رودولفو گراتسیانى گه‌شته‌ لیبیا وه‌ك حاكمیچكى سه‌ربازیى ئه‌وىَ.
1937: یابان حكومه‌تیچكى نویچى پێكهێنا له‌ شارى نانكینج پایته‌ختى ئه‌و كاته‌ى چین.
1948: بڵاوكردنه‌وه‌ى یه‌كه‌م ژماره‌ى رِۆژنامه‌ى ( نزار) له‌لایه‌ن (م.عه‌لائه‌دین سه‌جاد)ى به‌زمانى كوردى و عه‌ره‌بى، كه‌ یه‌كه‌م جار (15)رِۆژ جارىَ به‌چاپ ده‌گه‌یه‌نراو ده‌گه‌یشته‌ ده‌ست خوێنه‌ران.
1949: حسنى الزعیم، هه‌ستا به‌ یه‌كه‌مین كۆده‌تاى سه‌ربازى له‌ سوریا دژى حكومه‌تى شوكرى قوه‌تلى.
1955: مه‌مله‌كه‌ى یه‌كگرتوو رۆشته‌ پاڵ په‌یمانى به‌غداد و واژوكردنى پیه‌ماننامه‌كه‌ له‌ عێراق.
1966: حكومه‌تى فه‌ره‌نسى هۆشدارى دا به‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانى ئه‌مریكا كه‌ هیچزه‌كانى ئه‌مریكا له‌ فه‌ره‌نسه‌ پێویسته‌ له‌ ماوه‌ى 12 مانگدا لاببرێن.
1968: ده‌رچوونى به‌یاننامه‌ى 30 مارس وه‌ك وه‌سیقه‌یه‌كى ده‌ستورى له‌ میسر.
1971: تیرۆركردنى جیچگرى سه‌رۆكى ئه‌نجومه‌نى باڵاى شۆرِش له‌ عێراق حه‌ردان تكریتى له‌به‌رده‌م نه‌خۆشخانه‌ى ئه‌میرى له‌ كوێت له‌سه‌ر ده‌ستى لاوێك.
1971: ده‌رچونى برَیارى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران به‌ گۆرِینى زانكۆى مه‌لیك عه‌بدولعه‌زیزى ئه‌هلى له‌ سعودیه‌ بۆ زانكۆى حكومى.
1972: شۆرِشگێرِه‌ ڤیه‌تنامیه‌كانى باكور هه‌ستان به‌ هێرشیكى سه‌خت به‌ره‌و باشور دژى هێزه‌كانى ئه‌مریكا و هێزه‌كانى ڤیه‌تنامى سه‌ر به‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان.
1976: راپه‌رِینى فه‌له‌ستینى له‌ ناو هێڵى سه‌وز كه‌ بووه‌ هۆى شه‌هید بوونى شه‌شه‌ فه‌له‌ستینى.
1979: نزیكه‌ى سه‌د له‌ سه‌دى ئیچرانیه‌كان له‌ ریفراندۆمدا ده‌نگیاندا به‌ دامه‌زراندنى كۆمارى ئیسلامى له‌ ئێران.
1981: رزگربوونى سه‌رۆكى ئه‌مریكى رونالد ریگن له‌ هه‌وڵیچكى تیرۆركدرن، دواى ئه‌وه‌ى جون هینكلى جونیور به‌ فیشه‌ك ته‌قه‌ى لێكرد و به‌ رسیه‌كانى كه‌وت.
1986: دۆزینه‌وه‌ى 2145 په‌رچه‌ى دراوى ئیسلامى له‌ ناو شورایه‌كى دێرین له‌ شارى منقبا له‌ ئه‌سیوت.
1989: خولى بیستى ئه‌نجومه‌نى نیشتمانى فه‌له‌ستینى رازیى بوون به‌ كۆى ده‌نگ به‌ دانانى یاسر عه‌ره‌فات به‌ سه‌رۆكى ده‌وڵه‌تى فه‌له‌ستینى.
1989: مه‌لیك فه‌هدى كورِى عه‌بدولعه‌زیز و سه‌رۆكى میسر حوسنى موباره‌ك له‌ قاهیره‌ (سه‌نته‌رى مه‌لیك فه‌هدى كورشى عه‌بدولعه‌زیز بۆ چاره‌سه‌رى ناته‌واوى گورچیله‌ و نه‌شته‌رگه‌ریكردنى) یان كرده‌وه‌.
1990: روودانى ئاگركه‌وتنه‌وه‌یه‌كى ئه‌نقه‌ست له‌ گه‌وره‌ترین سه‌نته‌رى ئیسلامى له‌ بوستن له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانى ئه‌مریكا.
1991: لابردنى جیكارى ره‌گه‌زیى له‌ باشورى ئه‌فریقیا.
1997: وه‌زیره‌كانى ده‌ره‌وه‌ى وڵاتانى عه‌ره‌بى رێكه‌وتن له‌سه‌ر بلۆك كردنى په‌یوه‌ندیه‌ سیاسى و بازرگانیه‌كان له‌گه‌ڵ حومه‌تى بنیامین ناتنیاهۆ له‌ ئیسرائیل و ئه‌وه‌ش وه‌ك وه‌لامى سیاسى كۆتا له‌ بوارى نیشته‌جیكردن و به‌ جوله‌كه‌ كردنى قودسى خۆرهه‌ڵات.
2011: ئه‌نجومه‌نى باڵاى هێزه‌ چه‌كداره‌كان له‌ میسر راگه‌یاندنێكى ده‌ستورى ده‌ركرد دواى راگه‌یاندنى ئه‌نجامى راپرسى له‌سه‌ر چاكسازی ده‌ستور كه‌ له‌ 19ى مارس ته‌واو بوو.
2014: هێڵى ئاسمانى مالیزه‌ رایگه‌یاند كه‌ ئه‌و شویچنه‌واره‌ى پیشتر رایگه‌یاندبوو سه‌ر به‌ گه‌شتى 370ى دیارنه‌ماو نیه‌.
2014: یاریزانى شه‌تره‌نجى هیندى و پاڵه‌وانى پێشووى جیهانى فیشفاناسان ئه‌ناند بردیه‌وه‌ له‌ خولى هه‌ڵبژێراوانى ساڵى 2014ز، وه‌ هه‌ڵبژێرا بۆ یارى كۆتایى دژى هه‌ڵگرى نازناوى نه‌رویجى ماگنوس كارلسن.

له‌دایكبوون:
1135: موساى كورِى مه‌یمون، حاخامى جوله‌كه‌ له‌ قورتوبه‌.
1432: سوڵتان محمد الفاتح، سوڵتانى عوسمانى.
1746: فرانشیسكۆ جویا، شاعیرى فه‌ره‌نسى.
1853: فینسنت فان كوخ، نیگاركێشى هۆڵه‌ندى.
1957: بول ریزر، ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1964: تریسى شابمان، ژنه‌ گۆرانیبێژى ئه‌مریكى.
1968: سیلین دیون، ژنه‌ گۆرانیبێژى توركى.
1973: یان كوله‌ر، یاریزانى تۆپى پێى چیكى.
1977: هیشام ئیسماعیل، ئه‌كته‌رى میسرى.
1980: ریكاردۆ ئوسوریو، یاریزانى تۆپى پێى مه‌كسیكى.
1983: جیرمى ئه‌لیادیر، یاریزانى تۆپى پیچى فه‌ره‌نسى.
1984: ماریو ئه‌نشیك، یاریزانى تۆپى پێى لێدانى كراوتى.
1986: سیرجو راموس، یاریزانى تۆپى پێى ئه‌سپانى.
2000: له‌یلا ئه‌حمه‌د زاهیر، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.

وه‌فات:
1180: المستچیء بڕمر الله، خه‌لیفه‌ى عه‌باسى.
1842: ئیلیزابیس لویز فیگ لوبورون، ژنه‌ نیگاركێشى فه‌ره‌نسى.
1949: فریدریش بیرگیوس، زاناى كیمیاى ئه‌لچمانى و وه‌رگرى خه‌لاتى نۆبڵى كیمیاى ساڵى 1931.
1965: فیلیپ هنش، پزیشكى ئه‌مریكى و وه‌رگرى خه‌لاتى نۆبڵى پزیشكى ساڵى 1950ز.
1970: هاینریش برونینگ، راوێژكارى ئه‌ڵمانى.
1971: حردان التكریتی، جێگرى سه‌رۆكى ئه‌نجومه‌نى سه‌ركردایه‌تى شۆرِش له‌ عیچراق.
1973: ڕبو الیقڤان، رۆژنامه‌نوسى جه‌زائیرى و له‌ رێبه‌رانى بزووتنه‌وه‌ى چاكسازى له‌ جه‌زائیر.
1977: عبدالحلیم حافڤ، گۆرانیبێژى میسرى.
2002: مه‌لیكه‌ ئه‌لیزابیس، ژنى مه‌لیك جۆرجى شه‌شه‌م و دایكى مه‌لیكه‌ ئه‌لیزابیسى دووه‌م.
2003: مایكل جیته‌ر، ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
2009: ناجى جه‌بر، ئه‌كته‌رى سورى.

جه‌ژن وبۆنه‌كان:
رۆژى زه‌وى فه‌له‌ستینى.
رۆژى پزیشكانى نیشتمانى له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانى ئه‌مریكا.

PUKmedia   حسێن هه‌ڵبجه‌یی