جیهان دوای كۆڕۆنا

.

نوسەری ئەمریكی دین كونتنز 39 ساڵ بەر لە ئێستا واتە لە ساڵی 1981 ڕۆمانێكی نووسی بەناوی ( چاوەكانی تاریكی The Eye of Darkness ) تێیدا باسی دروست كردنی ڤایرۆسێك دەكات لەلایەن زانایەكان لە تاقیگەكانی لەشكری صینی , تاقیگەكە لە شاری ووهانە و ڤایرۆسەكەشی بە ووهان 400 ناو بردووە ,
هەندێك لە روداوەكانی ڕۆمانەكە جیاوازە لەگەڵ قەیرانی ئیستای كۆڕۆنا بەڵام زۆر شتی هاوبەشیشی تێدایە تەنانەت شوێنی تاقیگەكەی ئێستای ووهان هەمان شوێنی ئێستایە.
ئەم ڕۆمانە زۆر بەناوبانگ نەبوو , بەڵام لەم ڕۆژانە مایەی بایەخ پێدان بەتایبەتی بو ئەوانەی بروایان وایە هەموشتێك پیلانی دەركی و ولاتانی زلهێزە .
هەرچەند تا ڕادەیێك زانست سەلماندی كە ئەم ڤایرۆسە دەست كرد نیە و لە بازاڕەكانی فرۆشتنی خواردنی ئاژەڵی لە ووهان لە ئاژەڵەوە گواستراوەتەوە بۆ مرۆڤ بەڵام لە بارودۆخی وا لایەنگرانی بیردۆزی پیلانگێری ڕوو لە زیادبوون دەكات , گەیشتۆتە رادەیێك و دوور لە هەموو جۆرە مەنتیقێك وبنەمای زانستی هەندێك پێیان وایە ئەمە ڤایرۆس نیە بەڵكو ئەمە جۆرێكە لەغاز ووڵاتانی زلهێز بڵاویان كردۆتەوە .
ئەم بەلاڕێبردنە و چەواشەكاریە دەبێتە مایەی ئاڵۆز كردنی كێشەكە هەم لە دەست نیشان كردن وە هەم لەدۆزینەوەی چارەسەر .
قەیرانی كۆڕۆنا پاش شەری جیهانی دووەم مەترسیدارترین قەیرانە ڕوبەڕووی جیهان بۆتەوە كە كومەڵگاكانی رادەچڵەكێنی , بۆیە ئەو پرسیارەمان لەلا دروست دەبێت : ئایا جیهان پاش كۆڕۆنا بە هەمان شێوازی خۆی دەسوڕێتەوە یان ئەو ڤایرۆسە ڕێرەوی مێژوو دەگۆڕدرێت ؟
جیهان بە ڕوبەروبوونەوەی ئەم ڤایرۆسە دەكەوێتە دووڕیانێكی مێژوویی , وە لەم ڕوبەڕووبونەوە هەر سەردەكەوێت و ڤاكیسنەكە دەدۆزێتەوە بەڵام ئەگەر زوو نەدۆزرایەوە و بووە مایەی مردنی بەشێكی زۆری مرۆڤ وەكو نەخۆشی تاعونی ڕەش (یان مردنی ڕەشBlack Death ) كە لە نێوان سالی1347 تا 1352 لە كیشوەری ئەڕوپا بڵاوبۆوە و بووە مایەی مردنی 3/1 دانیشتوانی ئەو كیشوەرە ( دەگوترێت 25 ملیۆن كەسی كوشتوە و لە ئاسیاش هەمان زیانی هەبوە ) , ئەو كات دەرگا واڵا دەبێت بۆ هەموو جۆرە گۆڕانكاریەك بەتایبەتی لایەنەكانی سیاسی , ئابوری , عەسكەری و كۆمەڵایەتی , هەموو ئاماژەكان پێمان دەلێن كە جیهان پاش كۆڕۆنا هەمان جیهانی پێش كۆڕۆنا نابێت .
گومانی تێدا نیە كە سیستەمی جیهانی دروست بوی پاش شەڕی جیهانی دووەمە و چیتر گونجاو نیە بو قوناغەكانی داهاتو , و قەیرانی كورونا بەشێكی بەرچاوی ئەم سیەستەمە دەگورێت .
پرسیاری زۆر دروست بوون وئەو پرسیارانە سیمای قۆناغەكانی داهاتوو دەستنیشان دەكات, لەهەموویان گرنگتر ( ئازادی تاكەكان وماڤی مرۆڤ , جیهانگەری , ئایندەی نەتەوە یەكگرتووەكان , بیرو بروای ئاینی , لیبراڵیەت و تاكەگەری , سەروەری ووڵاتان , ریزبەندی بایەخی دەوڵەتان و گۆرانكاریە ژینگەییەكانی جیهان) , و زۆر پرسیاریتر .
لەوانەیە بەشێك لەو گورانكاریەكان زوو بەدەركەون وەكو هەڵبژاردنەكان نزیكترینیان هەلبژاردنی سەرۆكی ئەمیركا كە لە 3نوڤیمبەری 2020 دەكرێت لەم هەڵبژاردنە بابەتی تەندروستی گشتی دەبێنە یەكێك لە بابەتە گرنگەكان كە مشتومڕی زۆری لێ دەكەوێتەوە, بە دڵنیاییەوە دیموكراتەكان لەسەر ئەو وەترە ئیش دەكەن كە سەرۆك ترامپ یاسای بیمەی تەندروستی دەرچووی سەردەمی ئۆبامای هەڵوەشاندەوە , هەروەها ئەمریاكای لە رێكەوتنامەی پاریس سەبارەت بە گەرمبونی گۆی زەوی
(global warming)كشاندەوە .
سیستەمی لیبراڵی دەمێنێتەوە چونكە تاكو ئێستاش هیچ ئاڵتەرناتیڤێكی باشتر نیە بەڵام دەستكاری دەكرێت كە زیاتر بایەخ بە مافی كومەلگایەكان دەدرێت و ئازادیەكانی تاك سنورداردەكرێن , بەڵگەشم بۆ ئەمە پێش چەند هەفتەیێك لە خەیاڵی كەس نەبوو كە قدەغەكردنی هاتوچۆ و ڕاگەیاندنی باری نائاسایی بكرێت و لەشكری ووڵاتان بێنە نێو شەقام و كۆڵانەكانی شار بۆ سنورداركردنی بچوكترین مافی مرۆڤ و نەكەس وە نە هیچ ئۆپۆزسیۆنێكیش نەیێتە دەنگ .
لە لایەكیترەوە و لەبەر ئەوەی ئەم نەخۆشیە لە صین سەری هەڵدا و ئەو دەوڵەتە لاپەرەكی دەولەمەندی هەیە لە سەركوتكردن جیهان و ڕێكاری پێویستی وەرنەگرت لە كاتی بڵاوبونەوەی ئەو ڤایرۆسە هەرچەندە دكتۆرێك بەناوی (لی وین لیانگ) زوو ئگاداریكردنەوە بەڵام لەبڕی وەرگرتنی ڕێكاری گونجاو هەڵسان بە زیندانیكردنی ئەم دكتۆرە , بۆیە پرسیارێك دێتە پێشەوە پرەنسیپی سەروەری ووڵاتان وەكوخۆی بمینێتەوە یان ولاتان مافی دەستوەردانیان هەبیت بەتایبەتی كە قەیرانی ئەو ووڵاتانە كاریگەری لەسەر چارەنووسی ووڵاتانی تر هەیە , هەر بۆیەش سیستەمەكانی پاراستنی سنورەكان و گواستنەوە نێوانیان بەتایبەتی فرۆكەخانە دەگۆڕدرێت و دوور نیە هەندێك لە یەكێتیە جیهانیەكان وەكو (یەكێتی ئەوروپا) بەم شێوەیە نەمێنێت .بەتایبەتی لەبواری ڤیزەی شینگن .
بەهەمان شێوە ئایندەی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بەم جۆرەی ئێستا دەكەوێتە ژێر پرسیار كە بەم شێوە ناتوانێت جیهان بەڕێوە ببات و ببێتە حكومەتێكی جیهانی لەوانەیە پێویستی بە سەرلەنوێ دارشتنەوە هەبێت ودەسەڵاتەكانی نێوان ئۆرگانەكانی بگۆڕدرێت , هەر هیچ نەبێت ئۆڕگانەكانی ئەم دامەزراوە بەتایبەتی رێكخراوی تەندوستی جیهانی پێویستی بە پێداچونەوە هەیە.
گفتوگۆ لەسەر تفسیراتی ئاینی ڕوو لە زیادبوون دەكات , ئەوانەی لایەنگیری ئاینن پشت بە بێتوانایی یان دواكەوتنی زانست ودەوڵەتە زلهێزەكان لە دۆزینەوەی پێكووتە (ڤاكسین) دەكەن و داواكار دەبن زیاتر گەڕانەوە بۆ ئاین و بۆ زیاتر عبادەتی خوا بكەن كەتاكە پەنایە بۆ مرۆڤایەتی و كۆڕۆنا جەبروتی هەموو دەوڵەتە زلهێزەكانی و ئەو شارستانیەتەی شكاند , لایەنێكیتریش زیاتر ئاماژە بەوە دەكەن پەرستكەرەكانیش , مكە , قدس, فاتیكان كربلا‌و و قومیش داخران و دوعا‌و وعبادەتیش نەیانتوانی مروڤایەتی لەم ڤایرۆسە كوشندەیە بپارێزن و زیاتر داوای بەكارهێنانی گەشەپێدانی زانست دەكەن وەكو تاكە چارەسەر, ولەوانیە ئەنجامی دەست شوشتن لە ركاعەت باشتر بێت و وتەی (انا ربل الابل وللكعبە ربها ) ئەو بهایەی نەما .
گەورەترین گورانكاری بەسەر ژیانی كومەلایەتی خلك دەبێت بە تایبەتی ئەگەر ماوەی گەرنتینەی مال درێژە بخایەنی لەبەر نەبونی یان كەمكردنەوەی پەیوەندی كومەلایەتی نێوان خەلك چێ لە نەدیتنی یەكتر لە دانیشتنی تایبەتەكان یان و لە بونەكان ( خوشی وناخوشی ),بەلام و بەداخەوە وەكو هەمیشە خەلكی هەژار زیاتر لە هەموو چینێك زیانیان بەردەكەوێت و ئەگەر بارودۆخەكە وا بڕوات بۆ ماوەیێكی درێژ , ئەستەم دەبێت ئەم چینە پابەند بن بە رێنمای دەرنیچەن بویە بارودۆخەكە زەحمەتردەبێت , وە ئەگەری زیادبوونی تاوان ئەگەرێكی بەهێزە .
بە كورتیەكەی ئازادی تاكەكان و مافی مرۆڤ ڕوو لە لە تەسك بونە و ئەم شارستانیەتە بەرزەی مرۆڤایەتی وەكو خۆی نامینێت , بەلام بێباكی مرۆڤیش بۆ تەندروستی گشتی و پاراستنی ژینگەش وەكو خۆی نامینێت.
هیوادارم جیهان دەست پێبكات لە داڕشتنەوەی سیاسەتێكی هاوبەش بۆ چارسەرەكردنی كێشە هاوبەشەكان ( ژینگە و تەندروستی گشتی......) و بەرێوبردنی سەرچاوە سەرەتایەكانی جیهانی بە شێوازێك كە بۆ درێژترین ماوە پارێزراوبیت ( وەكو پەترۆل).

ئوروپا پێویستی بە 200 سالی بو پاش (مردنە رەشەكە ) تاكو مروڤایەتی كەیشتەو رادەی خوی , بەلام بو قیرانی كورونا كەس ناوانیت زیانەكانی چەندن وچەند سالمان پێویستە تاكو دەگەرێینەوە بو دوخی جاران , دلنیام كە مروڤایەتی پێویستی بە 200 سال نیە ئەم جارە چونكە جیهان لە پێشكەوتنێكی زور گەورەترە وزور زوتر جاك دەبێتەوە بەلام گومانیشم لەوە نیە كە ئاسەواری زور گەورە دەبن و كاتێكی باشیشی دەوێت تاكو ئەم ئاسەوارە نەمینێت , هیوای سەلامەتی بو هەمو لایەك

سه‌ردار هه‌ركی

PUKmedia تایبه‌ت