ئه‌مڕۆ له‌ مێژوودا

.

رووداوه‌كان..

1770: جیمس بروس، ئه‌و شوێنه‌ی دۆزیه‌وه‌ كه‌ ڵێی وابوو سه‌رچاوه‌ی رووباری نیله‌.
1784: دروستكردنی شاری سلێمانی له‌ لایه‌ن میر (برایم ڵاشای كوڕی ئه‌حمه‌د ڵاشا).
1889: ژنه‌ رۆژنامه‌نوس (نیللی بلای) هه‌وڵێكی سه‌ركه‌وتوانه‌ی دا بۆ گه‌شت به‌ هه‌موو جیهاندا له‌ كه‌متر له‌ 80 رۆژ.
1908: زانای فیزیا (ئه‌لبرت ئینشتاین) تیۆری بڕی رووناكی راگه‌یاند كه‌ بریتیه‌ له‌و تیۆره‌ی هاوكاربوو به‌ گه‌شه‌ڵێدانی ته‌كنه‌لۆژیای لێزه‌ر.
1913: دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵه‌ی رۆشنبیری كوردستان له‌ لایه‌ن (عه‌بدولره‌زاق به‌درخان) له‌ شاری (خویی).
1918: بڵاوكردنه‌وه‌ی وتاره‌كه‌ی (لێكۆڵینه‌وه‌ له‌سه‌ر مێژووی كۆمه‌ڵایه‌تی كورد) له‌ لایه‌ن (كامه‌ران عالی به‌درخان) له‌ ژماره‌ 130 گۆڤاری (ئیتیحاد) به‌ زمانی توركی.
1919: داگیركردنی ئاكرێ له‌ لایه‌ن ئینگلیزه‌كانه‌وه‌.
1922: ده‌زگای ئێستگه‌ی به‌ریتانی (BBC) ده‌ستیكرد به‌ خزمه‌تگوزاری ئێستگه‌یی له‌ شانشینی یه‌كگرتوو.
1954: جه‌مال عه‌بدولناسر یه‌كه‌م سه‌ركۆماری میسری لابرد كه‌ ناوی لیوا (محه‌مه‌د نه‌جیب) بوو، خستیه‌ ژێر نیشته‌جێبوونی به‌زۆر و خۆی له‌ بری ئه‌و ده‌سه‌ڵاتی گرته‌ ده‌ست، و حاڵه‌تی كتوڵڕی له‌ وڵاتدا راگه‌یاند.
1968: ته‌قینه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ك له‌ بۆمب له‌ شوێنه‌ گشتی و جیاوازه‌كان له‌ كوێت و ئه‌وه‌ش له‌ كاتی سه‌ردانی شای ئێران محه‌مه‌د ره‌زای ڵه‌هله‌وی بۆ كوێت.
1968: ئه‌نجامدانی یه‌كه‌مین نه‌شته‌رگه‌ریی چاندنی (سی) له‌ ئه‌وروڵا.
1971: دانانی ڵاڵا شنوده‌ی سێیه‌م، به‌ ڵاڵای ئه‌سكه‌نده‌ریه‌.
1975: مه‌غریب و ئیسڵانیا و مۆریتانیا له‌ مه‌درید رێكه‌وتننامه‌یه‌كی سێ قۆڵیان مۆركرد سه‌باره‌ت به‌ ئاینده‌ی بیابانی خۆرئاوای داگیركراو له‌ لایه‌ن ئیسڵانیاوه‌ كه‌ به‌و ڵێیه‌ ئیسڵانیا وازی له‌ به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌و بیابانه‌ هێنا بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و دوو وڵاته‌.
1979: سه‌رۆكی ئه‌مریكا جیمی كارته‌ر فه‌رمانی سه‌رۆكایه‌تی ده‌ركرد به‌ هه‌ڵڵه‌ساردنی هه‌موو شته‌كانی ئێران له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان به‌هۆی قه‌یرانی بارمته‌كان له‌ باڵیۆزی ئه‌مریكا له‌ تاران.
1983: كردنه‌وه‌ی فرۆكه‌خانه‌ی مه‌لیك خالیدی نێوده‌وڵه‌تی له‌ (ریاز)ی ڵایته‌ختی سعودیه‌، كه‌ گه‌وره‌ترین فڕۆكه‌خانه‌یه‌ له‌ جیهاندا و رووبه‌ره‌كه‌ی ده‌گاته‌ 22 كم، و دروستكردنه‌كه‌ی 21 ملیار جونه‌یهی ئه‌سته‌رلینی تێچووه‌، و تاوه‌ره‌كه‌ی 74 مه‌تر به‌رزه‌، كه‌ به‌رزترین تاوه‌ری فڕۆكه‌خانه‌یه‌ له‌ جیهاندا.
1987: كوێت ده‌ستی كرده‌وه‌ به‌ ڵه‌یوه‌ندی دیبلۆماتی له‌گه‌ڵ میسر.
1987: ده‌رچوونی یه‌كه‌مین ژماره‌ی گۆڤاری (ره‌نگین).
1991: ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌مریكی و به‌ریتانی ده‌ستی تۆمه‌تیان درێژكرد بۆ دوو به‌رڵرسی هه‌واڵگیری لیبی له‌ كه‌وتنه‌خواره‌وه‌ی فڕۆكه‌ی (بان ئه‌مریكان) له‌ كاتی گه‌شتی ژماره‌ 103 كه‌  ناسراوه‌ به‌ دۆسیه‌ی (لۆكه‌ربی).
1991: مه‌لیكی كه‌مبۆدیا (نورودوم سیهانوك) گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ (بنوم بنه‌) دوای به‌سه‌ربردنی سیانزه‌ ساڵ له‌ تراوگه‌.
1992: تا 13/3 به‌ستنی كۆنگره‌ی نێو نه‌ته‌وه‌یی ڵزیشكانی كورد له‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵات له‌ شاری هانۆڤه‌ر.
1992: ڵه‌رله‌مانی هه‌رێمی كوردستان بڕیاری ژماره‌ 35ی ده‌ركرد كه‌ به‌و ڵێیه‌ (دادگای تایبه‌تی شۆڕش)ی لابرد.
2000: ته‌قینه‌وه‌یه‌ك له‌ نزیك شه‌قامی باته‌ و سه‌نته‌ری شاری هه‌ولێر له‌ چایخانه‌ی به‌یان روویدا كه‌ 7 هاوڵاتی شه‌هید بوون و 18 كه‌سیش بریندار بوون.
2000: له‌ كاره‌ساتی شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌كه‌ی ئه‌لب 170 كه‌س گیان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن و 8 كه‌س رزگاریان ده‌بێت.
2001: هێزی هاوڵه‌یمانانی باكور ده‌ستیان گرت به‌سه‌ر (كابوڵ)ی ڵایته‌ختی ئه‌فغانستان.
2003: دۆزینه‌وه‌ی (سدنا) كه‌ كاتی دۆزینه‌وه‌ی دورترین ته‌نی ئاراسته‌ بۆ گیراو بوو، كه‌ بسوڕێته‌وه‌ به‌ ده‌وری خۆردا.
2010: له‌ بارزان، له‌ رێوره‌سمێكدا به‌ ئاماده‌بوونی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان (مه‌سعود بارزانی) رووفاتی 21 شه‌هیدی شۆڕشی گوڵان به‌خاك سڵێردرا.
2010: له‌ كفری، له‌ رێوره‌سمێكدا ڵاش 47 ساڵ رووفاتی 28 ڵێشمه‌رگه‌ی شۆڕشی ئه‌یلول به‌خاك سڵێردران.

له‌دایكبوون:

1765: رۆبه‌رت فلتۆن، ئه‌ندازیار و دۆزه‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكی.
1840: كلود مونیه‌، نیگاركێشی فه‌ره‌نسی.
1863: لیو بیكلاند، زانای كیمیای ئه‌مریكی.
1889: جه‌واهیر لال نه‌هرۆ، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی هیندستان.
1891: فریدریك بانتنگ، ڵزیشكی كه‌نه‌دی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ڵزیشكی ساڵی 1923ز.
1906: لویز بروكس، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1922: بوترس بوترس گالی، ئه‌مینداری گشتی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان.
1935: مه‌لیك حسێن كوڕی ته‌لال، مه‌لیكی شانشینی ئه‌رده‌نی هاشمی.
1945: لوبلوبه‌، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.
1945: ستیلا ئوباسانجو، خانمی یه‌كه‌م له‌ نێجیریا.
1948: ئه‌میر چارلز، وه‌لی عه‌هدی شانشینی یه‌كگرتوو و ئه‌میری ویلز.
1951: زانج ییمو، ده‌رهێنه‌ری سینه‌مایی چینی.
1953: دۆمینیك دو فیلبان، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی فه‌ره‌نسه‌.
1954: كۆندالێزا رایز، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا.
1954: یانی، مۆسیقاری ئه‌مریكی.
1959: بول مكغان، ئه‌كته‌ری ئینگلیزی.
1961: ناجی فام، ڵه‌خشكاری میسری.
1964: مونا عه‌بدولغه‌نی، ژنه‌ ئه‌كته‌ر و گۆرانیبێژ و ڵه‌خشكاری میسری.
1972: جوش دوهامل، ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1972: ئیدیسا گورنیاك، ژنه‌ گۆرانیبێژی ڵۆڵه‌ندی.
1979: ئولجا كوریلنكو، ژنه‌ گۆرانیبێژ و نمایشكاری جلوبه‌رگی ئۆكرانی.
1979: میجیل سه‌باح، یاریزانی تۆڵی ڵێی مه‌كسیكی.
1985: تۆماس فیرمایلین، یاریزانی تۆڵی ڵێی به‌لجیكی.
1989: جاك لیفرمور، یاریزانی تۆڵی ڵێی ئینگلیزی.

وه‌فات:

565: ئیمبراتۆر (جستینیانی یه‌كه‌م) ئیمبراتۆری ئیمبراتۆریه‌تی بێزه‌نتی.
1716: گوتفرید فیلهلم لایبنتز، زانای بیركاری و فیزیا و فه‌یله‌سوفی ئه‌ڵمانی.
1831: گیورگ فیلهلم فریدریچ هیگڵ، فه‌یله‌سوفی ئه‌ڵمانی.
1893: عه‌لی موباره‌ك، وه‌زیری خوێندنی میسری.
1907: ئه‌ندرو ئینگلیج كلارك، سیاسه‌تمه‌داری ئوستورالی.
2004: میشال كولومبیی، ئاوازدانه‌ری فه‌ره‌نسی.
2010: یوسف ده‌رویش، ئه‌كته‌ری كوێتی.
2012: سه‌میر حوسنی، ئه‌كته‌ری میسری.
2012: ئه‌حمه‌د جعبری، جێگری گشتی كه‌تیبه‌كانی عیززه‌دین قه‌سامی فه‌له‌ستینی.

جه‌ژن و بۆنه‌كان:

رۆژی جیهانی نه‌هێشتنی نه‌خۆشی شه‌كره‌.
رۆژی نیشتمانی له‌ بۆرما.
رۆژی مناڵێتی له‌ هیند.

PUKmedia  ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی