ئــه‌مڕۆ لـه‌ مـێـژوودا

.

رووداوه‌كان:
1792: هه‌ڵگیرسانى شه‌رِى (جیماب) له‌ نێوان هێزه‌كانى سوپاى فه‌ره‌نسه‌ و نه‌مسا.
1850: میرنشینى بابان هه‌ڵوه‌شێنرایه‌وه‌ كه‌ دوا میرى بابان (عه‌بدوڵڵا پاشا) بوو.
1860: هه‌ڵبژاردنى (ئه‌براهام لینكۆلن) به‌ سه‌رۆكى ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان.
1913: ده‌ستگیركردنى (مه‌هاتما گاندى) كاتێك له‌ كاروانى كرێكارانى كانه‌كانى هیندستان بوو له‌ باشورى ئه‌فریقیا.
1914: داگیركردنى به‌نده‌رى و فاو و ویلایه‌تى به‌سره‌ له‌ لایه‌ن به‌ریتانیاوه‌.
1922: مه‌لیكى شانشینى یه‌كگرتوو (جۆرجى پێنجه‌م) رایگه‌یاند كه‌ ئیرله‌نده‌ وڵاتێكى سه‌ربه‌خۆیه‌ له‌ چوارچێوه‌ى كۆمۆنوێلسى به‌ریتانى و ده‌وڵه‌تێكى سه‌به‌خۆ نیه‌ به‌ بىَ به‌شه‌كه‌ى باكورى.
1944: به‌رهه‌مهێنانى بلۆتۆنیۆم بۆ یه‌كه‌مین جار له‌ ناوچه‌ى هانفۆردى ئه‌تۆمى.
1946: دامه‌زراندنى رێكخراوى (یۆنسكۆ)ى سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان به‌ به‌شدارى 26 وڵاتى جیهانى.
1956: فه‌ره‌نسه‌ و شانشینى یه‌كگرتوو و ئیسرائیل رازیى بوون له‌سه‌ر وه‌ستانى كرده‌ سه‌ربازیه‌كانیان بۆ سه‌ر میسر كه‌ ناسرابوو به‌ هێرشى سێ قۆڵى، به‌هۆى خۆماڵیكردنى (به‌نداوى سوێس) به‌ برِیار و هاوكارى (رێكخراوى نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان).
1957: دامه‌زراندنى زانكۆى مه‌لیك سعود له‌ ریازى پایته‌ختى سعودیه‌.
1978: شاى ئێران (محه‌مه‌د ره‌زاى په‌هله‌وى) حوكى عورفى سه‌پاند بۆ رووبه‌رِووبوونه‌وه‌ى خۆپیشاندانه‌ میلیه‌كه‌ى ئێران كه‌ له‌ سه‌رتاسه‌رى ئێراندا بڵاوبووبوویه‌وه‌، ئه‌وه‌ش به‌هۆى گه‌نده‌ڵى ده‌سه‌ڵات و وه‌ڵامدانه‌وه‌ى بانگه‌وازه‌كه‌ى خومه‌ینى بۆ به‌رپاكردنى شۆرِش دژى حوكى شاى ئێران.
1979: بۆ یه‌كه‌م جار رادیۆى (ده‌نگى كوردستان) په‌خشى خۆى بڵاوكرده‌وه‌ له‌ خۆرهه‌ڵاتى كوردستان كه‌ زمانحاڵآ پارتى دیموكراتى كوردستانى ئێران بوو، كه‌ به‌ سروودى ئه‌ى ره‌قیب ده‌ستیپێكرد.
1983: پارتى نیشتمانى توركى به‌ سه‌رۆكایه‌تى (تۆرگۆت ئۆزال) كه‌ به‌ نه‌ژاد كورده‌،  هه‌ڵبژاردنه‌كانى برده‌وه‌ و توانى حكومه‌تى توركى پێكبهێنێت و له‌ 10/11 پۆستى سه‌رۆكى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى توركیاى گرته‌ ده‌ست.
1986: هه‌ڵبژاردنى حه‌یده‌ر ئه‌بو به‌كر عه‌تاس به‌ سه‌ره‌ك وه‌زیرانى كۆمارى یه‌مه‌نى دیموكراتى میللى.
1988: ریفراندۆم سه‌باره‌ت به‌ كالیدۆنیاى نوىَ،  ته‌به‌ننى یاسا سه‌باره‌ت به‌ بارودۆخى نوێى ئه‌و ناوچه‌یه‌.
1991: كوژاندنه‌وه‌ى دوا بیره‌ نه‌وتى سوتاو له‌ كوێت له‌ ئه‌نجامى داگیركردنى كوێت له‌ لایه‌ن عێراقه‌وه‌ له‌ 2ى ئۆگه‌ستى 1990ز.
1994: ئه‌و هه‌شت په‌رله‌مانتاره‌ى كه‌ له‌ لایه‌ن توركیاوه‌ گیرابوون، دوانیان ئازادكران و پێنجیان به‌ 15 ساڵ زیندانى و یه‌كێكیان به‌ 3,5 تا 7,5 ساڵ زیندانى كران.
2000: عێراق ده‌ستیكرده‌وه‌ به‌ گه‌شتى فرِۆكه‌وانی نێوده‌وڵه‌تى، پاش 10 ساڵ له‌ راگرتنى ئه‌و گه‌شتانه‌.
2001: بۆ یه‌كه‌مجار له‌ مێژووى ئه‌ڵمانیا له‌ دواى جه‌نگى یه‌كه‌مى جیهانى برِیاردرا به‌ (390) سه‌رباز به‌شداربن له‌ هه‌ڵمه‌تى دژه‌ تیرۆر له‌ ئه‌فغانستان شان به‌ شانى هێزى هاوپه‌یمانان.
2002: ئه‌مریكا دانینا به‌ مه‌كه‌دۆنیاى دیموكراتى فره‌ نه‌ژاد.
2005: گه‌رده‌لولى ئیفان داى له‌ هه‌ردوو ویلایه‌تى كنتاكى و ئیندیانا و بووه‌ هۆى گیان له‌ده‌ستدانى 30 كه‌س و كاول بوونى هه‌زاران خانوو.
2007: به‌ ئاماده‌بوونى سه‌رۆكى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان (نێچیرڤان بارزانى) كونسوڵخانه‌ى كۆمارى ئیسلامى ئێران له‌ هه‌ولێر كرایه‌وه‌.
2008: نوسینگه‌ى سه‌در له‌ پارێزگاى میسان سوتێنرا.
2012: ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆكایه‌تى ئه‌مریكا كه‌ حیزبى دیموكراتى باراك ئۆباما و حیزبى كۆمارى میت رومنى ركاربوون و له‌ ئه‌نجامدا سه‌له‌نوىَ باراك ئۆباما هه‌ڵبژێرایه‌وه‌ به‌ سه‌رۆكى ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان.

له‌دایكبوون:
1479: شاژنه‌ خواناى یه‌كه‌م، شاژنى میرنشینه‌كانى قشتاله‌ و لیون و ئه‌راگۆن و سه‌قه‌لیه‌ و ناپولى.
1494: سوڵتان سوله‌یمانى قانونى، سوڵتانى عوسمانى.
1550: شاژن كارین مونستودور، ژنى ئیریكى چوارده‌هه‌م، مه‌لیكى سوید.
1661: مه‌لیك كارلۆسى دووه‌م، مه‌لیكى ئیسپانیا.
1814: ئادۆلف ساكس، مۆسیقار و دیزاینه‌رى ئامێرى مۆسیقى به‌لجیكى.
1835: چیزرى لومبروزو، زاناى ئیتالى له‌ زانستى تاوان.
1860: ئیگناتسه‌ یان بادرفسكى، مۆسیقار و سیاسه‌تمه‌داى پۆڵه‌ندى.
1861: جیمس نایسمیس، پزیشكى كه‌نه‌دى/ ئه‌مریكى، كه‌ وه‌رزشى تۆپى سه‌به‌ته‌ى داهێنا.
1916: راى كونیف، مۆسیقارى ئه‌مریكى.
1931: مایك نیكولز، ده‌رهێنه‌ر و به‌رهه‌مهێنى ئه‌مریكى.
1939: خالید تاجا، ئه‌كته‌رى سورى.
1944: ئینعام جریتلى، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1946: سالى فیلد، ژنه‌ ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1949: براد دیفیز، ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1955: ماریا شریفیر، ژنه‌ رۆژنامه‌نوس و دانه‌رى ئه‌مریكى.
1962: جالا فه‌همى، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1964: رابیح سه‌قه‌ر، گۆرانیبێژى سعودى.
1964: ئیبراهیم حه‌ساوى، ئه‌كته‌رى سعودى.
1964: كیرى كونران، ده‌رهێنه‌رى ئه‌مریكى.
1968: كیلى روسه‌رفۆرد، ژنه‌ ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1969: فان جیى، یاریزانى تۆپى پێى چینى.
1970: ئیسان هوك، ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1972: تامر هجرس، ئه‌كته‌رى میسرى.
1975: خالید سه‌لیم، گۆرانیبێژ و ئه‌كته‌رى میسرى.
1977: باتریشیا تافاریس، ژنه‌ ئه‌كته‌رى پورتوگالى.
1978: تارین مانینج، ژنه‌ ئه‌كته‌ر و گۆرانیبێژى ئه‌مریكى.
1978: دانییلا سیكاریللى، ژنه‌ په‌خشكار و نمایشى جلوبه‌رگى به‌رازیلى.
1981: كاسبارس گوركشس، یاریزانى تۆپى پێى لاتیفى.
1983: مى سه‌لیم، ژنه‌ ئه‌كته‌ر و گۆرانیبێژى ئه‌رده‌نى.
1983: ئه‌میره‌ ته‌ویل، خاتونى سه‌رمایه‌دارى سعودى.
1985: عه‌لا فارس، ژنه‌ راگه‌یاندكارى ئه‌رده‌نى.
1987: ئانا ئیفانۆفیچ، یاریزانى تۆپى لێدانى سربى.
1988: ئیما ستون، ژنه‌ ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1989: جوزى ئه‌لتیدور، یاریزانى تۆپى پێى ئه‌مریكى.
1990: ئه‌ندرى شورله‌، یاریزانى تۆپى پێى ئه‌ڵمانى.

وه‌فات:
1632: مه‌لیك گۆستاڤى دووه‌م، مه‌لیكى سوید.
1656: مه‌لیك جۆنى چواره‌م، مه‌لیكى شانشینى پرتوگال.
1771: جۆن بفیس، زاناى ئینگلیزى له‌ زانستى فه‌له‌ك.
1796: ژنه‌ ئیمبراتۆر (كاترینى دووه‌م) ئیمبراتۆرى ئیمبراتۆریه‌تى روسیا.
1836: مه‌لیك شارلى دووه‌م، مه‌لیكى فه‌ره‌نسه‌.
1893: چایكۆفسكى، دانه‌رى مۆسیقاى روسى.
1916: سوڵتان عه‌لى دینار، حاكمى دارفور.
1929: ئه‌میر (ماكس) ئه‌میرى ئه‌ڵمانى و راوێژكارى ئه‌ڵمانى.
1941: موریس لوبلان، ئه‌دیبى فه‌ره‌نسى.
1953: تۆماس دیلات، شاعیرى ناودارى سه‌ده‌ى نۆزده‌هه‌م، له‌ نیویۆرك به‌ نه‌خۆشى.
1960: ئیریش رایده‌ر، عه‌سكه‌رتارى ئه‌ڵمانى.
1964: هانس فون ئه‌ویله‌ر شلبین، زاناى كیمیاى زینده‌یى سویدى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى كیمیاى ساڵى 1929ز.
1996: شێخ عه‌بدولحه‌مید كوشك، بانگخوازى ناودارى ئیسلامى، له‌ ساڵى 1933ز له‌ میسر له‌دایك بووه‌.
1987: زوهر ئه‌رجوف، گۆرانیبێژى ئیسرائیلى.

جه‌ژن و بۆنه‌كان:
رۆژى ده‌ستور له‌ كۆمارى دۆمه‌نیكان.
رۆژى ده‌ستور له‌ تاجیكستان.
رۆژى زانست له‌ سوید و فنله‌نده‌.
كاروانى سه‌وزیى له‌ مه‌غریب.

PUKmedia   ئا / حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی