مەلا بەختیار: كێشەی كورد دەچێتە سەر مێزی بڕیار بەدەستەكان

.

"لەدوای داعش بەتایبەتی، كێشەی كورد، وەكو كێشەیەكی سیاسی‌و ستراتیجی گەورە، خەریكە دەچێتە سەر مێزی بڕیار بەدەستەكانی دنیا"

مەلا بەختیار لەفرانكفۆرت:

هەتا جەنگی سارد كۆتایی نەهات، لەبەرژەوەندی هیچ دەوڵەتێكی گەورەی دنیادا نەبوو، ئاوڕێكی ستراتیجی لەكورد بداتەوە!

ئێوارەی ئەمڕۆ (8/6/2019) لەشاری فرانكفۆرتی ئەڵمانیا، كۆمەڵەی كلتوری كورد‌و ئەڵمان، سیمینارێكی بۆ مەلا بەختیار، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، بەناوی (بارودۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و چارەنوسی كوردستان) بەئامادەبوونی ژمارەیەكی بەرچاو لەرەوەندی كوردی لەو وڵاتە، بەڕێوەبرد.

لەدەستپێكی كۆڕەكەشیدا، مەلا بەختیار، بەئاماژەكردن بۆ ئەوەی كە (هەلومەرجەكە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەهەموو بارێكەوە پەڵەیداوە، لە باری سیاسی، ئابوریی‌و كێشە‌و تەنگ‌وچەڵەمەكانیشەوەو مەترسییەكانی كە ئێستا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و لەسەر ئاستی دنیاش هەیە، هەروەها ئەو فشارانەی لەهەموو بارێكەوە لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەسەر دۆخی سەرانسەری بەشەكانی كوردستانیش هەیە، دیسانەوە دڕدۆنگی‌و نیگەرانییەكی گەورە دروستكردووە‌و جارێكی تر پرسیار لەسەر چارەنوسمان هاتۆتەوە ئارا) كۆڕەكەی دەستپێكرد‌و لەسەرەتاشدا لەبارەی دۆخی رۆژهەڵاتەوە، رونیكردەوە:

ناتوانین تابلۆیەكی جوانتان تەنها بەقسەو لێكدانەوە پیشانبدەین، ئەگەر دۆخی ئێستا، بەدۆخەكانی رابردوو بەراورد نەكەین. بۆیە دەبێ‌ شەن‌و كەوێكی دۆخەكانی رابردووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەین، بۆ ئەوەی باشتر بتوانین تێڕوانین‌و سەرنجەكانمان بخەینەڕوو، وتی:

چارەنوسی كورد لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ یەكەمینجار بەناوی جوگرافیای سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەپەیماننامەی لۆزان‌و سایكس پیكۆ و سیڤرەوە نەخشەكەی دەكێشرێت‌و لەوكاتەوە چارەنوسمان توند بەچارەنوسی رۆژهەڵاتەوە گرێدراوە. هەم لەهەندێك كۆنگرەی نێودەوڵەتی باسمان دەكرێت‌و هەم لەهەندێك كۆنگرەدا باسمان ناكرێت‌و چۆنیان ویستبێت زلهێزەكانی دنیا، ئەوكاتەی دوو جەمسەری رۆژهەڵات‌و رۆژئاوا هەبوو، دوایئەوەی بوو بەتاك جەمسەرو ئێستاش دیسانەوە فرە جەمسەری لەسیاسەتی نێونەتەوەیی پەیدا بووە، دیسانەوە چارەنوسی كورد بەشێوەیەك لەشێوەكان زیاتر لەجاران، گرێدراوە بەچۆنێتی داڕشتنەوەی نەخشەی سیاسی‌و جوگرافی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

لەروانگەیەشەوە، ئاماژەی بەرێككەوتنی نهێنی بەریتانیا‌و فەرەنسا كرد، لەساڵی (1916)و لەڕێككەوتنی سایكس پیكۆدا، كە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەم جوگرافیا سیاسی‌و ئابورییەی كە هەیەتی، داگیرو دابەشبكەن‌و بەرژەوەندییەكانیان بەدیبهێنن.

پاشان ئاماژەی بۆ شۆڕشی ئۆكتۆبەر لەساڵی (1917)دا كرد، كە بەلشەویكەكان، رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ رسوا دەكەن‌و هەتا كۆتایی جەنگ، سەرەڕای رێكنەكەوتن لەسەر سنوری ناوچەكەو چۆنێتی دابەشكردنیان‌و چارەسەرنەكردنی هەندێك لەكێشەكان، پەیماننامەی سیڤر  كراو هەم كۆنگرە قاهیرەش بەسترا. كە لەهەردوكیاندا كێشەی كورد، لەكێشە بەرزەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نزیك بوون، بەڵام بەرژەوەندی زلهێزەكان لەوكاتەدا ئەوەبوو نەپەیمانی سیڤر دادی ئێمەیدا كە بەنزیكەیی فیدراڵ بوو، نەدوایئەوەش لەكۆنگرەی قاهیرە كە بەئامادەبوونی خودی چەرچڵ، كە ئەوكاتە وەزیری موستەعمەراتی بەریتانی بوو، بڕیاری دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان دەدرێت، بەڵام ئەویشیان دیزە بەدەرخۆنە كرد!

