ئه‌مـڕۆ له‌ مێژوودا

.

15 نۆڤه‌مبه‌ر


رووداوه‌كان:
1821: قاجاریه‌كان هێرشیان كرده‌ سه‌ر ئه‌نازۆڵى خۆرهه‌ڵات و ئابڵوقه‌ى (به‌غداد)یاندا.
1889: سه‌ره‌تاى سیسته‌مى كۆمارى له‌ به‌رازیل.
1920: به‌ستنى یه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ى كۆمه‌ڵه‌ى گه‌لان له‌ جنێڤ.
1922: بڵاوكردنه‌وه‌ى یه‌كه‌م ژماره‌ى رۆژنامه‌ى (رۆژى كوردستان) له‌ سلێمانى به‌ سه‌رپه‌رشتى (نورى عه‌لى و كه‌مال) بوو.
1930: ده‌رچوونى یاساى (ژماره‌ 49ى ساڵى 1930ز) سه‌باره‌ت به‌ چاكسازى ئه‌زهه‌ر، كه‌ سه‌ره‌تایه‌ك بوو بۆ ده‌ركه‌وتنى زانكۆى ئه‌زهه‌ر.
1934: دامه‌زراندنى كۆمارى ئۆتۆنۆمى هه‌رێمى (چیچان ئینگۆشى) وه‌ له‌ (5/12/1934) بوو به‌ كۆمارى ئۆتۆنۆمى له‌ چوارچێوه‌ى روسیاى فیدرال و له‌ (7/3/1944ز) دا هه‌ڵوه‌شایه‌وه‌ و له‌ (31/3/1992ز) به‌ پێى په‌یمانێك سنور و ده‌سه‌ڵاتى نێوانیان دیاریكرا.
1939: كردنه‌وه‌ى گۆرِى (توت عنخ ئامون) به‌ رووى جه‌ماوه‌ردا.
1943: سه‌ركرده‌ى ئه‌ڵمانى (هاینریش هیمله‌ر) فه‌رمانیدا به‌ دانانى قه‌ره‌جه‌كان له‌سه‌ر هه‌مان ئاست له‌گه‌ڵ جوله‌كه‌ و دانانیان له‌ سه‌ربازگه‌كاندا به‌ ده‌ستبه‌سه‌ركراوى له‌ پێناوى له‌ناوبردنیان.
1955: ئه‌میندارى گشتى حیزبى ده‌ستورى نوىَ له‌ تونس ێالح بن یوسف ره‌فزیكرد ئاماده‌ ببێت له‌ كۆنگره‌ى حیزب له‌ سفاقیس و په‌نجه‌ى تۆمه‌تى درێژكرد بۆ سه‌رۆكى حیزب (حه‌بیب بورقێبه‌) به‌ ناپاكى و داواى رووبه‌رِووبوونه‌وه‌ى  كرد له‌ فه‌ره‌نسیه‌كان.
1961: سه‌ره‌تاى په‌خشى فه‌رمى ته‌له‌فزیۆنى كوێت.
1969: خۆپیشانده‌ران ژماره‌یان له‌ 250000 تێپه‌رِیكرد و هه‌ستان به‌ خۆپیشاندانێكى هێمنانه‌ دژى جه‌نگى ڤیه‌تنام له‌ واشنتۆنى پایته‌خت، و ناونرا به‌ خۆپیشاندانى (كاروان دژى مردن).
1973: كردارى دیل گۆرِینه‌وه‌ له‌ نێوان میسر و ئیسرائیل له‌ ژێر چاودێرى لیژنه‌ى نێوده‌وڵه‌تى خاچى سوور و ئه‌وه‌ش دواى ته‌واوبوونى شه‌رِه‌كانى جه‌نگى ئۆكتۆبه‌ر.
1976: هێزه‌كانى رووبه‌رِووبوونه‌وه‌ى عه‌ره‌بى رۆشتنه‌ به‌یروته‌وه‌ له‌ هوڵى وه‌ستانى جه‌نگى ناوخۆ كه‌ له‌ 13ى ئه‌بریلى 1975ز ته‌قیه‌وه‌ له‌ نێوان موسڵمانان و مه‌سیحیه‌كاندا.
1979: تید كازینسكى بۆمبێكى له‌ فرِۆكه‌یه‌ك دانا له‌ گه‌شتێكى له‌ شیكاگۆ، ئیلنوى به‌ره‌و واشنتۆن، كه‌ بووه‌ هۆى ئه‌وه‌ى فرِۆكه‌كه‌ ناچار بكات بنیشێته‌وه‌.
1988: ئه‌نجومه‌نى نیشتمانى فه‌له‌ستینى له‌ جه‌زائیره‌وه‌ سه‌ربه‌خۆیى و دروستكردنى ده‌وڵه‌تى فه‌له‌ستینى راگه‌یاند و دروستكردنى حكومه‌تى فه‌له‌ستینى له‌ تاراوگه‌ به‌ سه‌رۆكایه‌تى یاسر عه‌ره‌فات.
1992: نزیكه‌ى 400 په‌نابه‌رى كورد له‌ پاكستان له‌ شارى ئیسلام ئاباد له‌به‌رده‌م باره‌گاى نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان مانیان گرت و كه‌مپێكى نایلۆنیان بۆ خۆیان دروستكرد.
1996: تا 17/11 ڤیستیڤاڵى فیلمى كورد له‌ ئه‌مسته‌ردام به‌رِێوه‌چوو.
2000: دامه‌زراندنى بازارِى (ئه‌بو زه‌بى) بۆ دراوى دارایى.
2001: مایكرۆسۆفت ئێكس بۆكسى نمایشكرد له‌ بازارِه‌كاندا.
2002: هه‌ڵبژاردنى (لهو جینتاو) به‌ ئه‌میندارى گشتى حیزبى شیوعى چینى، ئه‌وه‌ش دانرا به‌ سه‌ره‌تایه‌ك بۆ ده‌ستنیشانكردنى وه‌ك سه‌رۆكى كۆمارى چینى میللى.
2003: ته‌قینه‌وه‌یه‌كى تیرۆریستى له‌ ئه‌سته‌نبول له‌ توركیا كه‌ بووه‌ هۆى ژماره‌یه‌كى زۆر له‌ قوربانیان.
2006: كه‌ناڵى (جه‌زیره‌) كه‌ناڵێكى هه‌واڵى په‌خشكرد به‌ زمانى ئینگلیزى له‌ ژێر ناوى كه‌ناڵى هه‌واڵى ئینگلیزى.
2010: مرۆڤه‌ مه‌زنه‌كان تایبه‌ت به‌ قوربانیانى بوارى خزمه‌تگوزارى شۆفێرى خه‌ڵاتكران.
2012: حیزبى شیوعى چینى (شین جین بینگ)ى هه‌ڵبژارد به‌ ئه‌میندارى گشتى حیزب له‌ دواى (لهو جینتاو). 

له‌دایكبوون:
1498: شاژن ئیلیونورا هابسبورگ، شاژنى برتوگال و فه‌ره‌نسه‌.
1708: ویلیام ماڵى گه‌وره‌، سه‌رۆك وه‌زیرانى شانشینى یه‌كگرتوو.
1738: ویلیام هیرشل، زاناى به‌ریتانى له‌ زانستى فه‌له‌ك.
1778: جوفانى باتیستا بلزنى، دۆزه‌ره‌وه‌ى ئیتالى.
1852: خدێوى تۆفیق، شه‌شه‌م حاكمى میسر له‌ خێزانى عه‌له‌وى.
1860: ماكس فون ئوبنهایم، گه‌رِیده‌ و دیبلۆمات و زانا له‌ زانستى شوێنه‌وار، ئه‌ڵمانى.
1862: گرهارت هاوبتمان، ئه‌دیبى ئه‌ڵمانى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى ئه‌ده‌بى ساڵى 1912ز.
1874: ئۆگه‌ست كروخ، پزیشكى دانیماركى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى پزیشكى ساڵى 1920ز.
1886: رینى گینون، ئه‌دیبى فه‌ره‌نسى.
1889: ته‌ها حسێن، ئه‌دیب و ره‌خنه‌گر و وه‌زیرى میسرى كه‌ نازناوى (عه‌میدى ئه‌ده‌بى عه‌ره‌بى) هه‌بوو.
1891: ئیرفین رومل، سه‌ركرده‌ى سه‌ربازى ئه‌ڵمانى كه‌ نازناوى (رێوى بیابان) بوو.
1891: ئه‌فیریل هاریمان، بسنزمان و سیاسه‌تمه‌دار و دیبلۆماتى ئه‌مریكى.
1907: كلاوس فون شتاوفنبرج، عه‌سكه‌رتارى ئه‌ڵمانى.
1908: فاتمه‌ روشدى، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1922: محه‌مه‌د سه‌لمان، ده‌رهێنه‌ر و ئه‌كته‌رى لوبنانى.
1931: مواى كیباكى، سه‌رۆكى كینیا.
1932: ئه‌حمه‌د به‌هجه‌ت، نوسه‌رى میسرى.
1932: بیتولا كلارك، ژنه‌ گۆرانیبێژى ئینگلیزى.
1936: مونا به‌در، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1938: سه‌میره‌ ئه‌حمه‌د، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1942: دانییل بارینبوم، ژه‌نیارى پیانۆ و سه‌رۆكى ئۆركستراى ئه‌رجه‌نتینى.
1946: فه‌یسه‌ل حه‌جى بوخزور، باڵیۆز و وه‌زیرى كوێتى.
1947: بیل ریچاردسۆن، سیاسه‌تمه‌دارى ئه‌مریكى.
1951: حه‌یات قه‌ندیل، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1962: ئه‌له‌فت ئیمام، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1970: باتریك مومبا، یاریزانى تۆپى پێى كامیرۆنى.
1971: گوران توفیگدزیچ، یاریزان و راهێنه‌رى تۆپى پێى سربى.
1973: سدنى تامیا بوایتیر، ژنه‌ ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1979: خوسیمى، یاریزانى تۆپى پێى ئیسپانى.
1981: محه‌مه‌د فه‌راج، ئه‌كته‌رى میسرى.
1981: لامیتا فره‌نجیه‌، ژنه‌ ئه‌كته‌ر و نمایشكارى جلوبه‌رگى لوبنانى.
1983: فرناندۆ فیرداسكۆ، یاریزانى تۆپى لێدانى ئیسپانى.
1984: مه‌دیحه‌ كنیفاتى، ژنه‌ ئه‌كته‌رى سورى.
1985: هاشم ئه‌سه‌دوڵڵا، په‌خشكار و نوسه‌رى كوێتى.
1987: ئیسایاه ئوسبورن، یاریزانى تۆپى پێى ئینگلیزى.
1989: به‌شایر حسێن، ژنه‌ ئه‌كته‌رى كوێتى.
1991: شیلین وودلى، ژنه‌ ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.

وه‌فات:
655: بیندا، مه‌لیكى مرسیا.
1188: ئوسامه‌ بن مونقیز، شاعیر و یه‌كێكه‌ له‌ پاڵه‌وانه‌ موسڵمانه‌كان له‌ جه‌نگه‌كانى خاچپه‌رستان.
1280: ئه‌لبیرتۆس ماگنوس، فه‌یله‌سوف و قه‌دیسى ئه‌ڵمانى.
1504: ئیزابێللاى، شانشینى ئیسپانى، گۆرِه‌كه‌ى له‌ شارى غه‌رناته‌یه‌.
1630: یوهانس كیبله‌ر، زاناى بیركارى و فیزیا و فه‌له‌كى ئه‌ڵمانى.
1670: جون ئاموس كومینیوس، نوسه‌رى چیكى.
1706: تسانگیانگ گیاتسو، دالاى لاماى شه‌شه‌م.
1795: شارل ئیمیدیه‌ فیلیب فان لو، نیگاركێشى فه‌ره‌نسى.
1908: تسى شى، ئیمبراتۆرى چین.
1916: هنریك سینكیفیچ، نوسه‌رى پۆڵه‌ندى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى ئه‌ده‌بى ساڵى 1905ز.
1917: ئیمیل دوركایم، فه‌یله‌سوفى فه‌ره‌نسى و زاناى كۆمه‌ڵناسى.
1919: محه‌مه‌د فه‌رید، یه‌كێ له‌ سه‌ركرده‌كانى بزووتنه‌وه‌ى نیشتمانى له‌ میسر.
1919: ئه‌لفرد فیرنه‌ر، زاناى كیمیاى سویسرى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى كیمیاى ساڵى 1913ز.
1922: دیمیتریۆس گوناریس، سه‌ره‌ك وه‌زیرانى یۆنان.
1922: جۆرجیۆس هاتزیانسیتیس، عه‌سكه‌رتارى یۆنانى.
1959: چارلز ویلسۆن، زاناى فیزیاى ئوسكوتله‌ندى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى فیزیاى ساڵى 1927ز.
1983: نورى شاوه‌یس، كه‌سایه‌تى ناودارى كورد.
1990: هیند ئه‌بى له‌مع، ژنه‌ ئه‌كته‌رى لوبنانى.
2012: تیوفیل ئه‌بیگا، یاریزانى تۆپى پێى كامیرۆنى.

جه‌ژن وبۆنه‌كان:
رۆژى سه‌ربه‌خۆیى له‌ فه‌له‌ستین.
رۆژى كۆمارى له‌ به‌رازیل.
رۆژى به‌غداد.
رۆژى (شیچى گو سان) له‌ یابان.


 PUKmedia ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی