ئه‌مڕۆ له‌مێژوودا

.

12سێبته‌مبه‌ر

رووداوه‌كان..
623: نوێنه‌ری هه‌موو خێڵه‌كان له‌ شاری مه‌ككه‌ له‌ (دار الندوه‌) كۆبوونه‌وه‌ تا پێغه‌مبه‌ر (د.خ) له‌ناوبه‌رن.
642: سه‌ركرده‌ی نوێی ئیمبراتۆری بێزه‌نتی له‌ سه‌ره‌تای ده‌سه‌ڵاتی (قونستانز) یه‌كه‌م هه‌نگاوی لابردنی هه‌رقل بوو.
1683: شكستی دوا هه‌وڵی عوسمانیه‌كان بۆ داگیركردنی ئیمبراتۆریه‌تی نه‌مساوی ڤیه‌ننا.
1899: باڵیۆزی رژێمی عوسمانی له‌ وڵاتی سوید (شه‌ریف پاشای خه‌ندان) له‌ لایه‌ن شانشینی سویده‌وه‌ خه‌ڵاتی نیشانه‌ی شمشێری پێبه‌خشرا.
1922: شێخ مه‌حمودی حه‌فید به‌ ره‌سمی كرا به‌ مه‌لیكی كوردستان به‌ پێی رێكه‌وتننامه‌كانی عیراق و به‌ریتانیا و كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان.
1943: ئه‌ڵمانیا كرده‌ی كۆماندۆسی ئه‌نجامدا كاتێك كه‌ سه‌ركرده‌ی ئیتالی (بینیتۆ مۆسۆلۆنی) فڕاند له‌ شوێنی دورخراوه‌ی له‌ (شاخی گران ساسو) له‌ ئیتاڵیا و به‌ فڕۆكه‌ بردی بۆ میونیخ، و له‌وێوه‌ رایگه‌یاند له‌ میانی ئێستگه‌وه‌ كه‌ مۆسۆلۆنی تاكه‌ سه‌ركرده‌ی ئیتاڵیایه‌.
1943: هێزه‌كانی فه‌ره‌نسای ئازاد ده‌ستیگرت به‌سه‌ر دوورگه‌ی (كورسیكا)ی فه‌ره‌نسی دوای ئه‌وه‌ی كه‌ حكومه‌تی فیشی و هێزه‌كانی ئه‌ڵمانیای نازی ده‌ركرد له‌وێ.
1944: مۆركردنی (پرۆتۆكۆلی له‌نده‌ن) كه‌ به‌رلینی كرد به‌ چوار به‌شه‌وه‌ و هه‌ر به‌شێكی سه‌ر به‌ ده‌وڵه‌تێكی هاوپه‌یمانان بوو.
1950: حكومه‌تی به‌لجیكی هه‌موو فه‌رمانبه‌ره‌ شیوعیه‌كانی ده‌ركرد له‌ وه‌زیفه‌كانیان.
1953: سه‌ركرده‌ی سۆڤیه‌تی نیكیتا خرۆشۆف بوو به‌ یه‌كه‌مین سكرتێری گشتی حزبی شیوعی، و به‌و شێوه‌یه‌ دوو پۆستی هه‌بوو.
1961: هێزه‌كانی سوپای رژێمی عه‌بدولكه‌ریم قاسم په‌لاماری ناوچه‌كانی ده‌ربه‌ندی بازیان و كۆیه‌ و دۆڵی خه‌له‌كانیدا به‌ فڕۆكه‌ و بۆردومانی كرد.
1962: سه‌رۆكی ئه‌مریكا (جون كینیدی) رایگه‌یاند كه‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان پێ ده‌نێته‌ سه‌ر مانگ له‌م ده‌یه‌یه‌دا.
1970: یه‌كه‌مین فڕۆكه‌ی كۆنكۆرد گه‌شته‌ فڕۆكه‌خانه‌ی (هیسرو) له‌ له‌نده‌ن كه‌ له‌ (تولوز)ی فه‌ره‌نسه‌وه‌ هاتبوو.
1973: ئه‌و كه‌سه‌ی گازی كیمیایی ده‌سته‌به‌ر ده‌كرد بۆ رژێمی عیراقی (فرانز ڤان ئه‌نرات) له‌ سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی ژیانیه‌وه‌ ده‌گوازرێته‌وه‌بۆ شاری جنێڤی سویسرا له‌وێ بۆ نوسینگه‌یه‌كی ئه‌ندازیاری ئیتالی – سویسری هاوبه‌ش كه‌ نوسینگه‌یه‌كی ئه‌ندازیاری نێوده‌وڵه‌تی كیمیایی هۆڵه‌ندی ئه‌مریكی بوو، كه‌ هه‌ردوو دامه‌زراوه‌كه‌ نه‌خشه‌كێشی كارگه‌كانیان ده‌كرد له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست.
1980: كۆده‌تایی سه‌ربازی له‌ توركیا به‌ سه‌رۆكایه‌تی (كه‌نعان ئیڤرین).
1995: هێرشی پدك بۆ سه‌ر بنكه‌كانی په‌كه‌كه‌ له‌ كامپی ئه‌تروش.
1995: تا 15/9 خولی دووه‌می وتووێژه‌كانی دبلن له‌ نێوان ی.ن.ك و پ.د.ك به‌ سه‌رپه‌رشتی ئه‌مه‌ریكا و چاودێری به‌ریتانیا و توركیا به‌ڕێوه‌چوو و به‌ هیچ ئاكامێك نه‌گه‌یشت.
1996: به‌هۆی قه‌یرانه‌ نوێكه‌ی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ نزیكه‌ی 39 هه‌زار په‌ناهنده‌ چوونه‌ ناو خاكی ئێرانه‌وه‌.
1996: هێرشێكی تری عێراق بۆ سه‌ر فڕۆكه‌كانی ئه‌مریكا.
1996: دروستكردنی موشه‌كێك له‌ لایه‌ن (رشتالیر) بۆ ئه‌وه‌ی له‌ ئاهه‌نگێكدا به‌كاری بهێنێت به‌ڵام له‌ كاتی كاركردنی له‌سه‌ر موشه‌كه‌كه‌ و له‌ ناكاودا ته‌قیه‌وه‌ به‌هۆی هه‌ڵه‌ی هونه‌ری و هه‌ردوو ده‌ستی له‌ده‌ستدا.
1997: هاوڵاتیانی سكۆتله‌ندا له‌ ریفراندۆمێكدا  ده‌نگیان بۆ پێكهێنانی په‌رله‌مانێك بۆ هه‌رێمه‌كه‌یان دا.
2000: لیبیا دژ به‌ كۆچه‌به‌ره‌ ئه‌فریقیه‌كان گه‌وره‌ترین توندوتیژی دروستكرد و به‌هۆیه‌وه‌ كۆچبه‌ره‌كان هه‌ڵهاتن.
2001: ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی مافی به‌كارهێنانی هێزی چه‌كداری و چه‌كی قورسی دا به‌ ئه‌مریكا بۆ له‌ناوبردنی بنكه‌ی تیرۆریستان له‌ عێراق و ئه‌فغانستان و ئێران و سوریا و جیهان.
2002: ده‌ستگیركردنی مه‌لا كرێكار سه‌رۆكی (ئه‌نسار ئیسلام) له‌ لایه‌ن پۆلیسی هۆڵه‌ندیه‌وه‌  له‌ فڕۆكه‌خانه‌ی (سخیپهول).
2003: نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان سزای ئابووری سه‌ر لیبیای هه‌ڵگرت دوای ئه‌وه‌ی كه‌ لیبیا ره‌زامه‌ندی نواند قه‌ره‌بوی بڕی 2,7 ملیار دۆلار بداته‌وه‌ به‌هۆی قوربانیه‌كانی فڕۆكه‌ی (بان ئامریكان).
2004: له‌ زنجیره‌ پێكدادانێكدا له‌ به‌غداد و حله‌ و رومادی 100 كه‌س كوژران و ده‌یان كه‌سی تریش برینداربوون.
2005: كردنه‌وه‌ی شاری (دیزنی لاند هۆنگ كۆنگ).
2009: بزووتنه‌وه‌ی چایی رێپێوانی پێده‌رانی باجی رێكخست له‌ واشنتۆن.
2010: راپرسی له‌ توركیا له‌سه‌ر چاكسازی ده‌ستوور كه‌ حكومه‌ته‌كه‌ی ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردوگان پێشنیاری كردبوو كه‌ ده‌سه‌ڵاتی سه‌ربازی و دادوه‌ری كه‌م بكرێته‌وه‌، توركه‌كانیش به‌و چاكسازیه‌ رازیی بوون.
2012: كۆنگره‌ی نیشتمانی گشتی له‌ لیبیا (مسته‌فا ئه‌بو شاقور)ی هه‌ڵبژارد به‌ سه‌رۆكی حكومه‌ت دوای به‌ده‌ستێهێنانی 96 ده‌نگ به‌سه‌ر ركابه‌ره‌كه‌یدا (مه‌حمود جوبریل) كه‌ 64 ده‌نگی به‌ده‌ستهێنابوو.
2013: ناسا جه‌ختی كرده‌وه‌ كه‌ میسباری ئاسمانی (فویاجر 1) نزیكه‌ی ده‌وروبه‌ری 25 ئۆگه‌ستی ساڵی 2013ز سنووری كۆمه‌ڵه‌ی خۆری بڕیوه‌ دوای گه‌شتێك كه‌ 35 ساڵ به‌رده‌وام بوو و گه‌شتوه‌ته‌ ناوچه‌ی ناوه‌ڕاست له‌ نێوان دوو ئه‌ستێره‌دا و به‌و شێوه‌یه‌ یه‌كه‌مین ته‌نی دروستكراوه‌ له‌ لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌ كه‌ بگاته‌ ئه‌و شوێنه‌.

له‌دایكبوون..
1492: لورینزو دی میدیشی، حاكمی فلۆره‌نسه‌.
1494: مه‌لیك فرانسوای یه‌كه‌م، مه‌لیكی فه‌ره‌نسا.
1565: هنری هدسۆن، دۆزه‌ره‌وه‌ی ئینگلیزی.
1852: هربرت ئه‌سكویس، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی شانشینی یه‌كگرتوو.
1880: هنری لویس منكن، رۆژنامه‌نوسی ئه‌مریكی.
1891: ئارسه‌ر سولزبرجر، بڵاوكار و رۆژنامه‌نوسی ئه‌مریكی.
1893: حسێن حوسنی موكریانی، رووناكبیری كورد له‌ شاری سابڵاخ (مه‌هاباد).
1897: ئیرین جولیو- كوری، ژنه‌ زانای كیمیای فه‌ره‌نسی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1935ز.
1902: جوسیلینو كوبیچیك، سه‌رۆكی به‌ڕازیل.
1921: ستانیسواف لم، نوسه‌ری پۆڵه‌ندی.
1930: ئه‌كیرا سوزوكی، زانای كیمیای ئه‌ندامی یابانی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 2010ز.
1931: ئیان هولم،ئه‌كته‌ری ئینگلیزی.
1941: ئه‌حمه‌د سه‌میر، په‌خشكاری میسری.
1946: جه‌لیله‌ مه‌حمود، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.
1951: بیرتی ئه‌هرن، سیاسه‌تمه‌داری ئیرله‌ندی.
1951: جو بانتولیانۆ، ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1957: هانز زیمه‌ر، مۆسیقاری ئه‌ڵمانی.
1961: میلین فارمر، ژنه‌ گۆرانیبێژی فه‌ره‌نسی.
1966: خالد النبوی، ئه‌كته‌ری میسری.
1967: جیسون ستاسام، ئه‌كته‌ری ئینگلیزی.
1969: فایز المالكی، ئه‌كته‌ری سعودی.
1973: محمد الشقنقیری، ئه‌كته‌ری میسری.
1973: بول واكر، ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1974: نونو فالینتی، یاریزانی تۆپی پێی پورتوگالی.
1976: ماسیی زورافسكی، یاریزانی تۆپی پێی پۆڵه‌ندی.
1977: دیڤید تومبسون، یاریزانی تۆپی پێی ئینگلیزی.
1981: هاواری مه‌لا محه‌مه‌د، یاریزانی تۆپی پێی عیراقی به‌ نه‌ژاد كورد.
1984: نه‌شئه‌ت ئه‌كره‌م، یاریزانی تۆپی پێی عیراقی.
1986: ئیمی روسوم، ژنه‌ ئه‌كته‌ر و گۆرانیبێژی ئه‌مریكی.

وه‌فات..
1683: مه‌لیك ئه‌لفۆنسۆی شه‌شه‌م، مه‌لیكی شانشینی پورتوگال.
1764: جون فیلیپ رامو، مۆسیقاری فه‌ره‌نسی.
1836: كریستیان دیتریش جرابه‌، نوسه‌ری ئه‌ڵمانی.
1981: ئۆجینیۆ مونتالی، شاعیری ئیتالی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئه‌ده‌بی ساڵی 1975ز.
1992: ره‌شاد موفتی، زانای ئاینی و نوسه‌ر و رۆشنبیری كورد، له‌ شاری هه‌ولێر.
1993: به‌لیغ حه‌مدی، مۆسیقاری میسری.
1999: موشیر محه‌مه‌د عه‌لی فه‌همی، عه‌سكه‌رتاری میسری.
2003: جونی كاش، گۆرانیبێژی ئه‌مریكی.
2009: نورمان بورلوج، ئه‌ندازیاری كشتوكاڵی ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی ساڵی 1970ز.
2009: ردینه‌ مه‌علا، ژنه‌ مه‌له‌وانی سوری.
2011: محه‌مه‌د غه‌نی حیكمه‌ت، په‌یكه‌رتاشی عێراقی.
2014: عاتف عبید، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی پێشووی میسر.
2014: ئه‌حمه‌د ره‌جه‌ب، نوسه‌ر و رۆژنامه‌نوسی میسری.

جه‌ژن و بۆنه‌كان..
رۆژی نیشتمانی له‌ (ره‌ئسولخه‌یمه‌).
جه‌ژنی شۆڕشی نیشتمانی له‌ ئه‌سیوبیا.
رۆژی جیهانی فریاگوزاری سه‌ره‌تایی.


PUKmedia ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی
‌