رێبازی فابیزم لە كەركوك

.

دۆخی كەركوك دەیەوێت خۆی لە شۆكی قۆناغی دوای ماجەراكانی ریفراندۆم و هاتنی حەشدی شەعبی لە بەرگی چەتری نێودەولەتی و بێدەنگییەكی ئیقلیمی ژەهراوی دەربازبكات. دەیەوێت دەستپێشخەری بەدەست بێنێتەوە نەك تەنیا لە مەلەفی سیاسیی تایبەت بە پۆستی پارێزگار و ئیدارەی شارەكە كە دەبێ سەرەنجام ئیدارەكەی كەركوك لەگەڵ ئیرادەی دانیشتوانەكەی بگونجێت و واز لەو شوورەییە گشتییە بهێنرێت كە ئێستا هەموو شتێكی بە وەكالەتە.
لە كەركوك لە پەنای جولەی سیاسییەوە كە لایەن هەیە بە ناوی دروشمی گەوروە بە دڵی پارێزگاری وەكالەتی رەفتار دەكات و دەخوازێت مەلەفی ئیدارەی كەركوك بكاتە بارمتەی مۆنۆپۆلكردنی هەموو شتێكی كوردستان و عیراق و لەبەر ئەوەش چارەسەری دواخستووە. لەپەنا ئەو جولە سیاسییە جولەیەكی روناكبیری و فەرهەنگیش دروست بووە كە دەخوازێت زامەكان سارێژ بكات.
سروشتی بزووتنەوەی روناكبیری و فەرهەنگی وایە كە نەرمە هێزە و بەشێنەیی كار دەكاو كاریگەری بەجێدەهێڵێ.
لە ماوەی پانزە ساڵی رابردوو سیاسەتی حەریفانە بڕیاری دەدا و بزوتنەوەی رۆشنبیری بە دوای خۆیدا رادەكێشا خراپ نییە ئەگەر تۆزێكیش گۆێ لە رووناكبیرەكە بگیرێت بەڵكو ئەندێشەو فیكر و چالاكی رووناكبیری دەریچەیەكی نوێ بۆ جولاندنی قۆناغەكە بدۆزێتەوە.
لە راستیا مەسەلەكە سیاسەت بێت یان ئیدارە یان رۆشنبیری گەڕانەوەی چاك و باش بۆ كەركوك و ئاشتكردنەوەی خەڵكەكەی دەستپێشخەری شێنەیی و لەسەرخۆیی گەرەكە نەك دوور بەدوری یان هەڵپەیی و پەلەپەل. رێبازێكی كاری دەوێت كە ناونیشانی ئەم وتارەدا هاتووە: فابیزم
فابیزم رێبازێكی فیكری و سیاسییە كە داوای گۆرانكاریی كۆمەڵایەتی شێنەیی دەكرد لە چەرخی نەریتی گۆرانكاری شۆرشگێری و بەرامبەرەكی بە توند وتیژدا . رێبازەكە داوای سۆشیالیزمی ئینسانیی و دیموكراتیی دەكرد كە لەرێی پەرلەمان و دامەزراوەكانی وڵاتەوە جیاوازی چینایەتی كەمەكەمە چارەسەر بكرێت و كەم بكرێتەوە . فابیزم كە لە ناوی جەنگاوەرێكی رۆمانییەوە، فابیۆس، وەرگیراوە گوایە دوای شكستی سوپای وڵاتەكەی لە جەنگی هانیبالدا ئیتر ستراتیژی شەڕی گۆڕی. لە نەبەردی بچووك بچووكدا گاڤناگافێك بە سوپای كەمەوە هێرشی دەكردە سەر سەربازگەی دوژمن و لێی كەمدەكردنەوە. هەتا كەمی وان لە زۆری زۆردارانی بردەوە.
هەقمان بەسەر جەنگی كۆنەوە نییە بەڵام لە چاپە نوێیەكەدا ، لە كۆتاییەكانی سەدەی نۆزدە و دروست لە ساڵی 1884رێچكەی فابیزم و دوای ئەوەش كۆمەڵەی فابیی بووە بنچینەیەكی فیكری تۆكمە بۆ رەوتی پارتی كرێكارانی بەریتانیا و سروشتێكی لەسەرخۆی دا بە سۆشیال دیموكراتی بەریتانی كە گونجاو بێت لەگەڵ خاوە خاوی و ئەعساب ساردی ئینگلیزەكاندا .
سیدنی ویب و خانمەكەی لە دامەورێنەرانی ئەم رەوتە بوون بەڵام وەك رۆڵ و پایەداری ئەوا نووسەری ئیرلەندی قۆشمەو خۆشمەشرەب جۆرج برناردشۆ یەكێك بوو لە بیرمەند و تێكۆشەرە ئەوەلیینەكانی رەوتی سۆشیالیستی فابیزم لە بەریتانیا . جا نازانرێ قسە خۆشییەكەی برناندشۆ هی ئیرلەندی بوونەكەی بوو كە هەمیشە توانجی مزری لە سیاسەتی ئینگلیزی سەردەست دەدا یان هی رووەكی بوون و فابیزمەكەی بوو. بەڵام ئەوەی روونە ئەوەیە نەرمەهێزی فابیزم لە ناوجەرگەی ئیمبراتۆریای هەرگیز خۆرلێ ئاوانەبووی بەریتانیا دا رەوتێكی سیاسیی وای هێناوەتە كایەوە كە شەریكە بەشێكی چەندین ساڵەیە لە سیاسەت و كۆمەڵی بەریتانیا و بەشدارێكی سەنگیەنە لە پێكهاتنی كەڵچەری ئەو وڵاتە گەورەیە و كاری لەسەر رەوتی فیكری وڵاتە ژێردەستەكانی وەك میسر كردووە. بە جۆرێك سەلامە موسای رووناكبیری ناودار یەكێكە لە جەنگاوەرانی فابیزم .
لەم خەباتە شێنەییەدا پارتی گرێكاران وەك بنچەی رەوتی فابیزم، لە دوای یەكەم هەڵبژاردنی جەنگی دووەم گرەوی لە ونستۆن چەرچل بردەوە كە پاڵەوانی بردنەوەی جەنگ بوو كەچی لەبەرامبەر سیاسەتی نەرمی كەلچەری فابیزم دۆڕاندی. جۆرج برنارندشۆ كە هەمیشە بەزمی خۆشی لەگەڵ چەرچل لێ دەگێرنەوە بە درەنگیش بێت لە چەرچلی بردەوە.
فابیزم وەك نموونەی رۆشنكەرەوە بۆ گۆرانی شێنەیی و لەسەرخۆ، هەر تەنها بۆ ململانێی چینایەتی ناو كۆمەڵ و زۆرانبازی فیكری نا بەڵكو بۆ دۆسێیەكی نەتەوەیی و نیشتمانی وەكو كەركوكیش دەست دەدات. میراتە و لەبەردەست هەموو میللەتان دایە. دیارە میللەتی كوردیش مادام ئوممەیە و هەیە.
سیاسەتی كوردستانیی و بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كوردستان كە رێنوێنی دوورمەودای ئەو سیاسەتەیە لە سەرێتی پێداگری لەسەر بنەما سەرەكییەكانی خۆی بكات چونكە ئەم بنەمایانە و راست و رەوا و دادپەروەرانەن. بەڵام مەرج نییە ئەم بنەمایانە ببێتە تەوقی گەردن كە كەینوبەینی سیاسەتمان لا پەك بخات ، وەكو چۆن مەرج نییە بە دیار پاشەكشێیەكی كاتییەوە دەستە و ئەژنۆ دانیشین. یاخود تەنانەت لەسەر رەوتی هەڵەی یان هیچ یان هەموو شتێك بەردەوام بین بەڵكو رێبازی گەڕانەوەی شێنەیی و وردە وردە گرنگە.
پاشەكشێی ماوەی رابردوو كاتییە و لەسەر كوردستانییانە نە ئەم كاتییە بسەلمێنن و نە بە هەمان هەڵەكانی رابردووەوە بەرهەمی بهێننەوە. سەرۆك مام جەلال كە لە كوردایەتی پێشكەوتنخواز و مۆدێلی سۆشیال دیموكراتدا دەستپێشخەر و خاوەن ئەدەبیاتە: دەڵێ نە لەباری ببەین و نە مرداری بكەینەوە.
كەركوك هەر پێویستی بە تایتڵی خاوەن بنمێچی زلی بێ ناوەرۆك نییە ، بەڵكو پێویستی بە ژیری و دانایی وا هەیە كورد بكاتەوە رەقەمەكەی جاران. لەم زەمەنە تازەی عیراقدا نە زەمانی تەعریبی بەعس دەگەرێتەوە و نە كوردیش تەنهایە و نە هەموو سیاستی جارانیشمان شایانی دووبارە كردنەوەیە.
با سیاسەت بەرێوشوێنی خۆی حوكمی میلیشیای حەشدی شەعبی راست بكاتەوە و ئیدارەش نوێنەرایەتی خۆی لەگەڵ ئیرادە چووت بكات. لەم نێوانەشدا رەوتی رووناكبیریش كە شارەكەی بۆ رەشەبا چوڵ نەكرد هەقێتی قسەی لەسەر دوا رۆژی وڵاتەكە و شارەكە هەبێت. شار بۆیە شارە هەموو لایەك سەكۆی خۆی دەوێت.
رێبازی فابیزم بۆ سارێژبوونی زامەكان لەكایەی روناكبری و كۆمەڵایەتیدا وردە وردە سەنگەر و پێگەكانمان بۆ دەستەبەر دەكاتەوە رێباز هەر وابەستەیی ئایدیۆلۆجی رەق وتەق نییە بەڵكو رەفتار وكردار و كردارە.

نوسينی/  ستران عه‌بدوڵڵا