ئـه‌مڕۆ لـه‌ مــێژوودا

.

رووداوه‌كان:
843: مۆركردنی په‌یماننامه‌ی (فیردان) كه‌ به‌ پێی ئه‌و په‌یماننامه‌یه‌ زه‌ویه‌كانی ئیمبراتۆریه‌تی فه‌ره‌نجیه‌ به‌شكرا.
1798: روودانی شه‌ڕی (ساڵحیه‌) له‌ نزیك بلبیس له‌ نێوان مه‌مالیك و هه‌ڵمه‌تی فه‌رنسی.
1807: ئه‌مریكی (رۆبه‌رت فلتون) به‌ هۆی به‌له‌می بوخاریه‌وه‌ مه‌له‌وانی كرد له‌ ده‌ریای (هدسۆن).
1863: سه‌پاندنی پارێزگاریكردنی فه‌ره‌نسی به‌سه‌ر كه‌مبۆدیا.
1929: جوله‌كه‌كانی فه‌له‌ستین چوونه‌ نێو رێزی رێكخراوی زایۆنیزمی جیهانیه‌وه‌.
1929: عێراق و ئێران په‌یماننامه‌ی دۆستایه‌تیان مۆركرد كه‌ كۆتاییان هێنا به‌ ناكۆكی چه‌ندین سه‌ده‌ی نێوانیان.
1934: كردنه‌وه‌ی به‌ندیخانه‌ی (ئه‌لكتراز) كه‌ له‌ دوورگه‌ی (ئه‌لكتراز)ه‌ له‌ ناوه‌ندی كه‌نداوی سانفرانسیسكۆ.
1937: تیرۆركردنی فه‌ریق (به‌كر سدقی)، كه‌ یه‌كه‌مین پیاوی سه‌ربازیی بوو تێوه‌ردانی كاروباری سیاسه‌تی ده‌كرد له‌ عێراقدا.
1945: هێزه‌كانی هاوپه‌یمانان به‌ سه‌رۆكایه‌تی ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان ره‌زامه‌ندبوو به‌ خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانی یابان له‌ میانی جه‌نگی دووه‌می جیهانی.
1952: ئه‌نجومه‌نی ئوممه‌ی ئه‌رده‌نی بڕیارێكی ده‌ركرد به‌ كۆتایی هاتنی ویلایه‌تی مه‌لیك ته‌لال و وه‌لی عه‌هده‌كه‌ی ئه‌میر حسێن بوو به‌ مه‌لیكی ده‌ستوری ئه‌رده‌نی.
1960: سه‌ربه‌خۆیی كۆماری چاد له‌ فه‌ره‌نسه‌، به‌ سه‌رۆكایه‌تی (فرانسوا تۆمبالیا) و بویه‌ یه‌كه‌م سه‌ركۆماری وڵات و مه‌سیحی كاسۆلیكی باشووری چاد بوو.
1970: یه‌كیه‌تی سۆڤیه‌ت مانگی ده‌ستكردی (كوزموس 356)ی هه‌ڵدا كه‌ ده‌سوڕێته‌وه‌ به‌ ده‌وری زه‌ویدا و سوڕانه‌وه‌یه‌كی ته‌واو له‌ هه‌موو 92 خوله‌كدا.
1995: مۆركردنی رێكه‌وتننامه‌ی (دۆرگیدای) نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یه‌كیه‌تی ینشتمانی كوردستان.
1999: خۆرگیرانی ته‌واو  كه‌ له‌ زۆربه‌ی ناوچه‌كانی ئه‌وروپا و ئاسیای ناوه‌راست بینرا، له‌ باشووری كوردستانیش به‌ ته‌واوی رۆژ گیرا له‌ سه‌عات (3:45) ی پاش نیوه‌ڕۆ بۆ ماوه‌ی یه‌ك خوله‌ك.
2003: سه‌رۆكی لیبریا (چارلز تایلور) وازی له‌ سه‌رۆكایه‌تی هێنا و په‌نای برد بۆ نێجیریا و ئه‌وه‌ش به‌هۆی په‌ستانی زۆر له‌سه‌ری له‌ لایه‌ن یاخیبوان و كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیه‌وه‌.
2003: په‌یمانی باكوری ئه‌تله‌سی/ ناتۆ سه‌ركردایه‌تی هێزه‌كانی نێوده‌وڵه‌تی كرد بۆ هاوكاریكردن له‌ پێناو ده‌سته‌به‌ركردنی ئاشتی له‌ ئه‌فغانستان.
2004: دامه‌زراندنی ( یه‌كیه‌تی زانایانی ئیسلامی جیهان) له‌ له‌نده‌ن.
2005: سه‌رۆكی رێكخراوی شۆڕشی باڵای ئیسلامی له‌ عێراق (عه‌بدولعه‌زیز حه‌كیم) له‌ وته‌یه‌كدا به‌بۆنه‌ی یادكردنه‌وه‌ی شه‌هیدبوونی (محمد باقر الحكیم) داوای دامه‌زراندنی هه‌رێمی فیدرالی له‌ باشوور و ناوه‌ندی عێراق كرد و داوایكرد كه‌ ئاینی ئیسلام سه‌رچاوه‌ی یه‌كه‌می ده‌ستوری هه‌میشه‌یی عێراق بێت.
2008: مه‌لیكی ئه‌رده‌ن عه‌بدوڵای دووه‌م هه‌ستا به‌ سه‌ردانی به‌غدادی پایته‌خی عێراق، كه‌ یه‌كه‌م سه‌ركرده‌ی عه‌ره‌بی بوو سه‌ردانی ئه‌وێ بكات دوای كه‌وتنی رژێمی سه‌دام حسێن.
2008: سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی رایگه‌یاند كه‌ له‌ 32 ملیار دۆلاری قه‌رزی سه‌ر عێراق خۆش ده‌بێت.
2009: كوێت ده‌ستگیركردنی چوار ئه‌ندامی شانه‌یه‌كی تیرءریستی راگه‌یاند كه‌ سه‌ر به‌ رێكخراوی قاعیده‌ بوون كه‌ پلانیان دانابوو هێرش بكه‌نه‌ سه‌ر بنكه‌یه‌كی ئه‌مریكی له‌ خاكی كوێت و هه‌روه‌ها بینای ئاسایشی ده‌وڵه‌ت و چه‌ند شوێنێكی تریش.
2010: هاوكاری سه‌ركۆماری عێراق جه‌لال تاڵه‌بانی گه‌یه‌نرایه‌ 100 خێزانی مه‌سیحی.
2012: پاڵێوراوی كۆماریی هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكی (میت رومنی)  ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران (پاوه‌ل ره‌یان)ی ده‌ستنیشانكرد بۆ هه‌ڵَبژاردن له‌گه‌ڵیدا له‌سه‌ر پۆستی جێگری سه‌رۆك.
2014: سه‌ره‌ك كۆماری عێراق (د. فوئاد مه‌عسوم)،  حه‌یده‌ر عه‌بای راسپارد به‌ دروستكردنی حكومه‌تی عێراقی.

له‌دایكبوون:
1667: ئه‌نا ماریا لویزا دی میدیچی، ئه‌میره‌ی بالاتیناتی هه‌ڵبژاردنه‌كان.
1807: دیڤید ئه‌چیسۆن، سه‌رۆكی ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا.
1833: كیدو تاكایوشی، سیاسه‌تمه‌داری یابانی.
1858: كریستیان ئه‌یكمان، پزیشكی هۆڵه‌ندی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1929ز.
1863: گاستون دومرگ، سه‌رۆكی فه‌ره‌نسه‌.
1872: كیجیورو شیدیهارا، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی یابان.
1886: محه‌مه‌د كه‌مال میسری، ئه‌كته‌ری میسری كه‌ ناسرابوو به‌ ناوی (شرفنتح).
1897: ئه‌نید بلیتون، ژنه‌ نوسه‌ری ئینگلیزی.
1921: ئه‌لیكس هیلی، نوسه‌ری ئینگلیزی.
1926: ئه‌رون كلوغ، زانای كیمیای به‌ریتانی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1982ز.
1932: فرناندو ئه‌رابال، نوسه‌ر و سینه‌ماكاری ئیسپانی.
1932: بیته‌ر ئه‌یزنمان، ته‌لارسازی ئه‌مریكی.
1933: جیری فالویل، قه‌شه‌ی ئه‌مریكی.
1938: نه‌جات سه‌غیره‌، ژنه‌ گۆرانیبێژی میسری.
1938: علی البریكی، ئه‌كته‌ری كوێتی.
1943: په‌روێز موشه‌ڕه‌فه‌، سه‌رۆكی پاكستان.
1950: ستیف وزنیاك، ئه‌ندازیاری كۆمپیوته‌ری ئه‌مریكی.
1953: عبدالحمید الرفاعی، ئه‌كته‌ری كوێتی.
1956: بییر لویس لیونز، زانای بیركاری فه‌ره‌نسی.
1965: فیولا دیفیس، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1965: شینجی میكامی، دیزاینه‌ری یاریه‌كانی ڤیدیۆ، یابانی.
1966: نایجل مارتین، یاریزانی تۆپی پێآ ئینگلیزی.
1968: ئانا گان، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1969: كارول سه‌قه‌ر، ژنه‌ گۆرانیبێژی لوبنانی.
1970: ئوسامه‌ حسێن، یاریزانی تۆپی پێی كوێتی.
1976: ئیڤان كوردوبا، یاریزانی تۆپی پێی كۆڵوبی.
1979: والته‌ر ئه‌یوفی، یاریزانی تۆپی پێی ئیكوادۆری.
1982: فیلكو ریسه‌ر، یاریزانی تۆپی پێی نامیبی.
1983: جه‌راح زه‌فیری، یاریزانی تۆپی پێی كوێتی.
1983: كریس هیمسوورس، ئه‌كته‌ری ئوستورالی.
1984: ئه‌سما سه‌یف، ژنه‌ په‌خشكاری عومانی و نیشته‌جێی كوێت.
1985: تونی قه‌تان، گۆرانیبێژی ئه‌رده‌نی.
1985: جاكلین فیرناندیز، ژنه‌ ئه‌كته‌ری سریلانكی.
1991: كریستیان تیو، یاریزانی تۆپی پێی ئیسپانی.
1993: ئه‌لیسون ستونه‌ر، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.

وه‌فات:
480 پ.ز: لیونیداس، مه‌لیكی ئه‌سبرته‌.
847: واسف موعته‌سه‌م، خه‌لیفه‌ی عه‌باسی، له‌ شاری سامه‌را.
1259: مونكو خان، سه‌رۆكی مه‌غۆلی.
1854: ماچیدونیو میلونی، زانای فیزیای ئیتالی.
1919: ئه‌ندرو كارنجی، پیشه‌سازی ئه‌مریكی.
1936: بلاس ئینفانتی، سیاسه‌تمه‌داری ئیسپانی.
1937: به‌كر سدقی، عه‌سكه‌رتاری عێراقی.
1956: جاكسۆن بولوك، نیگاركێشی ئه‌مریكی.
1957: سید علی سید سلیمان الرفاعی، سیاسه‌تمه‌دار و ئابوریناسی كوێتی.
1972: ماكس تیله‌ر، زانای باكوری ئه‌فریقیا له‌ زینده‌وه‌رزانیدا و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1951ز.
2000: ته‌لال مه‌داح، گۆرانیبێژی سعودی.
2010: سه‌لاح حه‌سه‌ن، هونه‌رمه‌ند و سینه‌ماكاری كورد، و به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی سینه‌ما.
2014: روبن ویلیامز، ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.

جه‌ژن و بۆنه‌كان:
رۆژی جیهانی له‌ چاد.


PUKmedia ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی