ئه‌مڕۆ له‌ مێژوودا

.

رووداوه‌كان..

1521: ده‌وڵه‌تی عوسمانی شاری به‌لگرادی فه‌تحكرد به‌ سه‌رۆكایه‌تی سوله‌یمانی قانونی، كه‌ داده‌نرا به‌ ده‌روازه‌ی ئه‌وروپای ناوه‌ڕاست و خاوه‌نی به‌هێزترین قه‌ڵا بوو له‌سه‌ر سنووری مه‌جه‌ری ئه‌ڵمانی، عوسمانیه‌كان سێ جار ئابڵوقه‌ی ئه‌و شاره‌یاندا: ساڵی 1441ز، 1456ز، 1492ز، به‌ڵام نه‌یانتوانی ده‌ستی به‌سه‌ردا بگرن، ته‌نها له‌ سه‌رده‌می سوله‌یمانی قانونیدا نه‌بێـت.

1786: گه‌شتنی گه‌ڕیده‌وان (جان بالما) بۆ لوتكه‌ی شاخی ئه‌لب.

1815: ناپلیۆن پۆناپارت فه‌ره‌نسه‌ی به‌جێهێشت بۆ تاراوگه‌كه‌ی له‌ سانت هیلینا كه‌ یه‌كێكه‌ له‌ دوورگه‌كانی چۆڵه‌وانی له‌ زه‌ریای ئه‌تله‌سی، تا كاتی وه‌فاتی مایه‌وه‌ تیایدا، ساڵی 1821ز.

1837: توركه‌كان هێرشێكی گه‌وره‌ ده‌كه‌نه‌ سه‌ر قه‌ڵایه‌كی ناوچه‌ی بۆتان، و له‌ ئه‌نجامدا كورده‌كان 1500 سه‌ربازی ته‌رك ده‌كوژن و ده‌یانشكێنن.

1919: شۆڕشگێڕانی كورد له‌ دربه‌ندی (مزورگه‌) له‌ ناوچه‌ی بادینان به‌ سه‌رۆكایه‌تی ره‌شید به‌گ هێزه‌كانی به‌ریتانیایان تێكشكاند.

1935: له‌ هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می ئه‌نجومه‌نی (الامه‌) ناوی نوێنه‌رانی میلله‌ت دیاریكرا له‌ هه‌موو پارێزگاكانی عیراق ته‌نها له‌ كه‌ركوك نه‌بێت. 

1942: سه‌ره‌ك وه‌زیرانی شاشنینی یه‌كگرتوو (ونستون چرچل) بڕیارێكی ده‌ركرد به‌ دانانی جه‌نه‌رال (برنارد مۆنتیگۆمری) به‌ سه‌ركرده‌ی سوپای هه‌شته‌م.

1945: یه‌كێیه‌تی سۆڤیه‌ت جه‌نگی راگه‌یاند دژ به‌ یابان و هه‌ستا به‌ داگیركردنی مه‌نشوریا له‌ كۆتایی جه‌نگی دووه‌می جیهانی.

1946: بومه‌له‌رزه‌ به‌ناوبانگه‌كه‌ی شاری پێنجوێن.

1955: به‌ستنی یه‌كه‌م كۆنگره‌ له‌ جنێف له‌ سویسرا سه‌باره‌ت به‌ به‌كارهێنانی ئاشتیانه‌ی وزه‌ی ئه‌تۆم.

1964: فڕۆكه‌ توركیه‌كان شاری (قوبرس)یان بۆردومان كرد كه‌ بریتی بوو له‌ كه‌مینه‌ی موسڵمانی به‌ نه‌ژاد توركی.

1966: خۆماڵیكردنی به‌شی (كانه‌كان) له‌ جه‌زائیر له‌ كۆمپانیا بیانیه‌كان و ئه‌وه‌ش دوای 4 ساڵ له‌ سه‌ربه‌خۆبوونی.

1970: ده‌ستپێكی راپه‌ڕاندنی رێكه‌وتننامه‌ی وه‌ستانی شه‌ڕ له‌سه‌ر به‌ره‌ی میسری/ئیسرائیلی كه‌ 90 رۆژ به‌رده‌وام بوو به‌ پێی ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی  روجرز.

1974: سه‌رۆكی ئه‌مریكی ریچارد نیكسۆن ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی خۆی راگه‌یاند له‌ پۆسته‌كه‌ی دوای فه‌زیحه‌تی ووتریگت.

1976: دامه‌زراندنی حزبی سۆشیالیستی دیموكراتی كوردستان.

1979: راپه‌ڕینی شاری پاوه‌ له‌ كوردستانی ئێران.

1984: دوو چه‌كداری بزووتنه‌وه‌ی موجاهیدینی خه‌لقی ئێرانی فڕۆكه‌یه‌كی حاجیانیان رفاند بۆ رۆما و خۆشیان راده‌ستكرد.

1985: كوژران و برینداربوونی 17 ئه‌مریكی له‌ ته‌قینه‌وه‌ی ئۆتۆمبیلێكی بۆمبڕێژكراو له‌ (بنكه‌ی رین مین) له‌ فرانكفۆرت.

1988: ئێران رازیی بوو به‌ بڕیاری وه‌ستانی شه‌ڕ له‌گه‌ڵ عیراق بۆ كۆتایی هاتن به‌ شه‌ڕی نێوانیان كه‌ له‌ 22 سێبته‌مبه‌ری ساڵی 1980ز ده‌ستیپێكرد.

1990: ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی شۆڕشی عیراقی بڕیاریدا كه‌ كوێت بخاته‌ سه‌ر عیراق و پاشگه‌زبوونه‌وه‌شی نیه‌ .

1991: به‌ردانی ژنه‌ بارمته‌ی به‌ریتانی وێنه‌رگر و رۆژنامه‌نوس (جون ماكارسی) كه‌ رفێنرابوو له‌ به‌یروتی خۆرئاوا له‌ 17ی ئه‌بریلی 1987ز.

1995: به‌ستی كۆڕێك له‌ لایه‌ن (رێبوار سیوه‌لی) له‌ سلێمانی به‌ ناوی كلتوری ته‌ور له‌ مه‌رگی یۆتۆپیاوه‌ بۆ ساڵی 2000ز.

2001: ته‌ڵاقی نێوان ئه‌ستێره‌ی هۆلیۆدی ئوسترالی خاتوو (نیكول كیدمان) و ئه‌ستێره‌ی ئه‌مریكی توم كروز.

2008: جۆرجیا هێرشێكی سه‌ربازی كرده‌ سه‌ر هه‌ردوو هه‌رێمی ئوسیتیای باكوور و ئه‌بخازیا، دوای ئه‌وه‌ هێزه‌كانی روسیا هه‌ستان به‌ دژه‌ هێرشی خێرا بۆ سه‌ر جۆرجیا و بووه‌ هۆی به‌رپابوونی جه‌نگ له‌ نێوانیاندا بۆ ماوه‌ی 8 رۆژ.

2008: سه‌عات 8 و 8 خوله‌ك (8/8) به‌ كاتی چین ئۆڵۆمپیاتی هاوینه‌ له‌و وڵاته‌ به‌ ئاهه‌نگی ده‌ستپێك ده‌ستیپێكرد. 

2008: له‌ به‌شداربوانی ئۆڵۆمپیاتی په‌كین، مه‌له‌وانی ئه‌مریكی (مایكل فیلیپس) توانی 8 مه‌دالیای زێڕ به‌ده‌ست بهێنێـت.

2012: ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی ئینتیقالی له‌ لیبیا ده‌سه‌ڵاتی راده‌ستی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی هه‌ڵبژێراو كرد له‌ 7ی یۆلیۆ.

له‌دایكبوون...

1879: ئیمیلیانۆ زاباتا، شۆڕشگێڕی مه‌كسیكی.

1901: ئیرنست ئورلاند لورنس، زانای فیزیای ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی فیزیای ساڵی 1939ز.

1902: بول دیراك، زانای فیزیای ئینگلیزی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی فیزیای ساڵی 1933ز.

1921: ویب بیرس، گۆرانیبێژی ئه‌مریكی.

1922: ئه‌لبیرتو گرانادو، دكتۆر و نوسه‌ری ئه‌رجه‌نتینی/ كۆبی.

1925: عه‌لی عیززه‌ت بیگۆڤیچ، سه‌رۆكی بۆسنه‌ و هه‌رسك.

1931: روجه‌ر بنروز، زانای فیزیای وه‌رزشی ئینگلیزی.

1933: ئه‌بو به‌كر عیززه‌ت، ئه‌كته‌ری میسری.

1937: داستن هوفمان، ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.

1939: كمال الحلو، ئه‌كته‌ری لوبنانی.

1951: محه‌مه‌د مورسی، حاكمی پێنجه‌می كۆماری میسری عه‌ره‌بی.

1951: ئیجلال زه‌كی، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.

1954: واسینی الاعرج، ئه‌دیبی جه‌زائیری.

1959: موزه‌ المسند، ژنی ئه‌میری قه‌ته‌ر شێخ حه‌مه‌د بن خه‌لیفه‌ ئال سانی.

1976: تانی سایبریس، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.

1978: لویس ساها، یاریزانی تۆپی پێی فه‌ره‌نسی.

1985: یسرا اللوزی، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.

وه‌فات..

1002: محه‌مد بن ڕبی عامر، دامه‌زرێنه‌ری ده‌وله‌تی عامریه‌ له‌ ئه‌نده‌لوس.

1827: جۆرج كانینگ، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی شاشنینی یه‌كگرتوو.

1977: ئیدگار ئه‌دریان، پزیشكی به‌ریتانی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1932ز.

1985: لویز بروكس، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.

1990: سه‌نا فوردی، ژنه‌ تێكۆشه‌ری كوێـتی.

1992: سه‌ید ئه‌بو قاسمی خوئی، مه‌رجه‌عی ئاینی شیعی.

1996: نیفیل موت، زانانی فیزیای ئینگلیزی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی فیزیای ساڵی 1977ز.

2005: ئه‌حمه‌د دیدات، بانگخوازی ئیسلامی هیندی/ باشووری ئه‌فریقی.

2010: ڕحمد البغدادی، بیریار و ئه‌كادیمی كوێتی.

2011: هیند روسته‌م، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.

جه‌ژن و بۆنه‌كان..

جه‌ژنی باوك له‌ تایوان.

PUKmedia ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی

‌