ئــه‌مــڕۆ لــه‌ مێژوودا

.

رووداوه‌كان

1000: وه‌رگرتنی به‌یعه‌ت له‌ عه‌بدولره‌حمانی كوڕی مه‌عاویه‌ی كوڕی هیشامی كوڕی عه‌بدولمه‌لیك، دامه‌زرێنه‌ری خه‌لافه‌تی ئه‌مه‌وی له‌ ئه‌نده‌لوس.
1291: رزگاركردنی قودس و ده‌روبه‌ری به‌ سه‌ركرایه‌تی سه‌لاحه‌دینی ئه‌یوبی.
1291: مه‌مالیكه‌كان ده‌ستیانگرت به‌سه‌ر شاری (عه‌ككا) دوای ده‌ركردنی خاچپه‌رستان تیایدا.
1803: شانشینی یه‌كگرتوو جه‌نگی راگه‌یاند دژ به‌ فه‌ره‌نسه‌ به‌هۆی ته‌ده‌خولی ناپلۆن پۆناپارت له‌ كاروباری ئیتالیا و سویسرا.
1804: دانانی ناپلیۆن پۆناپارت به‌ ئیمپراتۆری فه‌ره‌نسه‌.
1871: كۆتایی هاتن به‌ كۆمۆنه‌ی پاریس.
1899: به‌ستنی كۆنگره‌ی (لاهای یه‌كه‌م بۆ ئاشتی) به‌ ئاماده‌بوونی 26 ده‌وڵه‌ت، ئاماده‌بووان رێكه‌وتن له‌ سه‌ر چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان به‌ رێگای ئاشتیانه‌ و یاساكانی جه‌نگیشیان دانا.
1910: زه‌وی له‌ خولگه‌ی خۆیدا ره‌ت بوو به‌ كلكی كلكداری هالی.
1913: گه‌شته‌كه‌ی (ئۆرلوڤی) كونسوڵی روسی له‌ به‌غداده‌وه‌ بۆ ناوچه‌ جیاجیاكانی كوردستان ده‌ستیپێكرد.
1920: روودانی جه‌نگی (حمس) له‌ نێوان هێزه‌كانی شێخ سالم موباره‌ك سوباح به‌ سه‌رۆكایه‌تی دعیج بن سالم سوباح و برایان به‌ سه‌رۆكایه‌تی فه‌یسه‌ڵ بن سوڵتان دویش له‌ (حمس) له‌ باكووری (القریه‌ العلیا).
1947: مسته‌فا بارزانی و پێشمه‌رگه‌كانی چوونه‌ ناو سنوری باكوری كوردستان و له‌گه‌ڵ سوپای توركیا توشی شه‌ڕ هاتن و به‌ره‌و كوردستانی خۆرهه‌ڵات هه‌ڵكشان.
1956: هێزێكی تایبه‌تی سه‌ر به‌ سوپای رزگاریخوازی نیشتمانی به‌ سه‌رۆكایه‌تی (خۆجه‌) هه‌ستان به‌ راپه‌ڕاندنی بۆسه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتوو كه‌ بووه‌ هۆی گیان له‌ده‌ستدانی بیست و یه‌ك سه‌ربازی فه‌ره‌نسی و ئه‌وه‌ش له‌ ناوچه‌ی (ئه‌خزه‌ریه‌).
1965: سوریا حوكمی له‌سێداره‌دانی ئه‌نجامدا ده‌رهه‌ق به‌ سیخوڕ (ئیلی كوهین) دوای تۆمه‌تباركردنی به‌ سیخوڕی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ئیسرائیل.
1974: هیند سه‌ركه‌وتوو بوو له‌ یه‌كه‌مین ته‌قاندنه‌وه‌ی ئه‌تۆمی له‌ ژێر ناوی (خه‌نده‌ی بوزا) و به‌و شێوه‌یه‌ بوو به‌ شه‌شه‌مین ده‌وڵه‌ت كه‌ چه‌كی ئه‌تۆمی هه‌بێت له‌ جیهاندا دوای ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان و یه‌كیه‌تی سۆڤیه‌ت و فه‌ره‌نسه‌ و شانشینی یه‌كگرتوو و چین.
1977: ده‌رچوونی بڕیاری 580 له‌لایه‌ن حكومه‌تی سووریا كه‌ به‌و هۆیه‌وه‌ ناوی شار و گوند و شه‌قامه‌ كوردیه‌كان بكرێنه‌ عه‌ره‌بی و سڕینه‌وه‌ی ناوی كوردی و پێناسه‌كه‌ی له‌ رۆژئاوای كوردستان.
1980: هه‌ڵدانی یه‌كه‌مین موشه‌كی چینی كیشوه‌ربڕ تا ئامانج بپێكێت له‌ زه‌ریای ئارام.
1990: یه‌كگرتنی دراو له‌ نێوان ئه‌ڵمانیای خۆرهه‌ڵات و ئه‌ڵمانیای خۆرئاوا.
1991: راگه‌یاندنی كۆماری باكوری سۆماڵی جیاوه‌بوو یان ئه‌وه‌ی كه‌ ناسراوه‌ به‌ ناوی (سۆمالیلاند)، به‌ڵام هیچ دانپایانانێكی نێوده‌وڵه‌تی له‌سه‌ر نه‌كرا،  هه‌رچه‌نده‌ هێمنیه‌كی ئاسایشی باشی به‌خۆیه‌وه‌ بینی به‌ پێچه‌وانه‌ی هه‌موو خاكه‌كانی تری سۆماڵ.
1994: هێرشی ینك بۆ سه‌ر بنكه‌كانی پدك له‌ كۆیه‌ و گیرانی بنكه‌كان و كوژران و برینداربوونی چه‌ند كه‌سێك.
1997: روودانی شه‌ڕێكی گه‌وره‌ له‌ نیۆان پدك و په‌كه‌كه‌ له‌ ناوچه‌ی سۆران و خواكوڕك و سیده‌كان.
2004: (سۆنیا گاندی) ده‌ستی له‌ سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌تی هیندی كشانده‌وه‌ دوای بردنه‌وه‌ی له‌ هڵبژاردنه‌ په‌رله‌مانیه‌كه‌ی ئه‌و وڵاته‌.
2004: یه‌كیه‌تی كوڕانی سخنین بوو به‌ پاڵه‌وانی جامی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل وه‌ك یه‌كه‌مین تیپی عه‌ره‌بی كه‌ ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ له‌ ئیسرائیل به‌ده‌ست بهێنێت.
2006: حكومه‌تی نیپاڵ بڕیاری چه‌ندین چاكسازیدا كه‌ زیاتر بوو له‌ دیموكراتیه‌ت و له‌ ده‌سه‌ڵاتی خێزانی حوكمڕانی كه‌م كرده‌وه‌.
2008: دواهه‌مین ئاماری كوژرانی زه‌مینه‌له‌رزه‌كه‌ی چین گه‌شته‌ 32477 كه‌س.
2008: گه‌رده‌لولی (هالونگ) گه‌شته‌ فلیپین.
2009: سریلانكا كوژرانی سه‌ركرده‌ی رێكخراوی پڵنگه‌كانی تامیلی یاخیبوو (فیلوبیلای برابهاكاران)ی راگه‌یاند.

له‌دایكبوون:
1048: عومه‌ر خه‌یام، زانای بیركای و فه‌یله‌سوف و شاعیری فارسی و خاوه‌نی چوارینه‌كانی خیام و دانه‌ری ساڵنامه‌ی كۆچی هه‌تاوی.
1836: عه‌بده‌ حامولی، مۆسیقاری میسری.
1850: ئۆلیڤه‌ر هیفساید، ئه‌ندازیاری كاره‌بایی ئینگلیزی.
1868: قه‌یسه‌ر نیكۆلای دووه‌م، ئیمبراتۆری هه‌ژده‌هه‌می روسیا و دوا ئیمبراتۆری روسی.
1872: بیرتراند راسل، فه‌یله‌سوف و زانای بیركاری و نوسه‌ری ئینگلیزی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئه‌ده‌بی ساڵی 1950ز.
1876: هرمان مۆله‌ر، راوێژكاری ئه‌ڵمانیا.
1878: ساڵحه‌ قاسین، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.
1883: والته‌ر گروبیوس، ئه‌ندازیار و ته‌لارسازی ئه‌ڵمانی.
1896: محه‌مه‌د تابیعی، رۆژنامه‌نوسی میسری.
1901: فینسنت دو فینیو، زانای كیمیای زینده‌یی ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1955ز.
1920: پاپا یۆحه‌ننا پۆڵسی دووه‌م، پاپای كه‌نسیه‌ی رۆمانی كاسۆلیكی.
1942: نوبی ستایلس، یاریزان و راهێنه‌ری تۆپی پێی ئینگلیزی.
1942: ئیبراهیم عه‌بدولره‌زاق، ئه‌كته‌ری میسری.
1955: ته‌یسیر فه‌همی، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.
1962: ساندرا، ژنه‌ گۆرانیبێژی ئه‌ڵمانی.
1970: تینا فای، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1977: لی هیندری، یاریزانی تۆپی پێی ئینگلیزی.
1977: دانی میله‌ر، یاریزانی تۆپی پێی ئینگلیزی.
1977: ره‌نا ئه‌بو غالی، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌رده‌نی.
1978: ریكاردۆ كارفالیو، یاریزانی تۆپی پێی پورتوگالی.
1979: ماریوس لیفاندوفسكی، یاریزانی تۆپی پێی پۆڵه‌ندی.
1979: میلیفوی نوفاكوفیچ، یاریزانی تۆپی پێی سلۆفینی.
1981: محه‌مه‌دو دیارا، یاریزانی تۆپی پێی مالی.
1982: جاسون براون، یاریزانی تۆپی پێی ویلزی.
1983: گاری ئونیل، یاریزانی تۆپی پێی ئینگلیزی.
1986: زارا بلوشی، ژنه‌ ئه‌كته‌ری عومانی كاركردوو له‌ سعودیه‌.
1990: شه‌هد، ژنه‌ ئه‌كته‌ر و گۆانیبێژی كوێتی.

