كۆبوونەوەیەكی دیكەی كۆمیتەی هەرێمی ئاسیا باسفیكی((EI))

ریپۆرتاژ‌ 03:45 PM - 2018-12-04

دوای ئەوەی رۆژ و كۆبوونەوە دیاریكرا، لەلایەن ئۆفیسی ئاسیاباسفیك داوەتی فەرمی كراین وەك ئەندامی لێژنەی هەرێمایەتی بۆ ئامادە و بەشداریكردن لەكۆبوونەوەكە، رۆژی دووشەممە كاتژمێر 7 ی ئێوارە لەماڵەوە بەڕێكەوتم، دوای تەواوكردنی كاروبارەكانی فڕۆكەخانەی هەولێر، پێویستە ئاماژە بەوە بدەم ساڵی رابردوو نەمتوانی بەشداری كۆنفراسی ئەو هەرێمە بكەم بەهۆی ئەوەی ئەو دەم فڕۆكەخانەكانی هەرێم لەلایەن حكومەتی مەركەزی بەهاوكاری ئێران و توركیا ئابڵوقەیان  لەسەر بوو، دەبوو سەفەر بۆ بەغدا بكەم ئینجا بڕۆم، بەلای من چون بۆ بەغداد لەو باوردۆخە شڵەژاوە باش نەبوو بۆیە نەڕۆیشتم، بەڵام ئەمساڵ مایەی خۆشحاڵیبوو كەوا لەفڕۆكەخانەكانی خۆمان بەبێ كێشە و ئاستەنگ سەفەر دەكەین.

كاتژمێر(9.40)ی شەو بەرەو (قەتەر) بەڕێكەوتین دوای دوو كاتژمێرو بیست و پێنج خولەك واتە (12.5) گەیشتینە فڕۆكەخانە لەوێش كاتژمێر (2.30)نیوەشەو بەرەو پایتەختی مالیزیا (كوالالامپور)، دیارە ئەو رێگایە زۆر دوورو درێژە پێویستی بە (7) كاتژمێر و (10) خولەك هەیە تا بگەیت، بەچەندین شاری گەورەش تێدەپەڕێت، لەوانە مەسقەت ، كەراجی ئەحمەد ئاباد، بانگلۆر، حیدر ئاباد، بۆكێت) و چەندین دورگەیتریش ئینجا كاتژمێر (3.30) عەسر بەكاتی ئەو شارە كە دەكاتە دوای نیوەڕۆ گەیشتین، پێویستە بوترێ جیاوازی كات لەنێوان كوردستان و مالیزیا (5) كاتژمێرە بەواتایەكیتر كاتژمێر (3.30)عەسری ئەوێ دەكاتە (10.30) پێش نیوەڕۆ لای خۆمان، ئاو و هەوای مالیزیا زۆر جیاوازی لەگەڵ هەرێمی خۆمان هەیە، ئاو و هەواكەی بەدرێژایی ساڵ جیاوازیەكی ئەوتۆی نیە چونكە دەكەوێتە سەر هێڵی كەمەرەی زەوی نەسارد و نەگەرمە پلەكانی گەرما زۆربەی كات لەنێوان (30-35 ) پلەیە و شێیەكی زۆریش هەیە بارانیش هەموو كات دەبارێت مانگەكانی (8-9) تۆزێك كەمدەبێتەوە بەڵام ئەوە مانای ئەوە نیە نابارێت بەلكو دەم و جەمی نیە بۆی هەیە لەهەركاتێك ببارێت بۆ نمونە كە ئێمە گەیشتینە فڕۆكەخانە و بەرەو سەنتەری پایتەخت بەڕێكەوتین بارانێكی بەخوڕ بوو هەورە تریشقەشی لەگەڵدا بوو بۆ كاتژمێر (5.30)ی ئێوارە گەیشتینە هۆتێلی فیدرال، ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەو شارە بەردەوام لەگۆڕاندایە.

من ئەوە پێنج جارە بچم بۆ ئەو شارە هەموو جارێ كۆمەڵێك گۆڕانكاری لەبینا و باڵەخانەی تازەو بەرزم بینیوە، بۆ نمونە پێشتر كە چوم بەرزترین باڵەخانەجوتە تاوەری (Twin Tawres) ئەو شارە بوو بەڵام ئەمساڵە باڵەخانەیەكی بەرزم بینی لەكۆتایی تەواو بووندایە زیاتر لە (100) نهۆم دەبێت، جێگەی باسە ژوری حەوانەمان لەنهۆمی پێنجەم و بەژمارە (38) ئامادەكرابوو، لەبەر ماندووبوون و زۆری رێگاكەو وەرس بوونی ناو فڕۆكە پێویستم بەپشودان بوو، بۆیە نەچومە دەرەوە و هەر لە ژورەكەی خۆمدا هەندێك پەیوەندیم بە كارمەندانی ئۆفیس كرد و بۆ ئەوەی ئاگاداربن لە گەیشتنمن دیاربوو ئەندامانی تریش سات دوای سات دەگەیشتن،بۆ بەیانی چوارشەممە 14ی نۆڤەمبەر كاتژمێر (6.30) بەیانی لەخەو هەڵستاین و خۆمان ئامادەكرد بۆ نانی بەیانی دەبوو بچینە نهۆمی ئەرزی ، كاتژمێر (9)ی بەیانی لەهۆڵی كۆبوونەوە لەنهۆمی (15) ئامادەبووین،لەگەڵ زۆربەی ئامادەبووان چاك و چۆنی و هەواڵبرسینمان كرد لەبارودۆخی كەسی تایبەتی و رێكخراوەیی بەگشتی، هەموش بە بینینی یەكتر خۆشحاڵبووین دوای یەكساڵ لە دابڕان دوای تەواوبوونی ئامادەبووان سەرۆكی مەكتەبی هەرێمی ( ماكاسی ئۆكۆجیما) بەئامادەبوونی سەرۆكی (EI) خاتو سۆزان هۆگبوود  و نوێنەرانی رێكخراوەكانی مامۆستایان سوید و نەرویج و فەرەنسا و كەنەدا و ئوسترالیا و یابان و كۆریای باشور و نیوزیلەندا، داوای كرد چەند چركەیەك بۆ قوربانیانی كارەساتی تسۆنامی ئەندەنوسیا و سریلانكا و بومەلەرزەی نیبال و هەرێمی كوردستان كۆچی دوایی هاوسەری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایانی ئەندەنوسیا بوەستن، پاشان وتەی بەخێرهاتنی پێشكەش كرد تیایدا رونیكردەوە كێشەكانی پەروەردە لەجیهان زۆرن لەبەر پیادەكردنی سیستەمی جیا و مامەڵەكردنی حكومەتەكان بەشێوەیەك هیچی لەیەكتر ناچێ و كەمی بەپێی پێوەرە جیهانیەكانە.

ئەوەشی وت ئێمە رێكخراوی پیشەیین لایەنی تەنفیزی و دەسەڵات بەدەست نین، بەشێكین لەمەنزومە گشتیەكە بەقەد خۆشمان بەرپرسیاریەتی هەڵدەگرین، بۆیە دەبێت رێگای تەندروست بگرینە بەر هەموو هەوڵێكیش بۆ ئەوە بێت پرۆسەیەكی پەروەردەی باش بەڕێوە بچێت بۆ ئەو مەبەستەش زۆر پێویستە تێكڕای رێكخراوە پەروەردەیی و پیشەییەكان هاوكاری یەكتر بن و لە پەیوەندی بەردەوامدا بن تاوەكو بتوانن ئەو ئامانجە جێبەجێ بكەین، زۆریش بەباشی زانی رێكخراوە بەهێزەكانی جیهان ئامادەی ئەم دانیشتنەن كە تایبەت بەچۆنیەتی هاوكاری كردن، لەوانە ( نەرویج ، سوید ، كەنەدا، فەرەنسا، ئوسترالیا، یابان ، كۆریای باشور، نیوزیلەندا) پێویستە بوترێ ئەو رێكخراوانە لەماوەی (5) ساڵی رابردوودا هاوكاری چەندین رێكخراوی مامۆستایانیان لەهەرێمی ئاسیا باسفیك كردووە لەوانە ( میانمار، نیپال، هندستان، سیریلانكا، فیجی، تەیموری رۆژهەڵات، ئەفغانستان، پاكستان، ڤێتنام ، كەمبۆدیا) لە بوارەكانی :- 

1- چۆنیەتی كاركردنی رێكخراو و ئەركەكانی . 

2- بەشداری پێكردنی ژنان لەسەركردایەتی كردنی رێكخراوەكان .

3- شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ دامودەزگا و لایەنە پەیوەندیدارەكان .

4- شێوازی بە ئەندام كردنی مامۆستایان و وەرگرتنی هاوبەشی ساڵانە .

لەكۆتایی وتەكەی داوای ئەوەی كرد ئەو شێوە هاوكاریە بەردەوام بێت و شوێنەكانیتریش بگرێتەوە، ئینجا داوای لەسەرۆكی (EI) سۆزان هوگبوود كرد وتەكەی پێشكەش بكات . 

خاتو سۆزان خۆی لەبنەڕەتدا خەڵكی ئوسترالیایە و سەرۆكی یەكێك لەرێكخراوە گەورەكانی مامۆستایانی ئەو وڵاتەیە لەساڵی (2011)ەوە لەكۆنگرەی پێنجەمی (EI) كە لەوڵاتی ئەفەریقای باشور بەڕێوەچوو بە سەرۆك هەڵبژێردراوە، تا ئێستاش بەردەوامە، سەركردەیەكی زۆر باش و شارەزایە لەكاری رێكخراوەیی كێشەی ئەوەیە وتارەكانی زۆر درێژدەكاتەوە خۆشی زۆر جار داوای لێبوردن دەكات لەو بارەیەوە، لەچوارچێوەی وتەكەیدا بەدرێژی باسی لەهەلومەرجی ئێستای جیهان لەبواری پەروەردە كرد تیایدا خەمی خۆی بۆ ئەوە دەربڕی پەروەردە كێشەو گیروگرفتی زۆری هەیە لەوڵاًتانی ئاسیا و ئەفەریقا و ئەمریكا لاتین بە شێوەیەك دووركەوتنەوە زۆرە بەتایبەت لە رەگەزی مێ شەڕو شۆڕیش لەهەندێك ناوچە وەك سوریا، عێراق، یەمەن، میانمار،وایكردووە ژمارەی ئاوارە یەكجار زۆر بێت و بەشێكی زۆریان لەخوێندن بێبەش بن، سەرباری ئەوانەش بومەلەرزە و تسۆنامی و لافاو و كارەساتی سروشتی زیاتر باری پەروەردە و ژیان و گوزەرانی سەخت كردووە لەهەموو ئەوانەش گرنگتر سیاسەتی بەشێك لەحكومەتەكانە كەكەمترین ئیلتزامی پێویست بۆ پەروەردە فەراهەم دەكەن، سەرەڕای ئەوەی لەكۆبوونەوە فەرمی و گشتیەكان پابەندی خۆیان بە كاركردن بۆ فێربوونی باش بۆ هەموان راگەێینن وەك بەرنامەی ( پۆست 2015)ی نەتەوە یەكگرتوەكانی( ئەیلولی 2015)، ( الدولیە للتربیە)(EI) هەموو هەوڵەكانی خۆی لەگەڵ رێكخراوە جیهانیەكانی بواری پەروەردە و كلتور ( یونسیف ، یونسكۆ) هەروەها رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی (ILO)چڕ كردۆتەوە تاوەكو پلانی پێویست دابرێژرێت لە پێناو جێبەجێكردنی دروشمی فێربوونی باش بۆ هەموان فەراهەم بكرێت، لەپاڵ ئەو هەوڵانەش كۆمەڵێك رێكخراوی پیشەیی گەورەی جیهان، یارمەتی باشیان فەراهەم كردووە بۆ بەرجەستەكردنی ئەو ئامانجە بەسازدانی سمینار و ۆركشۆپ و كۆنفراسی ناوچەیی، لەدرێژەی وتەكانی وتی لەئێسادا گەورەترین كێشە زۆری ژمارەی ئەو قوتابیانەیە كە شانسی خوێندنیان بۆ ناڕەخسێت، چەند كۆنفراسێكمان لەو بارەیەوە ئەنجامداوە لە سوید، نەرویج، لوبنان، درێژەشی پێدەدەین بەشێك لەهەوڵەكانی سەری گرتوە كۆمەڵێك رێكخراو لەبواری مرۆڤایەتیمان هێناوەتە سەرخەت و لەهەندێك ناوچەی گەرمی كارەساتیار و شەڕ و خزمەتەكانی  خۆیان پێشكەش دەكەن، هەر لەدرێژەی وتەكانی ئاماژەی بەگرنگی هەرێمی ئاسیاباسفیكی مامۆستایان دا و وتی ئەم هەرێمە گەورەترین و فراوانترین هەرێمە (73) رێكخراوی مامۆستایان لە(36) دەوڵەت جگەلە(سین) ئەندامن نزیكەی(7)ملیۆن ئەندام، لەكۆتایی وتەكانی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە دەبێت هەوڵدەین رێكخراوەكان بەهێز بكەین، باش نیە لەهەندێك وڵات ژمارەی رێكخراوەكان زۆرن، وا دەكات وزە و تواناكانی مامۆستایان دابەش بێت بۆ نمونە لە نیپال (14) رێكخراوی مامۆستایان هەیە، لەسیریلانكا (4) رێكخراو هەیە ئەو شێوە كاركردنە ئامانجەكانی كاری رێكخراوەی و پیشەیی بەدەست ناهێنێت حكومەتەكان پێیان خۆشە ئەو شێوە پەرش و بڵاویە هەبێت، چونكە بەسروشت ئەو شێوە دابەشكاریە رێگر دەبێت لەبەردەم دروستكردنی فشاری پێویست بۆیە زۆر گرنگە ئەگەر لەچوارچێوەی فیدراسیۆنیش بێت كاركردنیان رێكبخەن 

لەدوای ئەو نیكۆلاس گەورە راهێنەرانی (EI) لەبارەی هاوكاری و راهێنان وتەیەكی پێشكەشكرد لەوتەكەیدا سوپاسی پەرۆشی هەموو لایەكی كرد و سوپاسی ئەو رێكخراوانەشی كرد كە وەكو هاوكار ئامادەیی كۆبوونەوەكە بوون، لەوبارەیەوە وتی ئەوەی زۆر گرنكە دەبێت :  - 

1- هاوكاری یەكتر بین چونكە بەتەنیاشت ناكرێت یان پێڕانەگەین یان لێی نازانین بڕواشم وایە هەر دەبێت هاوكاربین چونكە زۆری كێشەكان لەبواری پەروەردەدا هاوشێوەن . 

2- پێویستە رەچاوی كات بكرێت و بزانرێت لەم جیهانە كێ حوكم دەكات و كێ خاوەن بڕیارە و ئاراستەی چیە، چونكە هەریەكێك لەوانە دەیەوێت بەشێوەیەكی جیا مامەڵە لەگەڵ ئەم جومگە گرنگە بكات یان بەلای كەم چارەسەری بۆ بەرجەستە بكات و كاریگەری لەسەر جیهان هەبێت، زەمەنیش ئەو راستیەی دەرخست ئەوەتا كاریگەریەكان لەسەدەی (21) دەركەوتن پێشتر رێكخراوەكان بۆ پەروەردە بەبێ مەرج هاوكاری دەكران بەڵام ئێستا بەمەرج هاوكاری دەكرێن، مەرجەكانیش حكومەتەكان دیاری دەكەن، لەبەر كەم دەرامەتی وایكردووە رێكخراوەكان بەمەرجەكانی حكومەت رازی بن، بۆیە بۆ ئەوەی سەربەخۆیانە كار بكەین كەمترین كاریگەری مەرجەكانی حكومەتت لەسەر بێت دەبێت :- 

أ‌- پەرە بەتواناكانی خۆت بدەن تاوەكو هەموو مەرجەكانی حكومەت قبوڵ نەكەن . 

ب‌- دەبێت ساڵ بەساڵ دەست بەسەر مەرجەكان دابهێنرێتەوە بۆ نمونە ئەگەر (2012) هەندێك مەرج هەبوبن گونجاوبن ئەكید بۆ ئێستا گونجاو نابن . 

ج‌- دەبێت وابكرێت مامۆستایان هەست بكەن نوێنەریان هەیە و داكۆكیان لێ دەكرێت، لەو بارەیەوە پێویستە نوێنەرەكان لەگەڵیاندابن و بەیەكەوە كار بكەن، ئەو پرسیارەش دەبێت بكرێت ، ئایا وا كراوە ؟ . 

د-  نابێت بەس باسی مامۆستایان بكرێت، دەبێت ئەو پرسیارەش بكەین ئایا مامۆستایان لەگەڵ قوتابیان چۆنن و چیان پێدەوێت ؟ . 

ه-  گرفتی گەورە لەوەدایە رێكخراوەكان هەر كێشەكان دەخەنەڕو، بەدواداچون ناكەن تاوەكو بزانن كارەكان چۆن بەڕێوە دەچن یان ئەنجامەكەی چی دەبێت. 

و-  دەبێت بزانین مامۆستا چی دەوێت دەبێت چی بكات؟ تاوەكو داواكاریەكان رێكبخرێت و كاری بۆ بكرێت . 

ز-  وەكو بەرپرسیاریەتی پیشەیی دەبێت لەگەڵ مامۆستایان كار بكەین بزانین ئاستی زانستی و زانینیان لەكوێ یە. 

ح‌- زۆر گرنگە ئەولەویەتەكان دیاری  بكەن چونكە نابێت هەرچی هەیە بوترێت لەو حاڵەتەدا هیچیان ناكرێت چونكە تێكەڵیەك دروست دەبێت لایەنی پەیوەندیداریش ئەو جۆرە تێكەڵی و پێكەڵیەی پێ باش و خۆی لێ دەدزێتەوە، بۆ ئەو مەبەستە داوای كرد وەكو نمونە هەریەكە و سێ ئەولەویەتی خۆی بەنوسین دیاری بكات و پێی بدات، بۆ ئەو مەبەستە وەكو یەكێتی مامۆستایان ئەو سێ ئەولەویەتەمان زۆر بەگرنگ زانی خستمانەڕو : - 

1- چاكردنی بارو گوزەرانی مامۆستایان چونكە ئێمەی مامۆستایان لە (2014)ەوە روبەڕوی دواكەوتنی موچە و پاشەكەوتی زۆرەملێ بووینەوە هەندێك گۆڕأنكاری بووە بەڵام بەپێی پێویست نیە . 

2- بەكارهێنانی تەكنیكی لە تازەی خوێندن و بەرزكردنەوەی ئاستی مامۆستا لەروی زانستی و زانیاریەكانەوە،تاوەكو بتوانێت روبەڕوی ئەو داڕسانانە ( تحدیات) ببێتەوە كە لە جیهانی تازە هاتونەتە كایەوە . 

3- تەرخانكردنی بودجە بەپێی پرەنسیبە نێودەوڵەتیەكان بەتایبەت بەرنامەی (پۆست 2015) و ئامانجی چوارەمی نەتەوە یەكگرتوەكان .

سەبارەت بەهاوكاری رێكخراوەكان و راهێنان ئەم سێ خاڵەمان خستەڕو كە بەلای یەكێتی مامۆستایان گرنگە:- 

1- یارمەتی رێكخراوە هاوبەشەكان لەراهێنان گەشەكردن (development cooperation) بەشێوەیەكی یەكسان نیە، تێبینی ئەوەمان كردووە هەندێك رێكخراو بەردەوام هاوكاری كراون هەندێكیتر بێ بەشبون، بۆیە دەبێـت (EI) رۆڵی خۆی هەبێت، ئەو شێوە هاوكاریە هەموو رێكخراوەكان بەپێی پێگەی خۆی بگرێتەوە بۆ نمونە یەكێتی مامۆستایانی كوردستان تەنها لە دوو ۆركشۆپ بەشداری پێكراوە لەكاتێكدا سمینار و ۆركشۆپی زۆر كراوە . 

2- پێویستە هەوڵەكان لەو شوێنانە چڕ بكرێتەوە كە كارەسات بارن، هەرێمی كوردستان شایستەی ئەوەیە ئەو هاوكاریە بیگرێتەوە ، ئێستاش (1.200.000) ئاوارە هەن لەوانە (350.000)هەزار قوتابین، بێجگە لەوەی نزیكەی (3500) ژن و كچی ئێزیدی لەژێر دەستی داعشدان، ژمارەیەكی یەكجاری زۆریش لەحاڵەتی دەرونی خراپدان یان لەژێر كاریگەری فكری داعشدان كەچی تا هەنوكە هاوكاریەكی كەم كراون .

3- دەبێت ئامانجەكان لەراهێنان دیاری بكرێن ئەگەر ئامانجێكیش بەهەر هۆكارێك نەهاتەدی نابێت كارەكان بوەستێنرێت بگرە دەبێت بەدیلی هەبێت شایستەی ئەوە بێت جێبەجێ بكرێت .

لەلایەن خۆیانەوە هەریەك لەو رێكخراوانە ئەولەویەتی كاركردنیان بەمشێوەیە بەگرنگ زانی

1- نیپال، سیریلانكا، تایوەن فیچی، ئەندەنوسیا، هندستان 

أ‌- بایەخ بە راهێنانی مامۆستایانی گەنج بەبەردەوامی بدرێت. 

ب‌- بەشداری كردنی مامۆستایان گرنگ نیە لە دروستكردنی بڕیار، گرنگە ئەوەیە هەست بكات رایەكەی وەرگیراوە . 

ج- دەبێت بەدوای ئەو كەسانەدا بگەڕێین كە كاریگەریان لەسەر مامۆستا و پەروەردە هەیە پرۆگرام و پۆل هەیە، تاوەكو سودیان لێ وەربگیرێت، كۆمەلێك شتی هونەریش هەیە دەبێت كاری لەسەر بكرێت .

د-  دەبێت كار لەسەر ئەوە بكرێت رێكخراوەكان مونافەسەی یەكتر نەكەن، سیاسەتیش دووربخەنەوە لە ئیشكردن و كاری پیشەیی، چونكە كێشەكانی پەروەردە لێك دوورنین . 

ه-  زۆر بونی ژمارەی دانیشتوان ئاستەنگی دروستكردووە بەتایبەت لەهەندێك لەو وڵاتانە وەك تایوەن ، هندستان ، نیپال ......هتد  چونكە ئەوانە بەردەوام پێویستیان بەهەوڵ و پلانی تازە هەیە . 

و-  پەیوەندی لەگەڵ حكومەتەكان چۆن رێكبخرێت لەكاتێكدا حكومەتەكان بە مەرج و بەناوی خۆیان كار دەكەن، یان لەكاتی هەڵبژاردندا هەموو بەڵێنێك دەدەن بەڵام جێبەجێی ناكەن، لەوبارەیەوە هەڵبژاردنی ئەمدواییەی حكومەتی (فیجی)یان بەنمونە هێنایەوە كەلە پێش هەڵبژاردندا بەڵێنی زۆریان بەمامۆستایاندا نزیكەی ساڵێك تێپەڕیوە هێشتا هیچی جێبەجێ نەكراوە لێرەدا ئێمەش ئاماژەمان بەو شێوە مامەڵەكردنەی حیزبەكان و حكومەتدا، لەپێش هەڵبژاردن و دوای هەڵبژاردن، بۆ ئەوە چاوەڕێی بەڵێنەكانین لەكاتی پێكهێنانی حكومەت چەندین پرسیاریش هەر بۆ ئەو مەبەستە لەلایەن              (رێكخراوەكانی هاوبەش) ئاراستەی نوێنەرەكان كرا ئەوانیش وەڵامیان دانەوە .

دوای ئەوە شاشی باللا سنیگ گەورە هەماهەنگكاری هەرێمی ئاسیا باسفیك لەوتەیەكدا ئاماژە بەكار و چالاكیاندا لەنێوان رێكخراوە هاوبەشەكان و رێكخراوە لۆكالیەكان دا بەئاگاداری لێژنەی هەرێمایەتی راهێنان و گەشەپێدانیان بە ئەندامەكان كردووە، بەدڵنیاییەوەش دەبێت بەرێككەوتن و لێك تێگەیشتن بێت ئەوەشی رونكردەوە كەوا هەرێمی ئاسیاباسفیك گەورەترین هەرێم و ئاڵۆزترین هەرێمەكانی (EI)یە، لەبەر ئەوەی زۆرترین زمان و ئایین و سروشتی جیاوازی تێدایە، بۆ نمونە تەنها لەهندستان حەوت هەزار شێوە زار و باوەڕدار هەیە لەمالیزیا لە (70%) ملاوین (10%) سنین و لە (20%)تریش هندی و نەتەوەی ترن لە ئاینداری بێجگە لەوەی (70%) موسلمان و (30%) بوزی و مەسیحی و بیرو باوەڕی ترن، لەدرێژەی پێشكەشكردنی راپۆرتێك لەسەر راهێنان و گەشەپێدان بەوردی باسی هەموو ئەو هاوكاریانەی كرد كە رێكخراوەكان لەسەرەتای (2014)ەوە پێشكەشی بەرێكخراوەكانیان كردووە یەك بەیەك سمینار و ۆركشۆپەكانی باسكرد، بەڵام ئاماژەی بە رۆژئاوای ئاسیا نەدا كە دەكاتە دەڤەرەكەی ئێمە گرنگترین ئەو مەرجانەی باسكرد كە رێكخراوەكان دیاریان كردووە بۆ پێشكەش كردنی هاوكاری :- 

1- دەبێت (50%) ئەوانەی سود وەردەگرن دەبێت لەژنان بن . 

2- دەبێت بەشێك لەوانەی راهێنانیان پێدەكرێت سەركردەی گەنج بن . 

3- ئەو كاتەی تەرخان دەكرێت لەبار و گونجاو بێ كاریگەری لەسەر پرۆسەی پەروەردە نەبێت، زۆر باشترە لە پشوەكان بێت .

لەو بارەیەوە وەكو (ی.م.ك) توانجمان لەسەر راپۆرتەكەی هەبوو بەم چەند خاڵە خستمانە ڕو:- 

1- لە ساڵی رابردوو هیچ نوێنەرێكی (ی.م.ك) بەشداری نەكردووە لە ۆركشۆپەكان .

2- سەرباری ئەوەی رۆژئاوای ئاسیا چەندین روداو و كارەسات لەئارادایە كەچی كەمترین تیشك لەسەر ئەو دەڤەرە بووە و بەتایبەتی لەلایەن هەرێمی ئاسیا باسفیكەوە، لەلایەن خۆیەوە (شاشی) ئەو راستیەی پشت راستكردەوە ئەوەشی وت (ی.م.ك) پێویستی بەراهێنان و بایەخی زیاترە، هانی رێكخراوەكان دەدەین هاوكاریتان بكەن بەڵام زۆر گرنگ هەر رێكخراوێك ئەولەویەتەكانی خۆی (priorities) دیاری بكات ئەمە و دوای نان خواردنی نانی نیوەڕۆ بەدیاریكراوی كاتژمێر (2.15) ئامادەبووان كرانە پێنج گروپ تاوەكو راسپاردەكان (recommendations) لە بوارەكانی :- 

1- خوێندنی باش بۆ هەموان . 

2- مافی رێكخراوەیی و مافەكانی مرۆڤ . 

3- یەكسانی هەردوو رەگەز .

4- باشكردنی ئەدای رێكخراوەكانی ئەندام لە (EI) 

5- چڕكردنەوەی ستراتیجیەتی (EI) 

بۆ یەك كاتژمێر هەموو گروپەكان وەرەقەی راسپاردەكانیان ئامادەكرد دوای ئەوە هەر گروپە و بەجیا راسپاردە ئامادەكراوەكانیان خستەڕو بەكورتیەكی بریتی بوو لە :- 

1- ماوەی كۆبوونەوەكان زۆر كورتی كە (2) رۆژ تێپەڕناكات، بەڵام نێوانی دوو كۆبوونەوە زۆر دوورە كار دەكاتە سەر پەیوەندیەكان . 

2- یەكێتی و سەندیكاكان لەرێگای ناردنی وەفد بۆ لای یەكتر سود لەشارەزایی یەكتر وەرگرن . 

3- دەبێت كار بكرێت بۆ دیاری كردنی فەلسەفەی پەروەردەیی بەتایبەت ئەو وڵاتانەی تا هەنوكە دیاریان نەكردووە و تێكەڵیەك هەیە لە بەڕێوەچونی . 

4- بایەخدان بە باڵەخانەكانی خوێندن كە بەشێوەیەك بینا بكرێن كە قوتابی هەست بە ئاسودەیی بكات . 

5- بایەخدان بە راهێنانی مامۆستایان بەتایبەت تازە دامەزراوەكان .

6- بایەخدان بەهۆڵەكانی خوێندن چونكە زۆربەی هۆڵەكان روبەریان كەمە و ژمارەی قوتابیان زۆرە . 

7- گۆڕانكاری بەردەوام لە پرۆگرامەكان بەتایبەت پرۆگرامەكانی خوێندنی پیشەیی چونكە ئەوە سەرچاوەی كادیری كارامەیە .

8- بەكارهێنانی تەكنەلۆجیای تازە لەخوێندن و فێركردن . 

9- هەوڵدان بۆ یەكخستنی جل و بەرگی قوتابیان بۆ ئەوەی جیاوازی چینایەتی لەنێو ناوەندەكانی خوێندن بەدی نەكرێت .

10- زۆر گرنگە هۆیەكانی پەیوەندیكردنی تازە لەبابەتی فەیسبوك، واتس ئەب، ماسنجەر بەكاربهێنرێت . 

11- بایەخدان بەچالاكیەجۆراوجۆرەكانی دەرەوەی پۆل وەك گەشتكردن ، وەرزش، هونەر، هەرچالاكیەكیتر كە قوتابی رابهێنی لەسەر خۆشەویستی قوتابخانە و پەروەردە . 

12- ئاراستەكردنی قوتابیان و كارمەندان و مامۆستایانی قوتابخانە لەسەر بایەخدانی زۆر بە ژینگە و پاكوخاوێنی ، بەشێوەیەك خۆیان سەرمەشقی پاكوخاوێنی قوتابخانە بن . 

13- بایەخدان بە پێشبركێی زانستی لەنێوان پۆلەكان و قوتابخانەكانیش . 

14- بەهێزكردنی پەیوەندی نێوان دەستەی مامۆستایان و خێزان . 

لەكاتژمێری دوایی یەكەم رۆژ تەواوی ئەو راسپاردانە بەداتا شۆ خرایە ڕو گفتوگۆی زیاتری لەسەر كرا دواجار وەكو راسپاردە پەسندكران بۆ ئەوەی رێكخراوەكانی هاریكار بیانخەنە بەرنامەی كاریانەوە هەر لەو بارەیەش نوێنەرانی رێكخراوە هاوكارەكان بەكورتی كاروچالاكیەكانی خۆیان خستەڕو بەمشێوەیە : 

نوێنەری لارا خاربەندد(سوید) باسی لە ئەزمونی خۆیان كرد لەگەڵ ( نەقابەی عمومی هند) ئاماژەی بەوەدا بەپێی بەدواداچونەكان سەركەووتوبوون و هەوڵەكانیان بەرهەمدار بووە.

نوێنەری نەقابەی مامۆستایانی نەرویج: لەلای خۆیەوە باسی گرنگی ئەو شێوە تێكەڵاو بوونەی كرد و ئاماژەی بەوەدا سودیان لەیەكتر وەرگرتوە، تیشكی خستە سەر راستیەك ئەویش كاركردنی سەربەخۆی مامۆستایانە لەو دەڤەرانە كەوا دەكات پێویستیەكانی پرۆسەی فێركردنیان لەبیر بچێتەوە دەبێت كار لەسەر ئەو بابەتە بكرێت ئەوەشی وت لەوڵاتانی ئەوروپا هاوكاری هەیە و هیچ رێگریەكیش نیە بۆ جێبەجێكردنی ئەو ئەركە لەلایەن ئێمەوە . 

نوێنەری فەرەنسا (odil) 

وتی تەركیزی ئێمە لەسەر ئەو وڵاتانەی ئەفەریقایە كە بە زمانی فەرەنسی دەئاخافن، بەڵام هەوڵدەدەین پەیوەندیەكانمان فراوان بكەین بەتایبەت لەگەڵ هەرێمی ئاسیا باسفیك، چونكە فراوانە و هەندێ رێكخراو هەر نازانن ئەو جۆرە هاوكاریە هەیە، سەبارەت بەوەی كێ پشتگیری ماددی دەكات وتی تا ئێستا خواپێداوێك هاوكاری دەكردین، بەڵام لەو ماوەیە بڕیویەتی بۆیە ئێمەش گرفتمان هەیە هەوڵدەدەین سەرچاوەی تر بدۆزینەوە ئەوەشی وت دەبێت هەر رێكخراوێك ئەولەویەتی پێویستیەكانی هەبێت چونكە ناكرێت هەموو بەیەك جار بخرێتەڕو .

یەكێتـی مامۆستایانی كەنەدا : 

وتی ئێمە لە(2016) دەستمان بەهاوكاری كردووە لە ئەفەریقا، لە ئاسیاش بەمدواییە چونكە حكومەتی كەنەدا هاوكاریمان دەكات پێشتر بەرنامەیەكمان هەبوو بەڵام سودی نەبوو بۆیە ئێستا دەستمان بە بەرنامەی( جۆن تومپون)كردووە لەوەشدا تەركیزمان لەسەر هاوكاریكردنە لەبواری پرۆگرام و ناوەڕۆكەكەی، دەستمان بەو بەرنامەیە كردووە لە دورگەكانی ( كاریبی)،( ئەفەریقا)، هەوڵدەدەین لە ئاسیاش جێبەجێ بكەین ئەو بەرنامەیە سەركەوتنی بەدەستهێناوە دەبێت هەموو لایەك لەسەر ئەوە كاربكەن، نابێت كێشەش لەسەر كەمی پارە هەبێت بەپارەی كەمیش شتی گەورە دەكرێت . 

نوێنەری یابان: 

جەختیكردەوە لەسەر پابەندبوون بەهاوكاریكردن، بەڵام ئەوەشی وت خۆشیان كێشەیان زۆرە بەتایبەت ئەرز لەرزین و تسۆنامی ، ئاماژەشیان بەوەدا سەرچاوەی هاوكاریەكانیان لە ئەندامەكانیان كۆدەكەنەوە بۆ ئەو مەبەستە هەر یەكێك (100) یەن دەدات، ئەزمونی خۆشیان لەرابردوودا لەراهێنان خستەڕو كە لەسەر ئاوازی موزیك ئەنجامداوە دوای ئەوە بەرنامەی (جۆن تومپون)بەكاردێنن، لەبارەی ئەو شوێن و رێكخراوانەی هاوكاریان دەكەن وتی زۆرترین هاوكاریمان بۆ ئەندەنوسیا بووە بەو هەژمارەی ئەو وڵاتە زۆرترین ئەرز لەرزین و كارەساتی سروشتی لێ رودەدات .

بۆ ئێوارەكەی كاتژمێر (7.30) لەلایەن رێكخراوی مامۆستایانی مالیزیا (NTUP) لەبارەكای خۆیان داوەتكراین كاتژمێر (8.30) گەیشتینە بارەكای رێكخراوەكە كە لەچوار نهۆم پێكهاتبوو وێڕای بارەكای خۆیان چەندین نوسینگەی تریشی تێدابوو بەراستی بارەگاكە جێگای سەرنج بوو لەرێكو پێكی و بەجۆرێك ئۆفیسی سەرەكی و ئیدارە و مەكتەب و دۆسیە و هۆڵ و كۆمپیوتەر و بانكی زانیاری كۆمەڵێك كارمەندی تێدابوو، هەر لەوێش خواردنی ئێوارەیان ئامادەكردوو وێڕای ئێوارە خوانەكە سمینارێكیشیان رێكخست تیایدا رۆژی دامەزراندن و چۆنیەتی كاركردن و پێكهاتەی لقەكانی رونكردەوە ئەوەشیان وت ئەوان چەند ناوەندێكی خوێندن و زانكۆیان هەیە، جەختیشیان لەوە كردەوە ئەوان قازانج ناخەنە پێش پەروەردە و فێركردن بەلكو پابەندی هەموو بنەماكانی زانستین. رۆژی دووەم كە دەكاتە (15)ی نۆڤەمبەر دەستپێكی كۆبوونەوەی فەرمی مەكتەبی ئاسیا باسفیك بوو كاتژمێر (9)ی بەیانی و دەسپێك سەرۆكی مەكتەب وتەی بەخێرهاتنی بۆ یەكەم كۆبوونەوە دوای ئەوەی لە (8  -  11 )ی تشرینی یەكەمی ساڵی (2017) لە نیپال هەڵبژێردران پێشكەشكرد، دوای ئەوە د.دیڤید ئێدوارد سكرتێری گشتی (Education intemational) كە ئامادەی دەسپێكی كۆبوونەوەكە بوو، وتەیەكی پێشكەش كرد لە وتەكەیدا سەرەتا خەمباری خۆی نیشاندا بە خانەنشین بوونی خاتو ( شاشی باللاسینگ ) سەرۆكی هامەنگكارەكان (chief cordiner) ئاسیا باسفیك جێگای باسە (شاشی)ژنێكی زۆر ئەكتیف بوو لەبواری رێكخراوەیی و راهێنان و پیشەیی خەڵكی وڵاتی هندستانە و (25) ساڵە لەبوارەكەی خۆی كار دەكات و تەمەنی (65) ساڵەو بەهۆی نەخۆش كەوتنی هاوسەرەكەی و پێویستی خێزانەكەی داوای ئەوەی كردبوو خانەنشین بكرێت ، (EI) رەزامەندی لەسەر خانەنشین بوونی دەربڕی و لەوبارەیەوە بڕیاری ئەوەیدا لەئێوارەی هەمان رۆژ و لەكاتژمێر (6.30) (ئاهەنگی ماڵئاوایی بۆ بگێڕن) هەر لەدرێژەی وتەكانی پیرۆزبایشی لە(ئەنان سینگ)كرد بەبۆنەی بەرزكردنەوەی بەرپرسیاریەتیەكەی بۆ سەرۆكی هەماهەنگ كارەكان(chifcordiner)هیوای خواست لەگەڵ هاوڕێكانی سەركەوتوو بێت، جەختی لەوەش كردەوە وەك (EI) لە سەرانسەری جیهان ئیشی زۆرمان هەیە روبەڕوی كۆمەڵێك داڕسانیش(تحدیات) دەبینەوە چونكە زۆر رێكخراو و لایەن هەیە وەك بزنس سەیری پەروەردە دەكەن و هەوڵی قازانجی زۆر دەدەن، دەبێت ئێمە روبەڕویان ببینەوە، بۆ ئەوە تیشكی خستە سەر گرنگترین بنەمای كاركردن لە (1920 -1923) 

1- نابێت خۆمان لەبیر بچێت ئێمە كێین و بۆچی كاردەكەین . 

2- رێكخراوی پیشەیی و دیموكراتی دەبێت نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەبێت . 

3- هەوڵدان بۆ بەرجەستە كردنی مافی پیشەیی و دیموكراتی بەبێ جیاكاری لە چینی كۆمەڵایەتیەكان بۆ بیناكردنی جیهانێكی تازە، رۆڵی ئێمە رێكخستنی ئەو بنەمایانە و هەوڵدانە بۆ بەدیهێنانی چونكە دیموكراتیەت و مافی فێركردن دەهێنێت هەموو هەوڵێكی بۆ بدرێت بەڵام بەكردار نەك بە دروشم .

4- پێویستە ستراتیجیەت هەبێت، باشترین رێگەش بۆ ئەوە كۆكردنەوەی تواناكانە . 

5- راگەیاندنی یەكگرتو و بەرنامە بۆ دارێژراومان هەبێت . 

6- پەیوەندی باش دروست بكەین و خەڵكی تازە و رێكخراوی تازە بهێنینە نێو بەرنامەكە. 

7- ئامادە بین بۆ روبەڕوبوونەوە بە بەرنامە چونكە لەجیهانێكی گۆڕاو دەژین . 

8- دەبێت ئەوە لەبەر چاوبگرین رێكخراوەكان بەپێی سروشتی وڵاتەكانیان رای جیاوازیان هەیە بۆیە دەبێت هەوڵەكان بۆ كۆكردنەوەی رایەكان بێت . 

9- كاری رێكخراوەیی وەك شوفێری وایە خوار و خێچی و هەوراز و نشێوی تێدایە هەرگیز رێگەكە راست و دروست نیە.

10- لەبەر ئەوەی گۆڕانكاری بەردەوامە، رێكخراوەكانیش دەبێت بەردەوام گۆڕانكاری بەسەر خۆیاندا بهێنن و كارێك بكەین گونجاو بێت و لەخۆمان گەورەتر نەبێت . 

11- دەبێت بۆ هەر بابەتێك ستراتیجیەتی تایبەتیمان هەبێت بۆنمونە بۆ خوێندنی سەرەتایی، ئایا حكومەت ئامادەیە، لەو بارەیەوە بۆ ئەوە دەبیـَت هاوبەشی پەیدا بكەین بەتایبەت ئەوانەی لەبایەخی تێدەگەن . 

12- دەبێت دروشممان فێركردنی باش بێت نەك ( پارە و كار) ئەو كەسانەش دیاری بكەین كە مەبەستیان بزنسە لە پەروەردە و فێركردن چ مامۆستا بن یان كۆمپانیا .

لەكۆتاییدا ئاماژەی بەوەدا دەبێت شانازی بكەین ئێمە سەركردایەتی جیهان دەكەین لەبواری پەروەردە دەبێت هەموو رێگایەكی ممكنیش بگرینە بەر . 

پاشان هەر یەكە لەئەندامانی مەكتەبی هەرێمایەتی بۆچون و بارودۆخی خۆیان و رێكخراوەییان خستەڕو بەگشتی هەمویان گلەییان لە حكومەتەكانی خۆیان هەبوو لەوەی هاوكاریان ناكەن و بەپێی پرەنسیپەكانیش مامەڵە لەگەڵ پرۆسەی پەروەردە و فێركردن ناكەن، زۆربەیان لەپێش هەڵبژاردنەكان كۆمەڵێك دروشم بەرزدەكەنەوە دوای هەڵبژاردنیش ئیلتزام ناكەن لەلایەكیتر ئاماژەیان بەوەدا كە گەنجان باوەڕیان بەحكومەتەكان نیە بۆیە ئامادەییان تێدانیە ئەركەكانیان رابپەڕێنن، هەڵوێستەیان لەسەر كێشەیەكیتر كرد  ئەویش بەشێك لەحكومەتەكان ئاراستەیان بەرەو ئەوەیە دەزگا و دامەزراوە پەروەردەییەكان و خوێندنی باڵا بفرۆشنە سەرمایەدارەكان زۆربەیان ئاماژەیان بەكەمی مامۆستایانی باشدا كێشەكەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە حكومەت هەلی دامەزراندن ناڕەخسێنێت نوێنەری مامۆستایانی خوێندنی تایبەت ئەوەی وت وەزیری تازەی پەروەردەی مالیزیا سیستەمی پەروەردەی سەردەمی وەزیری حكومەتەكەی (نجیب)ی هەڵوەشاندەوە سیستەمێكی تازەی داناوە كە مامۆستا  دەبێـ تەنها تەركیزی لەسەر پۆل بێت زۆربەی مامۆستایانیش لەرێگای (online)ەوە بەیەكەوە بۆ گۆڕینەوەی زانیاری بەستاوەتەوە 0

بەشێكیش لە رێكخراوەكان ئاماژەیان بەزۆری تێچوی خوێندندا هەروەها بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر لەلایەكیتر كەمی موچەش وایكردووە مامۆستا بچێتە پۆل و وانە نەڵێنەوە بەتایبەت لە فلیپین و ئەندەنوسیا و سریلانكا لەلایەن خۆمەوە ئاماژەم بەچەند خاڵێكی گرنگ دا كە لە پرۆسەی پەروەردە و مامۆستایان روبەڕویان بوونەتەوە لەوانە :

1- كێشەی دواكەوتن و پاشەكەوتی زۆرەملێ لە موچەی مامۆستایان درێژەكێشانی بۆ نزیكەی (5) ساڵ.

2- زۆری ژمارەی ئاوارە كە تا ئێستاش نزیكەی (1.200.000) ئاوارە هەن و لەوانە (350.000) قوتابیان هەیە كە بەشێكیان شانسی خوێندنیان بۆ نەڕەخساوە بەڵام لەبەر ئەوەی حكومەتی عێراق بەتەواوی ئیلتزامی جێبەجێ ناكات، بەشێكی زۆر لەوانە لە دەرەوەی پرۆسەی پەروەردە و فێركردندان بەتایبەت لەشارەكانی موسڵ و سڵاحەددین و دیالە و بەشێكی كەركوك .

3- لە ئەنجامی شەڕ و پەلاماری گروپی تیرۆرستی داعش بۆ سەر ناوچەیەكی بەرفراوان رەشە كوژیەكی زۆریان ئەنجامدا بەتایبەت لە دەڤەری شنگال كە تا هەنوكە (3500) كچ و ژن لەژێر دەستیاندان و كڕین و فرۆشتنیان پێدەكرێت . 

4- ژمارەیەكی زۆر منداڵ و گەنج لەو شوێنانەی لەژێر دەستی داعشدا بوون كاریگەری فكریان لەسەردا ماوە.

لەوبارەیەوە رامانگەیاند بەداخەوە هەرێمی كوردستان سەرباری ئەوە بەشدارەكی كارابوو لەشەڕی داعش بەڵام لەبیركراوە داواكارین فۆكسی (EI) لەسەر ئەم دەڤەرە بێت لەو بارەیەوە هەر یەك لەسەرۆك و سكرتێری (EI) داوایان كرد دانیشتنێكی تایبەت بكەین منیش بەباشم زانی، بڕیاردرا لەدوای نانی نیوەڕۆ ئەنجام بدرێت ، خاتو كۆرینە لە ئوسترالیا  ئاماژەی بەوەدا لە ئوسترالیا (14) ملیار دۆلار تەرخانكراوە بۆ فێركردنی گشتی هەوڵیش بەردەوامە بۆ ئەوەی لە (2023) زۆربەی ناوەندەكان بگەنە ئاستی پێویست هاوسەنگیش لەسەنتەری شارەكان و دەرەوەی شارەكان دروست بێت، ئەو هەڵمەتەشمان لە ئاداری (2018) دەستی پێكردووە بەحكومەتیشمان راگەیاند ئەو هەڵمەتە كە لە ژێر ناوونیشانی پێدانی یەكسانی (Fair fanding) لەقازانجی گشتی و دوارۆژی وڵاتدایە . 

هندیەكانیش لەبارودۆخێكی زۆر تایبەتدان وێڕایی كەمی موچە حكومەتیش مامەڵەی رون نیە لەگەڵ مامۆستایان و پرۆسەی پەروەردە، مەرجیشی بۆ دامەزراندنی دەرچوان دانەوە كە دەبێت (3)ساڵ راهێنان بكەن، ئینجا شانسی دەبێت هیچ بایەخ بەبواری تەندروستیش نادات خەریكە ناوەندەكانی خوێندنیش دەفرۆشێتە كۆمپانیاكان ئەوانیش مەبەستیان پارەیە و بەس، خەڵكی هندیش رێژەی هەژاریان (30%) تێپەڕاندوە و ئاماژە بەهەندێك كێشەیتردا ئەویش كەمی بینای قوتابخانەكان بۆیە قوتابیان ناچار دەبن لە دورگەیەكەوە بڕۆنە دورگەیتر بۆ خوێندن هەروەها مامۆستایانیش، ئێستا زۆربەی مامۆستاكان هەوڵدەدەن بچنە سەنتەری شارەكان چونكە لەوێ باشتر بەدیار دەكەون و ئاسانتر ژیان بەسەر دەبەن، نوێنەری دورگەكانی ( ساموا) وتی بۆ ئەوەی مامۆستایان تەشویق بكەین لەشوێنە دوورەكان بمێننەوە لەگەڵ وەزارەت هەوڵدەدەین هاوكاری ماددی بكرێن . 

دوای پشودانێكی كورت بۆ ماوەی (15) دەقیقە ( شاشی) راپۆڕتی چالاكیەكانی خوێندەوە، ئاماژە بە كۆمەڵێك سمینار و ۆركشۆپ و خولی راهێنان دا كە لەماوەی (1) ساڵی رابردوو ئەنجامدراون، دواجاریش بەتەنیا باسی لە ناوەڕاست و رۆژهەڵات و باشور و ئاسیا باسفیك كرد كە بەشێك لە رێكخراوەكان بەیەكەوە كاریان كردووە بەهاوكاری. 

لەوەڵامی پرسیارو توانجی ئێمە لەسەر ئەوەی رۆژئاوای ئاسیا وەكو پێویست بایەخی پێنەدراوە، خاتو سۆزان هوگبوود سەرۆكی (EI) بەوردی تیشكی خستەسەر رۆژئاوای ئاسیا و رایگەیاند، تەنها یەكێتی مامۆستایانی كوردستان بەشێوەیەكی كارا لەو هەرێمە كار دەكات مامۆستایانی ئێران ئازادییان نیە و سەركردەكانیان لەبەندیخانەدان، كوێت و ئوردون كەمتر چالاكیان هەیە و زیاتر لەگەڵ بونیەی عەرەبین، لەبەر ئەوەی بەزمانی عەرەبی دەئاخافن، وڵاتەكانیتریش چالاكی رێكخراوەییان سانسۆری لەسەرە، لەبەر ئەوەیە وەكو پێویست بایەخیان پێنەدراوە، بەڵام دەبێت پێداچونەوەیەك بكرێت باشتر مامەڵە لەگەڵ ئەو دەڤەرە بكرێت، دەربارەی دورگەكانی ( ساموا) وتی داڕسانی (تحدیات) زۆر روبەڕویان دەبێتەوە، لەوانە نەبوونی باڵەخانەی خوێندن قوتابیان دەبێت لە دوورگەیەكەوە بچنە دوورگەیەكیتر، زۆربەی مامۆستاكانیش دەیانەوێت بچنە ناوەندی شارەكان بەتایبەت ئەوانەی خزمەتیان زۆرە، ئەوەش وا دەكات دەڤەرە دوورەكان مامۆستای تازە دامەزراو نەشارەزا لەو دەڤەرانە بمێنێـەوە، هەوڵێكیان داوە تاوەكو هاندانێك بۆیان خەرج بكرێت تاوەكو درێژە بەخزمەتەكانیان بدەن لەشوێنە دوورەكان، كەمی موچەی مامۆستا و پارێزگاری نەكردن لەمافەكانیان وایكردووە حكومەت بەویستی خۆی مامەڵە بكات و هەر كاتێك بیەوێ كۆتایی بەراژەی مامۆستا بهێنێت. 

د. دێڤید رایگەیاند بەپێی راپۆرتەكان هەندێك پێشكەوتن هەیە، ئەوەی كێشەیە، حكومەتەكان بەتەواوی ئیلتزام بەبنەما گرنگەكانی پەروەردە ناكەن، لەگەڵ ئەوە هەوڵدەدەین ئیشارەتێك بدەینە حكومەتەكان تاوەكو بزانین چۆن ئیدارەی تەمویل بدەن، ئایا چەند دابنێن یان بڕیار لەسەر چەند بدەن (4%، 10%) دەبێت ئەوەش دیاری بكرێت و بزانرێت، كێ كەموكوڕی هەیە؟ ئەوەش لەسەر ئەكتیفی رێكخراوەكانی ئەندام دەوەستێت، بۆ ئەو مەبەستەش دەبێت بانكێكی زانیاری هەبێت بەداتاوە، بەوەش داتوانین وتە و كردار لێك جیابكەینەوە، مەسەلەیەكیتر زۆر گرنگە ئەویش چۆنیەتی پەیداكردنی هاوكاریە (fand) هەموو كارەكانی ئێمە لەسەر راپۆرتی رێكخراوەكان وەستاوە لەسەر رۆشناییان دەنگ دەدەین بە بەڵێ یان نەخێر بۆ هەنگاویتری پێویست . 

لەدوا بڕگەی رۆژی دووەمی كۆبوونەوەكان، گفتوگۆكردن بوو لەسەر بەشداری ساڵانە لەوبارەیەوە خاتو         (شاشی باللاسینگ) بەوردی باسی لەهەلومەرجی دارایی كرد لەو بارەیەوە ئاماژەی بەگرنگی بەشداری ساڵانە (ئابونە) كرد كە بەوە (EI) دەتوانێت لەلایەك كاروبارەكانی بەباشی بەڕێوەببات لەلایەكیتر بەرنامەكانی بۆ ((فێربوونی باش بۆ هەموان)) دەستەبەر بكات چونكە (EI) ساڵانە چەندین ۆركشۆپ و سمینار و خول بۆ رێكخراوەكانی ئەندام و هەرێمەكان رێكدەخات، ئەوەشی رونكردەوە (EI) هەژماری بۆ كۆمەڵێك حاڵەتی تایبەت دەكات، كە دێنە پێشەوە تەقدیری ئەوەش دەكات هەندێك رێكخراو لەبەر تەنگژەی دارایی ناتوانن بیدەن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت هەوڵ بدرێت كۆبكرێتەوە چونكە (EI) سەرچاوەی دارایی هەر بەشداری ساڵانەیە سكرتێری گشتی وتی گەورەترین كێشە كە روبەڕومان دەبێتەوە، بابەتی كۆكردنەوەی بەشداری ساڵانەیە، لەوڵاتی ئێمە كە دەكاتە وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا، دادگای باڵا و حیزب هاتونەتە سەر خەت و ئاستەنگیان دروستكردووە بۆ چارەسەركردنیش دەبێت هەوڵدەین رێكخراویتر بێنینە ریزەكانی (EI) كۆمێنتیشی لەسەر هەندێ رێكخراو هەبوو كە خۆیان بەدوور دەگرن ببنە ئەندام لە (EI) چونكە دەترسن لەوەی حكومەتەكان  هاوكاریان لێ ببڕن. 

هەر وەك بڕیار بوو كاتژمێر (6.30)ئاهەنگی ماڵئاوایی كردن لە گەورە هەماهەنگكاری (EI)(شاشی بللاسینگ) رێك بخەن بەبۆنەی خانەنشین بوونی لەكاتی دیاری كراو هەمومان ئامادەی هەژدەمین تابق بووین كە دوا تابقی فندقی فیدرالە و كە هەموی جامخانەبوو بەجۆرێك زۆرترین شوێنی كوالالامبوری لێوەدیار بوو كۆمەڵێك وتار بەو بۆنەیەوە پێشكەش كرا ، ئێمەش وتارێكی كورت و دیاریمان پێشكەشكرد،هەموو وتارەكان باسی چالاكی ئەم خانمەیان كرد لەماوەی (25) ساڵی رابردوودا زۆر لێبڕاوانە خزمەتی كردووە و رۆڵی باشیشی هەبووە لە بەڕێوەبردنی ئیش و كارەكان و فراوانكردنی هەرێمی ئاسیا باسیفك ئەوەی جێگای گێڕانەوەیە :- 

1- شاشی خۆی داوای خانەنشینی كرد بەهۆی نەخۆشی هاوسەرەكەی بۆ سەرپەرشتی كردنی منداڵەكانی . 

2- سەرباری ئەوەی تەمەنی (65)ساڵ بوو كەچی هێشتا (EI) داوای مانەوەیان دەكرد.

3- ئاهەنگەكە كاتژمێر (10) كۆتایی هات لەماوەی ئەو سێ كاتژمێرو نیوە ، سێ جار هەورە بروسكەی توند و بەلێزمە باران باری، هەورە بروسكەكان ئەوەندە توند بوو شوێنەكەش جامخانەبوو، وەك ئەوەی لەنێو بارانەكە دابین وابوو.

4- خواردنێكی بەسەبر و لەسەرخۆیان بەپێنج وەجبە پێداین، من ناوم لێنا ( خواردنی داوە) چونكە داوەكانی هەولێر و سلێمانیش وان بەراستی وەڕسكەر بوو . 

رۆژی سێهەمی كۆبوونەوە(16)ی نۆڤەمبەر 

دانیشتنێكی كراوە بوو هەموو ئەندامانی لێژنە كە هەریەكە و سەرنجەكانی خۆیان پێشكەش بكەن بۆ ئەو مەبەستە یەك بەیەك ئەندامان تێبینی و سەرنجەكانی خۆیان خستەڕو بە دیاریكراوی كێشەكانیان، هەڵوێستە حكومەتەكانیان، ئەو هەوڵانەش دراون، داواكاریان لە (EI) وەك یەكێتی مامۆستایانی كوردستان و رۆژئاوای ئاسیا كە ئێمە نوێنەرایەتی دەكەین، تیشكمان خستە سەر بارودۆخی گشتی عێراق ، سوریا، توركیا، ئێران، هەروەها وڵاتانی كەنداو یەمەن، باسمان لەزۆری ئاوارە كرد و هەروەها ئەو ئاستەنگانەی روبەڕویان دەبێتەوە، ئاماژەشمان بەوەدا دەڤەرەكە هەژمونی فكری توندڕەوی لەسەرە و ژمارەیەكی زۆری خەڵك گیرۆدەی بووە دەبێت هاوكاریان بكرێت قسەمان لەسەر ئێران كرد كە تا ئەم ساتە (5) سەركردەی مامۆستایان لەبەندیخانەدان بەتایبەت ( اسماعیل عبدی) سەركردەی دیاری مامۆستایان كە لە بەندیخانەی (ئڤین)دایە، لەبەشكێكیتر قسەمان لەسەر دەركردنی مامۆستایانی كورد كرد لە توركیا كە زیاتر لە (11) هەزارن، لەو بارەیەوە (نیكۆلاس) گەورە راهێنەری (EI) تێبینی لەسەر وتەكان بەگشتی هەبوو وتی هاوكاری لەنێوان یەكتر و رێكخراوە هاوكارەكان دەبێت بەكردار بێت و هەریەكە و بەقەد قەبارەی خۆی نابێت لەسەر یەك تاكە كەناڵیش بوەستین دەبێت چەند كەناڵێك یان دەرگایەك بدۆزینەوە بۆ دروستكردنی یەكێتی و یەكدەنگی لەسەر مافەكان، جەختیشی كردەوە نابێت هەوڵەكان تەنها بۆ فێركردن بێت بەڵكو دەبێت بۆ دادپەروەری كۆمەڵایەتیش بێت . 

لەكاتژمێر دووەمی رۆژی كۆتایی كۆبوونەوە، د.دێڤید ئاماژەی بە كۆنوسی كۆبوونەوەی مەكتەبی تەنفیزی دا كەلە رۆژانی (16-18)ئۆكتۆبەری 2018 لەبرۆكسێل بەڕێوەچو، ئاماژەی بەچەندین بڕیار و راسپاردەدا لەوانە بەڕێوەبردنی كۆنفراسێك لەسەر دیموكراتیەت تیایدا هەر رێكخراوێك باسی بارودۆخی سیاسی و مرۆڤایەتی وڵاتەكەی خۆی بكات هەموان پێكەوە گفتوگۆی لەسەر بكەن ئەوەشی وت پێدەچێت لەنیسانی (2019) ئەنجام بدرێت، لەدرێژەی راڤەكردنی بڕیارەكان رونی كردەوە بڕیار لەسەر هەشتەمین كۆنگرە دراوە كەلە هاوینی داهاتو بەڕێوەبچێت، بەڵام هێشتا وردەكاری و داوەتكردنی رێكخراوەكان ماوە كە بە چ پێوەرێك دەبێت كەلە داهاتودا رون دەكرێتەوە، دیارە ئەندامانی مەكتەب سەرنجەكانی خۆیان لەمەڕ بڕیارەكانی مەكتەبی تەنفیزی خستەڕو لەلایەن خۆیانەوە هەر یەك لەخاتو سۆزان و د.دێڤید وەڵامیان دایەوە و رونكردنەوەی پێویستیان خستەڕو دوای پشوەكی (15) خولەكی، جارێكیتر كۆبوونەوەكە دەستی پێكردەوە كەلە ئایندەدا مەكتەب بە پوختەی رەوانەی هەشتەمین كۆنگرەی دەكات بۆ بڕیار دان هەروەها وێنەش بەدەست ئەندامان دەگات . 

 

لێرەوە دەمەوێ ئاماژە بەچالاكیە تایبەتەكانی خۆمان بدەم: 

لەسەر داواكاری هەر یەك لەخاتو سۆزان هوگبود سەرۆكی (EI) د.دێڤید سكرتێری گشتی (EI) لەنیوەڕۆی رۆژی دووەمی كۆبوونەوەكان (15) ئۆكتۆبەر، دانیشتنێكی تایبەت لەگەڵ ئێمەمان بەڕێوەچو هەر دوو بەڕێزەكە داوایان كرد بەوردی تیشك بخەمە سەر بارودۆخی هەرێمی كوردستان و عێراق بەتایبەت رەوشی ئاوارەكان، پرۆسەی فێركردن لە ئۆردوگاكانی ئاوارەكان، ژیان و گوزەرانی مامۆستایان و پرۆسەی پەروەردە بەگشتی لە لایەن خۆمەوە زانیاری پێویستم خستەڕو بەمشێوەیە: - 

1- تا ئێستا (1.200.000) ئاوارەی سوریا و رۆژئاواو ناوەڕاستی عێراق ماون لە هەرێمی كوردستان .

2- لە كۆی ئاوارەكانی نزیكەی (350.000) قوتابی هەن نزیكەی (48%) لە خوێندن دابڕاون .

3- تا ئەم ساتە زیاتر لە (3500) كچ و ژنی ئێزیدی لەژێر دەستی داعشدا ماون كڕین و فڕۆشتنیان پێدەكرێت . 

4- لەسەرەتایی ساڵی (2016)ەوە پاشەكەوتی زۆرەملێ لەموچەی مامۆستایان لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە بڕیاری لێدرا بڕی (70%) پاشەكەوتكراو تەنها (30%) موچەكان دەدرا لە (25/3/2018)ەوە ئەو پاشەكەوتە پێچەوانە كرایەوە بەجۆرێك (70%) موچەكان دەدرێت (30%) پاشەكەوت دەكرێت.

5- تا هەنوكە چارەنوسی پاشەكەوتەكان دیار نیە هەر چەندە (ی.م.ك) پێداگیرە لەسەر ئەوەی دەبێت حسابێكی تایبەت بۆ هەر مامۆستایەك بكرێتەوە كۆی پارە پاشەكەوتكراوەكانی تێدا دابنرێت .

6- ئێمە لە مانگی نۆڤەمبەرین موچەی مانگی ئابمان وەرگرتوە و حكومەت نیازی خراپەو دەیەوێت موچەی مانگەكانی (10-11-12)ی (2018) پاشەكەوت بكات، بەڵام وەكو (ی.م.ك) دژی هەنگاوێكی لەو شێوەیە دەبین . 

7- ژمارەیەكی زۆر خێزان و تاكەكانی كۆمەڵ لەژێر هەژمونی فكری توند ڕەوین پێویستیان بەیارمەتی و هاوكاری هەیە بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە نێو كۆمەڵگە . 

هەردوو لا هاوسۆزی خۆیان دەربڕی، د.دێڤید رایگەیاند ئەگەر وەزیری پەروەردە ئامادەی كۆبوونەوەی ساڵانەی یونسكۆ بێت بەدڵنیاییەوە دەیبینم و پەیامی (EI) لەمەڕ ئەو بابەتە پێڕادەگەیێنم، بەڵێنی ئەوەشیان دا هاوكاری (ی.م.ك) بن و بەردەوامیش لەپەیوەندیدا دەبن . 

لە نیوەڕۆی سێهەم رۆژی كۆبوونەوەكان 

نوێنەری یەكێتـی مامۆستایانی نەرویج كە خاتونێك بوو بە ناوی(( ئەستیڤید تۆمسەر))، داوای كرد چاو پێكەوتنێكی ڤیدیۆی و وتوێژەكی هەمە لایەن بكەین لەسەر رەوشی هەرێمی كوردستان لەبوارەكانی مافەكانی مرۆڤ و رەوشی ئاوارە و پرۆسەی پەروەردە، ئەو لەلای خۆیەوە یەك یەك پرسیارەكانی دەكرد و منیش وەڵامم دەدایەوە هەموو ئەو رونكردنەوانەی لە دیدارە تایبەتەكەی خاتو سۆزان و د.دێڤید خستمەڕو، بۆ ئەو خاتونەشم خستەڕو، كۆمەڵێك پرسیاری تریشی كرد لەبارەی چۆن دەتوانین هاوكاریتان بكەین لەوەڵامدا وتم پێم باشە یان ئێوە سەردانمان بكەن یان داوەتمان بكەن بۆ ئەوەی چەند سمینارەك رێكبخەین، دیار بوو ئەو خاتونە كەوتە ژێر كاریگەری ئەو بارودۆخە نالەبارەی ئێمە بەتایبەت ئاوارەكان و رەوشی ژیانی مامۆستایان و كچان و ژنانی ئێزیدی.

هەر لەو نێوەڕۆیە دیدارمان لەگەڵ نوێنەری لارا فاربەند و یەكێتی مامۆستایانی سوید كرد((روبەرت گۆستاف))، هەر بەو شێوەیە لەگەڵ سەرۆكی (EI) و مامۆستایانی نەرویج كرا، لەگەڵ ئەو نوێنەرەش دایەلۆگ كرا، دیاربوو ئەو نوێنەرە عەرەبیەكی باشی دەزانی لەبەر ئەوەی سێ ساڵ لە فەلەستین كاری خێرخوازی و راهێنانی ئەنجامدابوو، ئەویش وتی زۆر باشە لەپەیوەندیدابین ئاماژەی بەوەشدا مامۆستا ئاسۆ لەرێگەی نوێنەری ستوكهۆڵم ئەوەیان پێوتم كە تۆ ببینم، لێرەدا بەگرنگی دەزانم سوپاسی مامۆستا ئاسۆ بكەم بۆ ئەو تەئكیدكردنەوەی لە دیتنمان لەمالیزیا داواكارم لێی درێژە بەو هەماهەنگیە بدات تاوەكو پەیوەندیەكی باشی لەگەڵ ئەو رێكخراوە بنیات دەنرێت . 

دیداری تایبەتی و لاوەكی لەگەڵ كۆمەڵێك نوێنەریتر ئەنجامدرا ئەمە و كاتژمێر (1.30) كۆتایی بە سێهەم رۆژ و دوا رۆژ هێنرا هەموو ماڵئاواییان لەیەكتركرد، دوای نان خواردن بەگرنگم زانی باژێرێك بكەم، تا ئێوارە دووجار چومە ناو بازاڕ پێویستە بوترێ بازاڕو مۆڵی زۆر گەورە لەناوەڕاستی شاردا هەیە شەقامێكیش بەناوی شەقامی (عەرەب) هەر هەموی بازاڕو دوكان و خواردنگەیە هەرچی بتەوێت هەر لەو شەقامە هەیە، شەو دەستم بە خۆئامادەكردن كرد چونكە بەیانی دەبوو كاتژمێر (6.30) لەفندق بەڕێ بكەوم بەرەو فڕۆكەخانە بەیانی هەروام كرد لەكاتژمێری دیاریكراو بەرەو فڕۆكەخانە بەڕێكەوتم كاتژمێر (7.25) گەیشتمە فڕۆكەخانەی مالیزیای نێودەوڵەتی، كاروبارەكانم ئەنجامدا و كاتژمێر (9.20) بەرەو ( دوحەی) پایتەختی ( قەتەر) بەڕێكەوتین فڕۆكەیەكی زەبەڵاح بەخۆ بە (360) نەفەرەوە لە ئەنواع و ئەشكال رەگەز كاتژمێر (12.20) گەیشتمە فڕۆكەخانەی (دۆم) دەبوو (5.40) كاتژمێرو چڵ دەقیقە لە فڕۆكەخانە چاوەڕوانی بكەم لەبەر ئەوەی فڕۆكەی هەولێر (6) ئێوارە دەفڕی دیار ئەو ماوەیە چاوەڕوانی بكەیت زۆر بێزاركەرە بەتایبەت ئەگەر بەتەنیابیت زۆر خۆشبەخت بووم لەناكاو چاوم بەبرای بەڕێز ( د. مجید حمدامین) وەزیری تەندروستی پێشوی حكومەتی عێراقی كەوت كە هەڤاڵێكی خۆشەویستمانە زۆر خۆشحاڵ بووم بەبینینی ئەویش هەروا ئەو ماوەیەمان بەیەكەوە بەخێرایی بۆچوە سەر سەرەنجام كاتژمێر (6) ئێوارە سواری فڕۆكەبووین كە تەنها (46)نەفەر بووین زۆر بە ئیسراحەتەوە بووین و كاتژمێر (8.25) گەیشتینە فڕۆكەخانەی هەولێر و بەخاكی پیرۆزی كوردستان و ماڵەوە و هاوڕێیان شاد بووینەوە، یەك شت بە گرنگ دەزانم بیڵێم سەفەر بۆ دەرەوە خۆشە زۆر شت فێر دەبیت بەڵام هەموی ناكاتە ئەو چركەساتەی كە دەگەیەوە ماڵەوە  . 

PUKmedia 

ئا/عبدالواحد محمد حاجی

ئەندامی مەكتەبی هەرێمی ئاسیا 

باسفیكی یەكێتی مامۆستایانی جیهان