وتیشی: كەوابێ‌ سەراپا هۆیەكانی جەنگ، لەكاتی جەنگ‌و لەدوای جەنگیش، ئەگەر هەمووی كۆبكەیتەوە، كورد لەجەنگی یەكەمدا بوو بەقوربانی. تاگەیشتینە جەنگی دووەمی جیهانی. كە دیسانەوە دۆخێكی خراپ هاتە پێشەوەو ناوچەكەی ئێمەش بوو بەناوچەی تەراتێنی زلهێزەكانی دنیا‌و سۆڤییەت بەپێی بەرژەوەندییەكانی هاتە ناو مەیدان‌و رۆژهەڵاتی كوردستانیشی خستە ژێر ركێفی خۆی، بەڵام لەدوا ئەنجامدا كۆماری مەهاباد‌و كۆماری ئازەربایجانیش كران بەقوربانی نری نەوت لەناوچەكەدا، لەنێوان ئێران‌و سۆڤییەتی ئەوكاتەدا رێككەوتنێك كرا‌و ئەمریكا‌و بەریتانیاش بەهیچ شێوەیەك ئامادەنەبوون دەستبەرداری ناوچەی نفوزی وڵاتێكی وەكو ئێران بن، بۆیە زەختێكی زۆریان لەسۆڤییەت كردو ئەویش كشایەوەو كۆماری مەهاباد‌و كۆماری ئازەربایجانیش بوونە بەقوربانی بەرژەوەندییەكانی ئەوكاتەی ستالین‌و وتی:

ستالین لەوكاتەدا یارییەكی گەورەی كردو دەستبەرداری كورد و یۆنان‌و پارتی كۆمۆنیست‌و پارتیزانەكانی ئیسپانیا‌و زۆرێك لەم حزبانە بوو، لەبەرامبەریشدا هەموو ئۆرۆپای رۆژهەڵاتی لەسەر حسابی ئێمە مسۆگەر كردو ئەڵمانیا‌و بەرلینیشی كرد بەدوو كەرتەوە، ئەگەرچی لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵەی گەورە گەورەی كرد‌و سەرەنجامیش یەكێتی سۆڤییەت هەتا روخاو پاشان روسیاش هەتا ئێستا باجی ئەو سیاسەتەی ستالین دەدات، كە نەیانتوانی لەرۆهەژڵاتی ناوەڕاست نەیانتوانی نەخشەیەكی سیاسی ئەوتۆ، یان كۆماری مەهاباد‌و ئەو ئەزمونانە بپارێزن، بۆ ئەوەی سۆڤییەت لەبەرامبەر بەریتانیا‌و فەرەنسا‌و وڵاتە گەورەكانی دنیا نفوزی هەبێ‌، هەروەك ئێستاش روسیا خەون بەوەوە دەبینێ‌ لەئاوە گەرمەكاندا شوێنی هەبێت، كە نەیبووە. بەڵام لەم شەڕی داعش‌و سوریا هاتونەتە ناوەوەو رێككەوتنیان لەگەڵ بەشار كردووە، كە بەرژەوەندییەكانیان بپارێزن. لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا نەیانتوانیوە قەرەبووی ئەو هەڵەیەی ستالین بكەنەوە، لەسیاسەتی نێودەوڵەتی‌و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بۆیە دیسان لەجەنگی دووەمی جیهانیش تیاچووین‌و شكستمانخوارد.

لەدرێژەی بابەتی كۆڕەكەشیدا، پاش لێكدانەوەوەی هەردوو جەنگی یەكەم‌و دووەمی جیهانی، تێڕوانینەكانی لەبارەی جەنگی ساردەوە رونكردەوە‌و ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كە بەداخەوە كەمترین قسەی لەسەر دەكرێت‌و مێژوونوسەكانی كوردو بەتایبەتی هەموو ئەوانەشی كاتی خۆی چوونەتە سۆڤییەت‌و بڕوانامەیان هێناوە، یان لەحزبی كۆمۆنیست ئیشیان كردووە‌و هاتونەتەوە رۆژنامەكانی كوردستان‌و عیراقیان پڕ كردووە لەپیاهەڵدانی یەكێتی سۆڤییەت‌و سۆشیالیزمی سۆڤێتی‌و ئۆرۆپای شەرقی، لەڕاستیدا دەركەوت كە لەسەدا نەوەدی ئەو قسانە، ئەسڵ‌و ئەساسی نییە! بەڵكو تەنها رای گشتیان چەواشە كردووە، چونكە دۆگمی ئایدلۆجییەتی حزبیان هەبووە‌و وتی: مەترسی گەورە لەسەر مرۆڤ، لەسەر هەموو سیاسییەك‌و حزبێكیش ئەوەیە، ئایدلۆجییەت بەوشكی وەربگرێت، واتە هیچ شتێكی تر قبوڵنەكات تەنها ئایدلۆجییەتەكەی خۆی نەبێت. بۆیە نابێ‌ ئایدلۆجییەت هاوتای پیرۆزییەكان بكرێت، وەكو عەقیدە! بەڵكو دەبێ‌ رێپیشاندەر بێت. چونكە ئایدۆلۆجییەت، زادەی پێویستییەكانی حزبایەتی‌و مۆدێرنەتەو دوای سەرهەڵدانی پەرلەمان‌و ژیانی دیموكراسییە.

مەلا بەختیار، راشیگەیاند: هەموو ئەوانە كێشەیەكی گەورەبوون‌و هەتا سۆڤییەت نەڕوخا، بۆمان دەرنەكەوت كە یەكێتی سۆڤییەت، تەنانەت سەرژمێرو ژێراخانی ئابوریشیان بەهەڵە پیشانی هەموو جیهانداوە‌و وتی: لەجەنگی ساردیشدا، زیاتر لەهەردوو جەنگی یەكەم‌و دووەم تیاچوین‌و كارەساتمان توشبووە، لەسەرەتاكانی جەنگی سارددا كۆماری مەهابادمان تیاچوو، شۆڕشی ئەیلولمان تیاچوو، هەموو ئەو شۆڕشگێڕانەی لە هەر بەشێكی كوردستان، سەریانهەڵدابێ‌ هەر لەجەنگی سارددا تیاچوون‌و پاشان جەنگی سارد گەیشتە لوتكە تراجیدیا لەئەنفال‌و كیمیاباران، لەراگواستنی ناحیەو گوند‌و لادێكانی كوردستان‌و پڕكردنی زیندانەكان لەكوردو سەدام توانیشی سوود لەسۆڤییەت، لەبەریتانیا‌و ئەمریكا‌و فەرەنساش بكات، كە هەموو ئەو تاوانانەی ئەنجامیدەدان، بەمەكینەیەكی راگەیاندنی فراوان وا بڵاودەكرایەوە، كە كورد یاخی‌و تێكدەرو پیاوی بێگانەین!و ئاماژەشی بۆ ئەوەكرد: بەشبەحاڵی خۆم بەگرێگیراو لەناو كورددا لەمێژوودا نابینم، بەڵكو سیاسەت دەبینم! یان ئەو چەمكانەی كە لەوكاتەدا چەپ‌و راستەكانی دنیا ئیشمان لەسەر دەكرد، كە بەگرێگیراو و پێشكەوتوو هەیە، بەڵام من بەگرێگیراو و پێشكەوتوو لەناو بزوتنەوەی كورددا نابینم، بەڵكو تێگەیشتن لەناو بزوتنەوەی كورددا دەبینم. هەریەك ویستویەتی لایەك، ئێران، یان ئەمریكا، یان سۆڤییەت‌و چین دابین بكات بۆ ئەوەی سەركەوتن بەدەسبهێنێت. هەروەك رونیكردەوە: جەنگی سارد، باجەكەی لەسەر هەموو نەتەوەی كورد، زۆرترە لەباجی یەكەم‌و دووەمی جیهان‌و زۆر زیاتریشە. بەڵام سیاسییەكانی ئێمە هەر فێری ئەوەبووین، رووداوە گەورەكان سەرنجیان رابكێشێت. لەكاتێكدا جەنگی سارد، مەترسیدارترین نەخشەی تێدابووەو گەورەترین باجیش دراوە، كەچی كەمتر قسەی لەبارەوە دەكەین‌و رایگەیاند: هەتا جەنگی سارد كۆتایی نەهات، لەبەرژەوەندی هیچ دەوڵەتێكی گەورەی دنیادا نەبوو، ئاوڕێكی ستراتیجی لەكورد بداتەوە. هەر ئاوڕێكیش درابێتەوە تەكتیكی ‌و كاتی بووە. بەڵام بەكۆتایهاتنی جەنگی سارد، هەموو هاوكێشەكان لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگۆڕدرێن‌و دیدی زلهێزەكانی دنیا بۆ بازاڕ، دیدێكی كلاسیكی نامێنێ‌‌و پەیوەندی زلهێزەكان‌و بەرژەوەندییەكانیان تەنها لەرێگەی حكومەتەكان‌و گەورە كۆمپانیاكانیانەوە دابین نابێ‌، بەڵكو بازاڕ وردو شیدەبێتەوە‌و بەرژەوەندییەكانیش پەلوپۆی جۆراوجۆر دەهاون‌و بازاڕیش دەچێتە كۆڵان‌و ماڵەكان‌و گیرفانەكان، بازاڕ دەچێتە هەموو كون‌و كەلەبەرێك كە بازاڕ نییە.

هەر لەدرێژەی بابەتەكەیدا، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، لەوكاتەوەی بازاڕ دەگۆڕێت‌و چۆنێتی دابینكردنی بەرژەوەندییەكانی بازاڕ بۆ دەوڵەتە گەورەكان، بۆ كۆمپانیاكان دەگۆڕێت، خاڵی وەرچەرخان لەسیاسەتی نێودەوڵەتی روودەدات‌و هاوكێشەكان یان ئەو قاڵبانەی كوردی تێدەخرا یان ئەو مەنگانەی كە كوردی لەناودا دەهاڕدران، كرانەو ئەو قاڵبانە هەڵتەكێنران‌و لەدوای داگیركردنی كوەیت‌و پاشان لەساڵی (1991) ورد وردە كورد بوو بەژمارە‌و هەر لەوكاتەوە، رێكخراوەكانی نێودەوڵەتی، نەتەوەیەكگرتووەكان، یەكێتی ئۆرۆپا‌و ئەمریكا، بەریتانیا‌و ئەڵمانیا، هەمویان بەناوی رێكخراوی مرۆیی‌و ئابورییەوە هاتنە كوردستان، كە هێشتا حكومەتی بەعس لەبەغداد بوو! كە هەموو ئەوانەش تەنها پەیوەندی بەسیاسەتی كوردەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بەگۆڕینی هاوكێشەكانەوە هەیە‌و دڵنیاشم ئەگەر سیاسەتی نێودەوڵەتی‌و هاوكێشە نێودەوڵەتییەكان بۆ بازاڕ، بۆ بەرژەوەندییە گەورەكان‌و هەرێمایەتییەكان نەگۆڕایە، هەرگیز كورد بەو ژمارە گەورەیە نەدەچووە نێو هاوكێشە نێودەوڵەتی‌و هەرێمایەتییەكان.

رونیشیكردەوە سەرەڕای شەڕی ناوخۆ نەەك هەر لەشاخ، بەڵكو لەشاریش، سەرەڕای هەموو هەڵەكانمان، سەرەڕای هەموو بەدبەختییەكان‌و پیلانەكانیش كە لەئەزمونەكەمان دەگێڕردرا، بەڵام ئەزمونی كوردستان نەك هەرمایەوە، بەڵكو هێزیش بوو، پشتیوانییەكانیشی زیادیكردو ئێستاش ژمارەیەكین لەژمارەكانی بەرژەوەندییە نێودەوڵەتییەكان. 

لەبەشێكی تری كۆڕەكەیدا، مەلا بەختیار، لەبارەی داگیركردنی كوەیت لەلایەن عیراق‌و هەڵوێستی ئەمریكاوە، گێڕایەوە رۆژنامەنوسێك لەسەرۆك بوشی باوك دەپرسێت: جەنابی سەرۆك ئەمیری كوەیت ئەوە دەهێنێ‌، بۆ ئەوەی بیبەنەوە هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و كەنداو دووچاری جەنگێكی ماڵوێرانكەر بكەن؟ ئەویش وەڵامیدایەوە: ئێمە بۆ ئەوە نایەین ئەمیری كوەیت، كە لاچووە بیگێڕینەوە! بەڵكو بۆ ئەوەدێین بەرژەوەندی سەد ساڵی خۆمان لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و كەنداو دابین بكەین؟ هاوكات لەبارەی كێشەكانی ئەمریكا‌و ئێرانیشەوە، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە: ئەوكێشانەی ئێساش پەیوەندی بەوەوە هەیە كە دەوڵەتێكی گەورەی جیهانی دەیەوێت، ئەو سەد ساڵە دابین بكات‌و دەوڵەتێكی گەورەی هەرێمایەتیش دەیەوێت، ئەو سەد ساڵە لەڕووی ئابورییەوە، دابین نەبێت‌و باقییەكەی ئارایشتە!

هاوكات ئاماژەشی بۆ ئەوەكرد، كە بەسەرهەڵدانی داعش، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دووچاری ئافاتێك بوو، كە هەم سیاسەتی نێودەوڵەتی‌و هەم ئیقلیمی پێداچوونەوەیەكی ویست‌و كوردیش، جێگەی شانازییەكی ئێجگار گەورەیە، كە بۆ یەكەمینجارە دانپێدانانێكی گەورە دەكرێت كە كورد لەبەرامبەر داعش‌و تیرۆریست‌و رەشەكوژەكان، شەرەفێكی گەورەیی مێژووی تۆماركرد، هەم لەباشوورو هەم لەرۆژئاوای كوردستان. دیارە لەبەشەكانی تری كوردستانیش ئامادەبوون‌و هەم هەندێك یارمەتیشیانداین‌و مەمنونیشین هەر كەسێك لەهەربەشێكی كوردستانەوە هاتبێ‌ و خۆی بەختكردبێ‌ لەهەر سەنگەرێك لەدژی داعش، یان بۆ پاراستنی ئەزمونەكەمان‌و ئێمە ئەمە قەت لەبیرنابەینەوە‌و وتی: بەڵام وا مەزانن كە داعش دوژمنی ئێمە بووە بۆیە دنیا هاتووە پشتیوانی ئێمەی كردووە، بەڵكو لەبەرئەوەبوو كە ئاسایشی جیهانی خستە مەترسییەوە، بۆیە جیهان هات پشتیوانی كردین. ئەگەر تەقینەوەكانی پاریس‌و مەدرید نەبوایەو‌و هاووڵایتانی ئۆرۆپا نەكەوتنایەتە بەر مەترسی، هەرگیز هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی بۆ دژی داعش پەیدا نەدەبوو. یان ئەگەر كەنداو نەكەوتایەتە بەر مەترسی، یان كەنداو، یان سوریا نەكەوتایەتە بەر مەترسی‌و بەهۆی سوریایەوە هاتوچۆی دەریایی نەكەوتایەتە بەرمەترسی، هەرگیز هاوپەیمانی‌و هێزی چەكداری ئۆرۆپا نەدەهاتن بەرگری لەكورد بكەن!

تەئكیدیشی كردەوە، بەهەر پاساو و بەڵگەیەك ئەمریكا‌و هاوپەیمانی دژی داعش هاتبێتنە ناوچەكە، بەڵام لەدوا ئەنجامدا چەك درا بەكورد‌و ئێستا مەشق بەهێزەكانی پێشمەرگە دەكەن‌و هاوكاری دەكرێن‌و دەشیانەوێ‌ یەكیانبخەن، كە ئومێدەوارم لەسەر بنەمایەكی باش یەكبخرێت‌و وتیشی:

لەدوای داعش بەشێك لەو سیاسەتەی كە دەوڵەتە گەورەكان، لەڕێگەی دەوڵەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و كەنداوەوە، كە لەڕوانگەی ئەوانەوە سەیری كێشەی كورد گەلانی وەكو ئێمەیان دەكرد، واتە چاویلكەی دەوڵەتە گەورەكان، هەمان ئەو چاویلكەیە بوو كە دەوڵەتە هەرێمایەتییەكان دەیانكردە چاوی خۆیان، هەتا سەرهەڵدانی داعش. بەڵام كاتێك داعش سەریهەڵدا، ئەو چاویلكەیە گۆڕانكاری بەسەردا هات‌و تەنها لەچاوی بەرژەوەندییەكانی پەیوەندیەكانی دەوڵەتە گەورەكان‌و هەرێمایەتییەكان سەیری گەلانی وەكو ئێمەیان دەكرد، گەلانی وەكو ئێمەشیان خستەناو ئەو سیاسەتەوە، كە نەخێر دەبێ‌ ئاوڕ لەكورد، لەكێشەی مەسیحییەكان، توركمان‌و گەلانی ناوچەكەش بدرێتەوە‌و ئاماژەشی بۆ ئەوەكرد، كە ئەگەر چەكی میلانی ئەڵمانیا نەبوایە، ئەو كەركوكیش بە دەردی موسڵ دەبرا!

جەختیشیكردەوە: لەدوای سەرهەڵدانی داعش‌و قوربانیی‌و ئازایەتییەكانی پێشمەرگە‌و خۆڕاگرییەكانمان، سیاسەتی نێودەوڵەتی‌و تێڕوانیان بەرانبەر چارەسەركردنی كێشەكانی گەلانی وەكو كورد، گۆڕانكاری بەسەرداهاتووە. لەبەرئەوەی بەتەنها حكومەتەكان رازی ناكەن ئێستا، چونكە ئەوەتا سێ‌ ساڵە توركیا ئەندامی هاوپەیمانێتی ناتۆیە‌و فشاردەباتە سەر ئەمریكا كە پشتیوانی پەیەدە نەكات، ئەمریكا وەڵامی ناداتەوە، بەڵكو هەر توانایەك پێویست بووبێت بۆ پەیەدە، ئەمریكا‌و فەرەنسا بۆیان دابین دەكات. سەبارەت بەئێمەش هەروایە، ئەگەرچ رەخنەیان هەبوو لەسەر سیاسەتمان لەهەندێك رووەوە، بەڵام دەستەبەردارمان نەبوون. لەخراپترین حاڵەتدا پەیوەندی‌و سەردان هەبووە‌و بەردەوامیش ئومێدیان پێداوین. ئێستا ئایا ئەگەر دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەراورد بكەین بەرابردوو چی لێهاتووە؟ جەنگی جیهانی یەكەم‌و دووەم، كارەسات بووەو جەنگی ساردیش چەندینجار كارەسات بووە. لەدوای جەنگی ساردو سیستەمی نوێی جیهان، كە بەرەو جیهانگیری رۆشتین، وردە وردە دەرگاكانمان لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ دەكرێتەوەو لەدوای داعشیش بەتایبەتی ئیتر كێشەی كورد، وەكو كێشەیەكی سیاسی‌و ستراتیجی گەورە، خەریكە دەچێتە سەر مێزی بڕیار بەدەستەكانی دنیا. ئەمەش خاڵێكی ئێجگار گرنگەو لەهەردوو بەشی باشورو رۆژئاوای كوردستانیش ئەمە بەزەقی دەبینرێت.   

هەر لەو روانگەیەوەو لەكۆتایی كۆڕەكەشیدا، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە ماوەتەوە كورد كە ئایا لەم سەردەمەدا، لەم هەلومەرجە رەخساوەی ئێستای دنیا، ئایا لەئاستی ئەوەداین ئەم هەلە بقۆزینەوە، بەتایبەت كە سیاسەتی دنیا لەروی بابەتییەوە خۆی گۆڕیوەو گۆڕانكاری بەسەردا دێت، لەچاوی كوردەوە سەیری كورد دەكرێت، نەك لەچاوی داگیركەرانەوە! لەچاوی بازاڕەوە سەیری بازاڕی كوردستان دەكرێت، نەك تەنها لەچاوی بازاڕو كۆمپانیای دەوڵەتە هەرێمایەتییەكانەوە. نەوت‌و غاز و بازاڕی كوردستان هەیە‌و ئێستا چوار بۆ پێنج هەزار كۆمپانیا لەكوردستان هەیەو ئەوانیش لەگەڵ بانكەكانی دنیا، لەگەڵ بازاڕەكانی دنیا‌و هەرێمایەتی پەیوەندیان هەیە، كە بەدرێژایی دامەزراندنی دەوڵەتی عیراق، باوەڕم نییە (25) ملیار دۆلاریان لەكوردستان خەرج كردبێت، بەڵام ئێستا تەنها لەپەیوەندی بازرگانی نێوان هەرێم‌و تاران، هەرێم‌و ئەنقەرە، خۆی لە(20) ملیار دۆلاری ساڵانە دەدات‌و لەگەڵ دەوڵەتە گەورەكانیش ئێجگار هەڵكشاوە.

هاوكات تەئكیدیشی كردەوە:  ئایا ئێستا ئێمە لەئاستی رووداوەكانداین؟ چونكە سەرەنجامی وێستگە مێژووییەكان هەر ئەوەبووە ئەگەر رێككەوتبێتین لەناوخۆماندا، هەلەكەمان قۆستۆتەوە، بەڵام رێكنەكەوتبین، ئەوا هەلەكە رۆیشتووە. هەروەك شەمەندۆفێرەكە بەجێی هیشتووین. ئێستاش لەڕووی بابەتییەوە  كورد چۆتە پێشەوەو سەنگێكی كاریگەرتری هەیەو ئەگەری كردنەوەی هەندێ‌ دەرگای تریش هەیە بۆ چارەسەری كێشەكانمان، بەڵام بەداخەوە لەهیچ بەشێك كورستان، هێزە سیاسییەكانی كوردستان، لایەنیكەمی رێككەوتن لەنێوانماندا نییە، بەداخەوە! ئەمەش كێشەیەكی ئێجگار گەورەیە، بۆیە هەموو ئەوانەی بێباكن لەرێككەوتن، هەڵەن‌و هەموو ئەوانەشی موزایەدە دەكەن بۆ رێككەوتن، هەر هەڵەن! بۆیە ناكرێ‌ حزب بین‌و دەسەڵاتمان هەبێ‌ ‌و بێباكیش بین. ناشكرێ‌ حزب بین‌و دەسەڵاتمان هەیەو موزایەدە بكەین! راشیگەیاند: كورد، نابێ‌ قەت رۆژانی میحنەت لەبیری خۆی بباتەوەو هەر سیاسەتمەدارێك رۆژانی میحنەت لەمێژووماندا لەبیربەرێتەوە، لەبڕیارداندا بەهەڵەدا دەچێت! هەر سیاسییەكی كوردو حزبێكی كوردستانیش، بیری بچێتەوە‌و ئەو حەقیقەتە نەزانێ‌، كە لەهەر چوار پارچەی كوردستان، تاقە ئومێدێك كە هێشتا بەرەسمی بۆ بەشەكانی تری كوردستان هەیەو باشوری كوردستانە‌و ئەم ئومێدە نابێ‌ خامۆش ببێت، ئەوا بەڕاستی لەمێژوودا بەهەڵەدا دەچێت‌و وردە وردەش ئەو سیاسەتمەدارو حزبانە، لەبەرچاوی رای گشتی دەكەوێت‌و متمانەش لەدەستدەدەن. بۆیە نەدەبێ‌ میحنەتی خۆمان لەبیر بەرینەوەو نەدەشبێ‌ ئەوە فەرامۆش بكەین، كە ئەزمونێكی بچوكین و لەناو نەتەوەیەكی گەورەدا‌و لەرۆژهەڵاتیشدا یەكێكین لەئەزمونە دەگمەنەكان، كە زیاتر لەهەموو نەتەوەكانی دەوروبەرمان قسە لەدیموكراسی‌و ئازادی دەكەین.

مەلا بەختیار، وتیشی: دیموكراسی هەر ئەوەنییە بیبەیتەوە، یان چەند كورسی لەپەرلەمان دەبەیتەوە، بەڵكو دیموكراسی ئەوەیە كە ئیرادەی مییلەت بۆ چارەسەری كێشەكان كۆبكەیتەوەو هەموو ئەركەكانی دیموكراسی، لەسەروەری یاسان لەدژایەتی گەندەڵی، لەشەفافییەت، لەمتمانەی خەڵك، لەئازدییەكان، مافی ژنان، گۆڕینی فەلسەفەی پەروەردە، دڵنیایی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی، گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی، لەهەموو ئەمانە دەبێ‌ ئەو ئەركانە بەجێبهێنین‌و ئەمەش دیموكراسییە. چونكە لەهەر كوێیەكی دنیا دیموكراسی تەنها بۆ دەسەڵات بووبێ‌، ئەوا ئەولایە بەرەو دیكتاتۆریەت رۆیشتووە.

ئومێدیشی خواست، ئەم دۆخەی لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگوزەرێت‌و هێشتا دوا بڕیار بۆ چۆنێتی سەقامگیركردنی نەدراوە‌و هێشتا مەترسییەكانی تر كە پەیدابوون‌و ئەگەری بەرپابوون یان نەبوونی جەنگ لەنێوان ئەمریكا‌و دەوروبەرەكەیی‌و ئێران‌و دەوروبەرەكی لەئارادایە‌و هێشتا داعش‌و پاشماوەكانی ماوە، ناكۆكی لەنێوان دەوڵەتە گەورەكان ماوە، ناكۆكی لەنێوان یەكێتی ئۆرۆپاو ئەمریكا ماوە، ناكۆكی لەنێوان روسیا‌و چین‌و باقی وڵاتانی ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایش ماوە، دەوڵەتە هەرێمایەتییەكانیش لەنێوان خۆیاندا رێكنین، چونكە سەرەنجام ئەو دەوڵەتانە دێنە سەرئەوەی قازانج‌و زەرەرەكانیان لێكدەدەنەوە. ئێمەش لەدۆخێكی ئاوا شڵەژاودا كە جەنگ ببێ‌ لێكەوتەكانی بەجۆرێكەو ئەگەر جەنگیش نەبێ‌ لێكەوتەكانی بەجۆرێكی ترە، بۆیە دەبێ‌ ئێمە بۆ روودان‌و روونەدانی جەنگ پرسیاری جۆراوجۆرمان هەبێت‌و وەڵامەكانیشی لەسیاسەتی ئێمە دەبێ‌ حازر بن. لەكوردستان ناكۆكییەكانی تێبپەڕێنین‌و نابێ‌ داخوازییەكانیش چەندە رەوابن، نابێ‌ ببنە كۆسپ بۆ ئەوەی ئەم دۆخە تێبپەڕێنین‌و خۆمان بۆ هەموو ئەگەرەكان ئامادەبكەین. چونكە خۆمادەكردن بۆ هەموو ئەگەرەكان زۆر گرنگترە لەوەی ئەمڕۆ دەستكەوتێك وەردەگریت یان سبەی، هەربۆیە لەلای من حیكمەتی مام جەلال دەخوات، كە لەساڵی (1998) بروسكەیەك بۆ كاك مەسعود دەكات‌و دەڵێت: جەناب من سبەی میوان جەنابتم. دوو ئۆتۆمبێل لەگەڵ خۆی دەبات‌و دەچێتە شەقڵاوەو پاش نانخواردن دەڵێت: كاك مەسعود یارمەتی هەیە بچینە ژوورەوە من و تۆ دوو قسە بیكەین؟ دەچنە ژوورەوەو هەمووی سێ‌ چارەكی نەبرد، هاتنە دەرەوەو لەو كاتەوە تا ئێستا پەیوەندی یەكێتی‌و پارتی كە تێكناچێت، هۆكارەكەی ئەو رێككەوتنەیە! ئەگەرنا هۆكارەكانی تێكچوونی ئێمەو پارتی ئێستا، زیاترە لەو هۆكارانەی ساڵی (1994) كە تێكچووین، بەڵام كەلتورێكمان، نەریتێكمان، ئەخلاقێكمان لەشەڕنەكرن لەنێوان خۆماندا داهێنا‌و ئەمەش زۆر گرنگە. بۆیە گەورەترین تاوانە ئەم نەریت‌و كەلتورو ئەخلاقە تێكبدەین. بەهەر پاساوێك بێ، دابەزاندنی ئەخلاقی سیاسیمانە، لەئەخلاقێك كە بەدیمانهێناوە بەخۆشبەختانە، بێین خراپی بكەین، بە بەدبەختی خراپی بكەین. كە ئەمەش زیانێكی ئێجگار گەورەی لێدەكەین. بۆیە دەبێ‌ زۆر لەخۆبوردەبین. چونكە بەشبەحاڵی خۆم، نە ئەقڵییەتی حاكمییەتی پارتیم قبوڵە‌و نە موزایەدەی هەندێكی ناو یەكێتیم قبوڵە. چونكە تەنها واقعبینی لەسیاسەتدا دروستە، بەداخیشەوە كەممان لەبەردەستماوەو زۆرمان لەدەستدا. رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش ئێستاش ئامادەیە ئێمە ئەوكاتە كەمەی لەبەردەممان ماوە بیقۆزینەوە. ئەگەر قۆستمانەوە لەئاستی لێپرسراوێتیداین‌و ئەگەر نەشمان قۆستەوە، ئەوا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەكو شەمەندۆفێرەكە بەجێماندەهێڵی‌و هەلەكە تێدەپەڕێت.

ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە: ئومێدێك لەم وڵات‌و ئەو وڵات دەبینم، كە ئەو سیاسەتی رابردوو لەلایەن ئەم حكومەتانەوە، گۆڕانكاری بەسەردابێت. بەڵام ئومێد نابینم ئەم حكومەتانە هەموویان بگۆڕدرێن، بەداخەوە. بەڵام هاوكێشەكە وادەبینم، كە ئەم حكومەتانەش خەریكە تێدەگەن كە لەپەنجا ساڵی رابردوو سیاسەتی هەڵەیان كردووەو ئەم سیاسەتی سەركوتكردنە ناتوانێ‌ دەستەبەری چارەنوسیان بكات، وایدەخوێنمەوە كە چاكسازی دەبێت، لەوڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی تریش رێژەكەی  زیاد‌و كەمدەكات. چونكە ئەگەر رووداوی گەورە روونەدات، ئەوا ترس لەڕووداوی گەورە وایانلێدەكات بەخۆیاندا بچنەوە! پێویستیان بەوەیە بۆ ئەوەی ئەم مەترسییە سەرهەڵنەداتەوە، جەبهەی ناوخۆیان‌و هەندێ‌ گیروگرفت‌و كێشە چارەسەر نەكراوەكان، چارەسەر بكەن. چونكە باوەڕموا نییە هەر لەخۆیانەوە، كە رێگەیان نەدەدا دە ساڵ كەس سەردانی جەنابی ئۆجەلان بكات، بەڵام ئێستا دەچن سەردانی دەكەن‌و گوتار‌و بەیاننامەی دێتە دەرەوە، هەروەها لەخۆڕاش نییە ئەمریكا‌و فەرەنسا لەرۆژئاوان‌و دەوڵەتێكی ناتۆش داوا دەكات بكشێنەوە، ناكشێنەوە! لای خۆشمان لەخۆڕا نییە ئێستا پشتیوانییەكەی گەورە دەكرێین‌و دەوڵەتە گەورەكان‌و هەرێمایەتییەكان لەناومانن‌و دەرگای فراوانتریشمان بۆ دەكرێتەوە‌و راشیگەیاند:

ساڵانی ئاییندە گۆڕانكاریی روودەدات، خۆ ئەگەر گۆڕانكاری بەئاراستەی راپەڕین رووبدات، وەك چۆن لەجەزائیر‌و سودان رویدا كە ئەوەش یەكێكە لەئەگەرەكان‌و هەموو ئەوانە لەئارادان، ئەوا بەخۆشمانەوە، كە لەكوردستان ئەگەر گەندەڵی چارەسەر نەكەین، میللەت رازی نەكەینەوە‌و متمانە نەگێڕینەوە، ئەوا هیچ دەستەبەرێك نییە،  ئەو میللەتە تاسەر ئەم گەندەڵی‌و بەدبەختییەش لەكوردستان قبوڵ بكات.       

PUKmedia تایبەت