وه‌فات:
1453: حامید ئامه‌دی، خۆشنوسی به‌ناوبانگی كورد.
1675: جاك ماركێت، دۆزه‌ره‌وه‌ی فه‌ره‌نسی.
1799: بییر ئوجستن كارون دی بومارشیه‌، شانۆنوسی فه‌ره‌نسی.
1909: ئیسحاق ئه‌لبینیز، مۆسیقاری ئیسپانی.
1911: گۆستاڤ ماله‌ر، مۆسیقاری ئیتالی.
1922: شارل لافران، پزیشكی فه‌ره‌نسی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1907ز.
1958: یه‌عقوب فیشمان، شاعیری ئوسترالی.
1965: ئیلی كوهین، سیخوڕی یه‌هودی.
1975: لیروی ئه‌ندرسۆن، مۆسیقاری ئه‌مریكی.
1981: ویلیام سارویان، شانۆنوسی ئه‌مریكی.
1990: جیل ئایرلاند، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئینگلیزی و ژنی ئه‌كته‌ری ئینگلیزی شارلز برونسون.
2003: زوزو حه‌مدی حه‌كیم، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.
2007: بییر دی جین، زانای فیزیای فه‌ره‌نسی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی فیزیای ساڵی 1991ز.
2008: هاری بنكی، باوكی نه‌شته‌رگه‌ریی میكرۆسكۆبی له‌ جیهاندا.
2009: فیلوبیلای برابهاكاران، سه‌ركرده‌ی پڵنگه‌كانی تامیل.
2010: عه‌بدوڵا فرغلی، ئه‌كته‌ری میسری.
2011: عه‌بدوڵای كوڕی محه‌مه‌دی كوڕی خه‌میس، شاعیر و مێژوونوسی سعودی.

جه‌ژن و بۆنه‌كان:
رۆژی جیهانی مۆزه‌خانه‌.
رۆژی جیهانی كوتان دژی ئایدز.
رۆژی ئاڵا له‌ هایتی.

PUKmedia ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی