ئــه‌مــڕۆ لـــه‌ مێژوودا

.

13سێبته‌مبه‌ر [ئه‌یلول]

رووداوه‌كان:

1509: ده‌ستپێكردنی دوا گه‌شته‌كه‌ی كیستۆفه‌ر كۆڵۆمبس له‌ زه‌ریای ئه‌تڵه‌سی.
1882: شكستی ئه‌حمه‌د عورابی له‌ شه‌ڕی (تل الكبیر) و سه‌ره‌تای داگیركردنی میسر له‌ لایه‌ن ئینگلیزه‌وه‌.
1936: سه‌رهه‌ڵدانی شه‌ڕی گه‌وره‌ له‌ قودس له‌ ئه‌نجامی هێرشی سوپای به‌ریتانی بۆ حه‌شارگه‌ی (بوراق) له‌ شاره‌كه‌دا.
1939: رزگاركردنی وڵاتی پۆڵه‌نده‌ له‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ڵمانیا  له‌ لایه‌ن سوپای سووری سۆڤیه‌ته‌وه‌ به‌ سه‌ركردایه‌تی ستالین.
1940: هێزه‌كانی ئیتالیا هێرشیان كرده‌ سه‌ر میسر له‌ میانی جه‌نگی دووه‌می جیهانی.
1943: دانانی (شیانج كای شیك) به‌ سه‌رۆكی تایوان.
1955: به‌ستنی په‌یوه‌ندی دیبلۆماسی له‌ نێوان ئه‌ڵمانیای خۆرئاوا و یه‌كیه‌تی سۆڤیه‌ت بۆ یه‌كه‌مین جار له‌ جه‌نگی دووه‌می جیهانیه‌وه‌.
1955: ئه‌مینداری گشتی حیزبی ده‌ستوری نوی (ساڵحی كوڕی یوسف) گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ تونس تا نه‌یاربوونی خۆی رابگه‌یه‌نێت بۆ رێكه‌وتنه‌كانی سه‌ربه‌خۆیی ناوخۆیی كه‌ له‌ 3 یۆنیۆی هه‌مان ساڵ مۆركرابوو، به‌و هۆیه‌وه‌ حیزبه‌كه‌ بوو به‌ دوو به‌شه‌وه‌ و ململانێی نێوانیان سه‌ری كێشا بۆ رووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ و تیرۆركردن.
1968: ئه‌لبانیا كشایه‌وه‌ له‌ په‌یمانی وارسو.
1970: سه‌ره‌تای به‌ره‌نگابوونه‌وه‌ی چه‌كدارانه‌ی نێوان سوپای ئه‌رده‌نی و رێكخروای رزگاریخوازی فه‌له‌ستینی كه‌ ناسرابوو به‌ رووداوه‌كانی ئه‌یلولی ره‌ش.
1988: مه‌لیك فه‌هدی كوڕی عه‌بدولعه‌زیز به‌ردی بناغه‌ی فراوانكردنی (مسجد الحرام)ی له‌ مه‌ككه‌ دانا.
1993: یاسر عه‌ره‌فات و ئیسحاق رابین ره‌زامه‌نیان نواند له‌سه‌ر رێكه‌وتننامه‌ی ئۆسلۆ كه‌ ئۆتۆنۆمی ده‌به‌خشی به‌ فه‌له‌ستینیه‌كان.
1995: خولی دووه‌می وتووێژه‌كان له‌ دبلن له‌ نێوان ینك و پدك بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانیان، و له‌سه‌ر گومرگی ئیبراهیم خه‌لیل رێكه‌وتن.
2001: ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌مریكا رێگه‌یاندا به‌ شێوه‌یه‌كی كه‌م گه‌شتی ئاسمانی به‌سه‌ر ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كاندا بكرێت و ئه‌وه‌ش دوای رێگیری له‌ فڕینی فڕۆكه‌ی نه‌فه‌رهه‌ڵگر بۆ ماوه‌ی دوو رۆژ دوای هێرشه‌كانی 11ی سێبته‌مبه‌ر.
2002: تا 15/9 به‌ستنی كۆنگره‌ی دامه‌زراندنی ئه‌نجومه‌نی گشتی كورده‌ فه‌یلیه‌كان له‌ ئه‌ڵمانیا، زۆربه‌ی رێكخراو و كه‌سایه‌تیه‌ كوردیه‌ فه‌یلیه‌كانی جیهان به‌شدار بوون.
2007: سه‌رۆكی كۆنگره‌ی سه‌حوه‌ی ئه‌نبار (شێخ عه‌دبولستار ئه‌بو ریشه‌) تیرۆركرا.
2007: ئێران و عێراق خاڵی سنووری حاجی ئۆمه‌رانیان به‌ فه‌ڕمی كرده‌وه‌.
2007: ناودارترین بازرگانی ماده‌ سڕكه‌ره‌كان له‌ جیهاندا ده‌ستگیركرا.
2008: هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی لیژنه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی یاسای پارێزگاكان.
2010: موراد قه‌ره‌یلان گه‌وره‌ به‌رپرسی په‌كه‌كه‌ ئاماده‌یی پارته‌كه‌ی بۆ چه‌ك دانان راگه‌یاند، ئه‌گه‌ر ئۆتۆنۆمی له‌ توركیا په‌یڕه‌و بكرێـت.
2010: رێكخراوی ئه‌فستی ئه‌نته‌ر نه‌شیونال رایگه‌یاند نزیكه‌ی 30 هه‌زار كه‌س له‌ عێراقدا به‌ هه‌رێمی كوردستانیشه‌وه‌ بی دادگایی زیندانی كراون.
2013: فه‌رمانی له‌سێداره‌دان به‌سه‌ر ئه‌و چوار تاوانباره‌ی تێوه‌گلابوون له‌ تاوانی هه‌تككردنی به‌كۆمه‌ڵ له‌ (دلهی) پایته‌ختی هیند.

له‌دایكبوون:
786: مه‌ئمون، خه‌لیفه‌ی عه‌باسی.
1475: چیزری بورجا، كاردیناڵی ئیتالی.
1819: كلارا شومان، ژنه‌ مۆسیك ژه‌نی ئه‌ڵمانی.
1860: جه‌نه‌راڵ جون بیرشنگ، عه‌سكه‌رتاری ئه‌مریكی.
1863: ئارسه‌ر هندرسۆن، سیاسه‌تمه‌داری به‌ریتانی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی ساڵی 1934ز.
1876: سیروود ئه‌ندرسۆن، رۆمانووس و چیرۆكنوسی ئه‌مریكی.
1877: فیلهلم فیلشنه‌ر، گه‌ڕیده‌ی ئه‌ڵمانی.
1886: رۆبه‌رت روبنسۆن، زانای كیمیای ئینگلیزی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1947ز.
1887: لیو بولد روزیچكا، زانای كیمیای كرواتی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1939ز.
1903: ریاز قه‌سه‌بچی، ئه‌كته‌ری میسری.
1916: روالد دال، رۆمانووسی به‌ریتانی.
1924: ئیبراهیم سه‌عفان، ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1924: موریس جار، مۆسیقاری فه‌ره‌نسی.
1936: مونا نوره‌دین، ژنه‌ ئه‌كته‌ری تونسی.
1938: جون سمیس، سیاسه‌تمه‌داری به‌ریتانی.
1940: ئۆسكار ئاریاس سانشیز، سه‌رۆكی كۆستاریكا و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی ساڵی 1987ز.
1941: ئه‌حمه‌د نه‌جده‌ت سیزر، سه‌رۆكی توركیا.
1941: تاداو ئه‌ندو، ته‌لارسازی یابانی.
1941: ئید روبرتس، ئه‌ندازیاری ئه‌مریكی.
1942: مسته‌فا فه‌همی، ئه‌كته‌ری میسری.
1944: جاكلین بیسیه‌، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئینگلیزی.
1952: بیونه‌، ژنه‌ ئه‌كته‌ری جه‌زائیری.
1973: فابیۆ كاناڤارۆ، یاریزانی تۆپی پێی ئیتالی.
1974: عه‌بیر ئه‌حمه‌د، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری و كاركردوو له‌ كوێت.
1978: مشعل الجاسر، ئه‌كته‌ری كوێتی.
1980: كیس ئه‌ندروز، یاریزانی تۆپی پێی ئیرله‌ندی.
1980: یه‌ڵدا، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئێرانی و كاركردوو له‌ كوێت.
1985: بدر الحمود، ده‌رهێنه‌ری سعودی.
1986: فوئاد عه‌لی، ئه‌كته‌ری ئه‌رده‌نی و كاركردوو له‌ كوێت.
1989: تۆماس موله‌ر، یاریزانی تۆپی پێی ئه‌ڵمانی.

وه‌فات:
81: ئیمبراتۆر تیتۆس، ئیمبراتۆری ده‌هه‌می رۆمانیا.
1592: میشیل دی مونتین، نوسه‌ری فه‌ره‌نسی.
1598: مه‌لیك فیلیپی دووه‌م، مه‌لیكی ئیسپانیا.
1612: شاژنه‌ كارین مونستورد، ژنی ئیریكی چواره‌ده‌هه‌م مه‌لیكی سوید.
1850: جوزیف لوی چای لوساك، زانای فیزیای فه‌ره‌نسی.
1946: ئامون غوس، ئه‌فسه‌ری ئه‌ڵمانیای نازی.
1949: ئۆگه‌ست كروغ، پزیشكی دانیماركی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1920ز.
1957: سیراج مونیر، ئه‌كته‌ری میسری.
1959: محمد القزلجی، زانا و فه‌قیهی عێراقی.
1971: لین بیاو، سیاسه‌تمه‌دار و عه‌سكه‌رتاری چینی.
1996: توباك شاكور، گۆرانیبێژ و ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1998: جۆرج والاس، سیاسه‌تمه‌داری ئه‌مریكی.
2006: ئان ریچاردز، ژنه‌ سیاسه‌تمه‌داری ئه‌مریكی.
2007: شێخ عه‌دبولستار ئه‌بو ریشه‌، سه‌رۆكی كۆنگره‌ی سه‌حوه‌ی ئه‌نبار.
2012: ئیسماعیل عه‌بدولحافز، ده‌رهێنه‌ری ئه‌مریكی.

جه‌ژن و بۆنه‌كان:
رۆژی جیهانی یاسا.

PUKmedia  ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی