لە كۆتاییدا موفتی دەچێتە شارۆچكەی (بیارە)ی هەورامان كە لەو كاتدا ناوەندێكی گرنگی خوێندن و شیعر و ئەدەب و عیرفان بووە لەوێ‌ لای مەلا عەبدولقادر (مەلای گەورەی بیارە) دەستی بە خوێندن كردووە، هەر ئەم مامۆستا یەشی نازناوی موفتی پێ بەخشیوە، چونكە لەو ڕۆژگارەدا موفتی شاری سنە ناوی مەلا عەبدوڵا بووەو مەلایەكی زانا بووە، موفتیش ناوی مەلا عەبدوڵا بووە لە خۆشەویستی موفتی سنەوە ئەم فەقێی خوی ناو ناوە مەلا عەبدوڵای موفتی، پاش ماوەیەك موفتی كۆتایی بە خوێندن دەهێنێ‌ و دەگەڕێتەوە پێنجوێن و دەست دەكات بە كاروكاسبی و توتنچێەتی و كاری مەلایەتی ناكات .
موفتی پێنجوێنی لە ژیانی خۆدا كەسێكی یاخی و چاونەترس بووەو بەگژ هەموو بیرو كردەوەیەكی خراپ و دزێودا چووەتەوە، لە هەمان کاتدا بانگەوازی بۆ بیری جوان و كردەوەی بەرز كردووەو هەموو ئەمانەیش لەناو شیعرەكانیدا ڕەنگیداوەتەوە، هەر لەبەر ئەمەیش تووشی زۆر دژایەتی و ناوزڕاندن و ناخۆشی وكوێرەوەریەك، بەڵام كۆڵی نەداوەو بەردەوام بووە لەسەر دژایەتی خورافەو پڕوپوچ و بیری دواكەوتوو، هەتا لە ڕۆژی 15/6/1952ز، لە سلێمانی كۆچی دوایی كردووەو تەرمەكەی براوەتەوە بۆ شاری پێنجوێن و لە گۆڕستانی (حاجی شێخ) بە خاك سپێراوە، موفتی لە دوای خۆی دیوانە شیعرێكی ناسك و پڕ لە بیری جوان و خۆشەویستی مرۆڤ و نیشتمانی بەجێ‌ هێشتووە .
تایبەتمەندیەكانی شیعری موفتی پێنجوێنی
شیعرەكانی موفتی بۆ مەبەستی كۆمەڵایەتی نوسراون و لە پێناوی شیعرو بۆ چێژی ئەدەبی و خۆنواندنی بواری ڕەوانبێژی كە لە شیعری كلاسیكدا باوبووە نەنوسراون، لەبەر ئەوە زۆر گرنگی بە ڕوخسار نەداوە، گرنگی بە ناوەرۆك و گەیاندنی پەیامی هۆشیار كردنەوەی كۆمەڵێكی نەخوێندەواری نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم داوە، لەبەر ئەوە شیعرەكانی لەڕووی ڕوخسارەوە سادەن و هەموو كەس تێیان دەگات و كاریگەری لەسەر بیرو هۆشی دەكەن، بەگشتی شیعری موفتی لەم تەوەرانە پێكدێت:
یەكەم: ڕیفۆرمی كۆمەڵایەتی.
دووەم: دژایەتی دەرەبەگ و واعیزی دواكەوتوو.
سێیەم: دەستەبەركردنی مافی ژنان.
چوارەم: هاندانی خوێندن و خوێندەواری.
پێنجەم: خۆشەویستی گەل و نیشتمان.
شەشەم: ئەركی و شیعرو ئەدەب هۆشیاری گەل و ڕزگاری نیشتمانە.
حەوتەم: وەسف و وێناكردنی سروشتی كوردستان .
ڕیفۆرمی كۆمەڵایەتی لە شیعرەكانی موفتی پێنجوێنیدا
لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم ڕێژەی نەخوێندەواری لە ئاستێكی بەرزدا بووە لە كوردستاندا، لە ڕووی هۆشیاری و ڕۆشنبیریەوە كۆمەڵی كوردی زۆر لە دواوە بووە، بیری نیشتمانی و نەتەوەیی تازە لە گەشەكردندا بووە، لەو كاتەدا هەندێ‌ شاعیرو ڕۆشنبیر و سیاسی و دەردەكەون و هەوڵی باشتركردن و بەرەوپێشبردنی كۆمەڵەكەیان دەدەن، زۆر شاعیرو ڕۆشنبیری بانگەوازی خوێندن و خوێندەواری دەكەن و هەوڵی كردنەوەی قوتابخانە دەدەن، بەشێكی تریان ڕۆژنامەو گۆڤار دەردەكەن، هەندێكی تر ڕێكخراو پارتی سیاسی دادەمەزرێنن، هەموو ئەمانە لەپێناو ژیانێكی باشتر و كۆمەڵێكی پێشكەوتوتردا.
موفتی پێنجوێنی یەكێك لەو شاعیرانە كەلەو ڕۆژگارەدا بەگژ هەموو بەربەستەكاندا چوەتەوەو لە ڕێگەی شیعرەكانیەوە بانگەوازی چاكسازی كردووەو داوای كردووە كە میللەتەكەی ڕوو بكەنە خوێندن و خوێندواری كارو پیشەسازی و وازبێنن لە تەمبەڵی و بیری دواكەوتوو، ئەمەیش لەناو شیعرەكانیدا بەزۆری ڕەنگیداوەتەوەو لەم بارەیەوە دەڵێ‌:
كوردە خەو تاكەی دەسا دەستی من و دامانتە
وەختی هۆشیاریتە خەو زنجیری ئەژنۆو ڕانتە
دوژمنت دایم خەریكی موڵك و ماڵ و گیانتە
حەیفە تۆ فكرو خەیاڵی گەردش و سەیرانتە
ڕۆژی تێكۆشین و هەوڵ و كاتی هەڵسوڕانتە .
موفتی ڕوو دەكاتە گەلەكەی و داوای هۆشیاری و هەوڵ و خەباتیان لێ‌ دەكات لە پێناو ژیانێكی باشتر و دروستكردنی دەوڵەوت و ڕزگاری میللەت، چونكە دوژمنەكانی لەهەموو لایەكەوە چاویان لە پەلاماردانیەتی، كوردستان هەر لەدوای دروستبووی هەردوو دەوڵەتی عوسمانی و سەفەوی هەمووكات ئەو دوو دەوڵەتە بوونەتە بەرداشی هاڕینی وڵاتی كوردان و پەلاماردانی سەروەت و سامانی وڵاتەكەیان، لە سەدەی بیستەم و لەدوای دروسبوونی دەوڵەتی نەتەوەی لە ناوچەكەدا مەخابن كورد نەیتوانی ببێتە خاوەنی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆی، لەبەر ئەوە هەمووكات ئەو دەوڵەتانە وەك میراتی خۆیان لێیان ڕوانیوەو چاوەڕێی دابەشكردنی بوون .
موفتی بڕوای بەوە نەبووە چاوەڕێی كەسێكی تر بیت و بێت و وڵاتەكەی لە دیل و دواكەتن و ڕزگار بكات و ژیانێكی باشتر بۆ میللەتەكەی دەستەبەر بكات، بەڵكو بڕوای بەوە بووە میللەت تەنها بە پشت بەستن بەخۆی و هەوڵ و تێكۆشان و خوێندن و زانست میللەت پێشدەكەوێ‌ و مافی چارەنووسی خۆی دیاری دەكات، لەمبارەیەوە دەڵێ‌:
عیلم عەقڵت گەر ببێ ئەم ڕۆژە قەت نادەی لەدەس
ڕۆح و ماڵت سەرفی قەومت كە هەتا ئاخر نەفەس
خۆت ئەگەر هەوڵێ‌ نەدەی تاهەی بەكەس نابی بەكەس
تا بەكەی بۆت لێ بدەم شەیپوورو ناقوس و جەرەس
موفتی پێنجوێنی داوا لە گەلەكەی دەكات ڕوو بكاتە خەباتی مەدەنی و خوێندن و زانست و دووركەوتنەوە لە بیری شەڕخوازی و عەقڵی میلیتاری ناكۆكی و دووبەرەكی، بەڵكو داوا دەكات لەڕێگەی خەباتی سیاسی و مەعریفیەوە گەلەكەی پێشبكەوێت و لەو ڕێگەیەوە دەتوانێت بگاتە گەلانی پێشكەوتوو، دەڵێ‌:
كوردە لەمەولا هۆشێ‌ بێنە سەر
لادە لە بەزمی بێهودەو سەمەر
تا ئێستە ئاخر بە جەنگ و بەشەڕ
چی كەوتە دەستت بە غەیری زەرەر؟
ئەمڕۆژە ڕۆژی عەقڵ و زمانە
نەك ڕۆژی شەڕی تیرو كەوانە
ئەگەر تۆ هیوات بە بەگ و خانە
تۆ ماڵ وێران و ئەو سەرگەردانە.
هەتا نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمیش كوردستان گیرۆدەی سیستمی دەرەبەگایەتی بوو، بەشێك لە بزوتنەوە سیاسیەكانی كوردیش هەر لەلایەن شێخ و دەرەبەگ و خانەكانەوە سەركردایەتی كراوە .
بەڵام موفتی پێنجوێنی هیوای بەوجۆرە كەسانە نەبووەو حەزی بە نەوەی نوێ‌ و چینی خوێندەوارو ڕۆشنبیران هەبووە، كە بتوانن سەركردایەتی بزاڤی ڕزگاری و پێشكەوتنی میللەت بكەن.
دژایەتی دەرەبەگ و واعیزی دواكەوتوو لە شیعرەکانی‌ موفتیدا
یەكێك لە كۆسپ و بەربەستەكانی بەردەم پرۆژە چاكسازییەكەی موفتی پێنجوێنی هەردوو چینی واعیزو دەربەگ بوون، ئەم چینە زۆر دژی گۆڕان و پێشكەوتنی میللەت بوون، چونكە مانەوەی ئەوان تەنها لەناو كۆمەڵی دواكەتوودا مسۆگەر دەبێت و دەتوانن بە ئارەزووی خۆیان خەڵكی هەژار بچەوسێننەوەو بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان بەكاریان بهێنن، لەمبارەیەوە دەڵێ‌:
ئەو شیوەنە بۆ ئێستەبوو ئەو ڕۆژە كە ئەمووت
سەرناكەوێ‌ ئەم قەومە بە تەزبیح بە بەرماڵ
نەمدی كەڕەتێ‌ سۆفی و دێوانە بە هیممەت
دەرمانی كەسێ‌ كەن بە دووسەد زیكرو دووسەد حاڵ
چەند ساڵە چ بۆ دین و چ بۆ دنیا چیبوو نەفعی
تەعریفی زلی و حوجو كەری حەزرەتی دەجاڵ
گیرۆدە بوو ئەم قەومە لە ژێر باری خەرافی
گەهـ باسی جنۆكەو شەوە بوو گاهێ‌ قسەی هاڵ.
موفتی پێنجوێنی ڕەخنەی توند لە گوتاری ئاینی سەردەمەكەی خۆی دەگرێت و داوا دەكات واز واعیزەكان وازبهێنن لە لە خورافەو شتی بێسود و بەڵكو ڕووبكەنە هۆشیاركردنەوەی میللەت و خەمەكانی نیشتمان و زانستی بەسود، موفتی ئەو شیعرەی بۆ كۆماری مەهاباد و قازی موحەممەد وتووە، دەڵێ‌: شینی من بۆ ئەم ئەمڕۆژە بوو كە كورد بووەتە خاوەنی دەوڵەت و ئاڵای خۆی و گەیشتووەتە كەناری ڕزگاری.
بێگومان واعیزەكانیش لەبەرامبەر ڕەخنەكانی موفتی بێدەنگ نەبوون بە جۆرەها شێوەی توانج و ناوزڕاندن و لە دیندەرچوون تۆمەتباریان كردووە، لەمڕووەو موفتی وێنەیەكی زۆر زیندووی ئەو ململانێی خۆی و واعیزەكان لە كامێرای شیعرەكانیەوە دەگرێت و دەڵێ‌:
چەند وەختە ئەم ڕەنجە كە لەگەڵ ئەم كەرە ئەیدەن
كام كافری هێناوەتە سەر دینی هیدایەت
واعیز غەزەلم تۆبی و خوا كامی درۆیە
بەس بمكە بە جێی تەعنەو تەحقیر و مەلامەت.
ئەو گوتارە پاشكەتووەی واعیزەكان هەروەكو چۆن نەبووەتە هۆی هۆشیاركردنەوەو پێشخستنی كۆمەڵ لەو ڕۆژگارەدا، لە هەمان كاتدا هیچ سودێكی بۆ ئاین و ڕێپیشاندانی خەڵكیش نەبووە بۆ دینداری پاك و ڕاست، بەڵام بەهۆی دواكەتوی واعیزەكانەوە نەیاتوانیوە واز لەو وەعزە خورافیە بهێنن و سود لە بۆچوونەكانی موفتی وەربگرن، بەڵكو كەتوتونەتە تۆمەت بەخشینەوە بەرامبەر بە مەلایەكی هۆشیاری ئەو سەردەمە .
شەڕی موفتی لەگەڵ ئەو چین و توێژانەدا بووە ە بوونە هۆی دواكەوتووی گەل و ڕوتاندنەوەی میللەت و بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان بەكاریان هێناون، تەنانەت ئەو جۆرە كەسانە دژی هەموو كەسێكی بیر ڕوناك و خوێندەوارو دژی كردنەوەی قوتابخانەو خوێندن بوون، لەمبارەیەوە موفتی دەڵێ‌:
من مەراقێ‌ وا لە دڵما با نەبێ‌ ئیتر نیهان
با لە هەر لە كوچەو كەنارو كۆڵانێ‌ بیكەم بەیان
نەشری كەم تەزویری شێخ و وەزعی ئاغاو میرو خان.
شێخەكان بەناوی تەسەوف و موشیدی دینەوە دەروێشی داماو نەزان و نەخوێندەواریان ڕووتاندوەتەوە ئاغاو میرو خان و دەرەبەگیش گەورەترین بەڵای گەردنی جوتیاری ڕەش و ڕووتی كوردستان بوون، جوتیاری هەرچی ڕەنجی داوە لە كۆتایی ساڵدا ئاغاو دەرەبەگ لێیان سەندەوەو ئەویش بەهەناسەی ساردو بە كولەمەرگی ژیانی بەسەربردوە، موفتی پێنجوێنی زۆر ئازایانە بەگژ ئەو توێژە مشەخۆرانەدا چووەتەوەو هەوڵی هۆشیاركردنەوەی میللەتەكەی داوە.
هاندانی خوێندن و زانست و پێشكەوتنی نیشتمان لای‌ موفتی‌
یەكەم شیعری بڵاوكراوەی موفتی كەلە ساڵی 1936 لە ڕۆژنامەی ژیان بڵاوكراوەتەوە بۆ هاندانی خوێندن و باسی گرنگی كردنەوەی قوتابخانە بووە، لەو شیعرەدا موفتی دەڵێ‌:
مەكتەب ژیانی میللەتە….باخی حەیات و وەسڵەتە
بۆ ئەهلی دنیا جەنەتە……. هەركەس نەچێ‌ بێ هیمەتە
هەتا دەگاتە:
موفتی لە ڕێی چاكی وەتەن…….دوو سەد جنێوت پێ ئەدەن
بشكێنە ئێسقان و بەدەن……..بۆ تۆمە ئالی ڕەحمەتە .
موفتی خوێندن و زانست و زانیاری و كردنەوەی قوتابخانەی بەهۆی پێشكەوتن و سەربەرزی گەلەكەی زانیوەو هانی نەوەی نوێی داوە بچنە قوتابخانە، هەرچەندە ئەم باسە بۆ ڕۆژگاری ئەمڕۆ شتێكی سادەیە، بەڵام بۆ ناوەڕاستی سیەكانی سەدەی بیستەمی كوردستان هەڵوێستێكی زۆر گەورە بوێرانە بووە، لە شوێنێكی دوورە دەستی وەك ناوچەی پێنجوێندا بەگژ دابونەرێتی باوی ئەو ڕۆژگارەدا چووەەوە، لەو پێناوەشدا تووشی دژایەتی و بەربەست بووەتەوە . بۆیە دەڵێ‌: لە ڕێگەی پێشخستنی نیشتمان و لەسەر هاندنی خوێندن و خوێندەواری تووشی دووسەد جنێو و ناوزڕاندن و سوكایەتی دەبێتەوە.
هەر لەبارەی مەكتەب و خوێندنەوە دەڵێ‌:
لە ڕێی مەكتەب سەرم دانێم ڕەوایە
لە بۆ دەردی دڵم خاكی شیفایە
ئەگەرچی چەند كەسێك لێی ناڕەزایە
لەلای من كۆشكی پڕ شەوق و چرایە.
بەرگری كردنی موفتی لە كردنەوەی قوتابخانەو هاندانی لاوان بۆ خوێندن ڕەنگە ئەوەندە كارێكی مەترسیدار بووە موفتی ترسی ئەوەی بووە سەری خۆی دانێ‌ لەو پێناوەدا، بەڵام ئەوەندە ئەو كارەی بەلاوە گرنگ بووە بەڕەوای زانیوە لە پێناوەدا تووشی هەر ئازار و ناخۆشیەك بێتەوە.
موفتی پێنجوێنی چەندین چامەو دێڕە شیعری جوانی هەیە دەربارەی كردنەوەی قوتابخانەو هاندانی میللەتەكەی بۆ خوێندن، لە ساڵی 1945دا كە قوتابخانە لە پێجوێندا كراوەتەوە چامەیەكی بەو بۆنەوە وتوە، لە ساڵی 1943دا چامە شیعرێكی تری وتوە لە ژێر ناوی (سێبەری مەكتەب)و دەلێ‌:
من ئەزانم سێبەری مەكتەب ئەساسی ژینمە
حورمەتی خاكی وەتەن ڕوكن و حەساری دینمە.
موفتی پێنجوێنی لەكاتێكدا دژایەتیان كردووە لەسەر هاندانی كوڕان بۆ خوێندن و كردنەوەی قوتابخانە، ئەو بڕوای بە خوێندنی كچان هەبووەو داوای كردووە كچانیش وەك كوڕان بخوێنن و لە نەزانی ڕزگاریان بێت هیچ جیاوازیەك لە نێوان كچ و كوڕدا نیە لە فێربوون و چوون بۆ قوتابخانە، لەم بارەیەوە ئەڵێ‌:
كەوابوو خوێندن بۆ پیاو و بۆ ژن
ئەبێتە سوپەر ڕووبەڕوی دوژمن
بێ عیلم و زانین ژیانی ئینسان
نەختێ‌ باشترە لە ژینی حەیوان.
موفتی كچی خۆی ناردووەتە قوتابخانە هەتا خەڵكی تریش چاوی لێبكەن و كچەكانیان بنێرنە قوتابخانە، ئەم شاعیرە هۆشیارە بڕوای وابووە تەنها بە خوێندن و زانست دەتوانرێت چاكسازی كۆمەڵایەتی بكرێت و گەلەكەی پێشبكەوێ‌ و نیشتمانەكەی ڕزگار ببێت لە دواكەوتووی داگیركاری.

دەستەبەركردنی مافی ژنان لە شیعری‌ موفتی‌ پێنجوێنیدا
موفتی پێنجوێنی بە پێچەوانەی شاعیرانی كلاسیكەوە كە شیعریان بۆ جوانی و زڵف و چاوی كچان وتوە، موفتی شیعری دڵداری نەوتوە، بەڵكو شیعرە تایبەتەكانی دەربارەی كچان و ژنان بۆ هۆشیاركردنەوەی ئەوانە دەربارەی ماف و ئەركەكانیان و ڕووكردنە خوێندن و كاركردنیانە هاوشانی پیاوان، هەروەها داخی زۆری خواردووە بۆ ژیانی پڕ كولەمەرگی ژنانی كورد، موفتی لە ڕۆژگارێكدا داوای خوێندنی كچانی كردووە بەلای زۆرێك لە واعیزو خەڵكی كوردستانەوە چوونی كوڕانیش بۆ قوتابخانەی نوێ‌ ڕێگەپێنەدراو بووەو بە خراپ و كاری شەیتانیان زانیوە.
لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم چەندین دیاردەی دزێو لە ناو كۆمەڵی كوردەواریدا باوبوە، وەك بەزۆر بەشودان و شیربایی و ژن بە ژن و خوێبایی (بۆ سوڵح و خوێن خۆشكردن) گەورەو بە بچوك و چەندین دابونەرێتی تر، لەو ڕۆژگارەدا هۆشیاریەكی وەك موفتی ئەو دیاردانەی بینیوەو ئازاری زۆری بەدڵی گەیاندووە، بەڵام دەستەوسان دانەنیشتووە زۆر توند بەگژ ئەو نەرێتە خراپانەدا چووەتەوەو بە كردەوەو بە قسەو نووسین و شیعر و ڕسوای كردوون و زۆر ئازایانە دژایەتی ئەو دابونەرێتانەی كردووە، لەمبارەیەوە لە چامە شیعرێكیدا ئەڵێ‌:
داخ و جەخاری كیژی كوردستان
بەیان ناكرێ‌ بە سەد داستان
لە ڕیزی بەشەر دەركراونە دەر
خوارتر لە حەیوان كزو قوڕ بەسەر
تا پازدە ساڵی هەروەكو ڕەنجبەر
ئیشیان پێ ئەكەن لە دەشت و لە دەر
ئەمجا كە وەختێ‌ داواكاری بوو
بەشەرتی شەرعی زوو ئەیدەن بە شوو
یا بە ماڵی زۆر داگیری ئەكەن
یا بە ژن بەژن ئەسیری ئەكەن
ئەیدەن بە پیسێ‌ یاخود بە پیرێ‌

هەتا دەگاتە:
هەركامیان كەوا توشی خەتابێ
ئۆباڵ بە ئەستۆی باوك برا بێ
دیسان ئەو كەسەیش مارەی ئەبڕێ‌
لە قیامەتا یەخەی ئەو ئەگرێ‌
من هەر دڵسۆزم دوژمن بە كەس نیم
بۆ خزمەت نەبێ من بە تەمای چیم.
موفتی وێنایەكی زۆر جوانی ئەو سەردەمەی خۆی دەكا و ئەو ڕەوشەی كچانی كوردستانی تێدابووە، موفتی هەروەك چۆن بە زمان بەگژ ئەو دابونەریتانەدا چووەتەوە بەكردەوەیش خۆی جێبەجێی كردووەو لە شیعرێكیدا كەلەگەڵ كچێكی خۆیا گفتوگۆ دەكات ئەڵێ‌:
كچ: بابە نزیكە كاتی ئارەزووم
خۆزگە ئەمزانی كێ‌ ئەبێ بە شووم
من زۆر ئەترسم كە بمدەی بەشوو
بمدەی بەكەسێ‌ بە خولق و بەدخو
یا لەبەر ئەوەی ە پارەدارە
یا كوڕی ئاغاو بەگ و زۆردارە
یا بڵێن كوڕی خزمی خۆمانە…
موفتی: كچم تێ ئەگەم ئاواتت چی یە
ئەو فكرە كۆنە كۆنە لەلای من نی یە
شەرتە بە شەرع و فەرمودەی قورئان
من بتدەم بە شوو نەتخەمە زیندان
هەركەسێ‌ كەوا خۆت حەزی لێ‌ ئەكەی
هیچ ناوەستی لێی زوو شوی پێ ئەكەی.
موفتی وەك باوكێكی هۆشیارو دڵسۆز وەك هاوڕێی كوڕو كچەكانی وابووە كۆمەڵێك شیعری زۆر جوانی بۆ وتون و گفتوگۆی لەگەڵدا كردون، یەكەم وەك ئەركێكی باوك و دووەم بۆ ئەوەی ببێتە وانەو پەند بۆ هەموو باوكێك كە پێویستە بەو شێوەیە مامەڵە بكات لەگەڵ كچ و كوڕەكانی، هەروەها دەیەوێت لەو ڕێگەیەوە بەگژ دابونەرێتی دواكەوتووی ناو كۆمەڵدا بچێتەوەو هەوڵی چاكسازی بدات.
موفتی پێنجوێنی وەك كەسێكی بیر ڕوناك بەگژ هەموو ئەو كۆت و پێوەندانەدا دەچێتەتەوە كە ژیانی ئافرەتی كوردی تاڵ و ناخۆش كردووە، هەروەها داوا دەكات كە كچان بچنە قوتابخانەو بخوێنن، لەو ڕۆژگارەدا موفتی داوای خوێندنی كچانی ردووەو كچی خۆی ناردووەتە قوتابخانە تووشی زۆر ڕێگری و توانج و دژایەتی بووەتەوە، یەكێك لەو كەسانەی ڕەخنەی توندی لە موفتی گرتووە (مەلا عەبدولقادری ئارمەردە)یە، كە ئەو هەڵوێستەی موفتی بە خراپ و پێچەوانەی دین دەزانێ‌ و نامەیەكی شیعری بۆ دەنێرێ‌ و داوای وەڵامی لێ‌ دەكات، لەو نامەدا ئەڵێ‌:
مەلا عەبدوڵای توتنچی پێنجوێن
بە ئێمەی ناسیت (گەلاوێژ) و (ژین)
پرسێكم هەیە لە ڕێی شەرع و دین
ساتۆیش بینووسە جوابێكی شیرین
داخی بەجەرگم ئاخر زەمانە
نیشانەی چاكی ڕوو لە نەمانە

هەتا دەگاتە:
وەكو بیستوومە لای ئێوە كچان
ئەچن بۆ مەكتەب بە ئابڕوو تكان
زۆری نەماوە كە قەهری یەزدان
ئاگر بارێنێ‌ لە جیاتی باران .
وەڵامی موفتی بۆ مەلا قادری ئارمەردە:
مامۆستای گەورەم شاعیری ڕەنگین
كۆگای زانستی ڕێگای شەرع و دین
ئەو پرسیارانەی كە تۆ لێت كردووم
جوابت عەرزكەم تاكو نەمردووم

هەتا دەگاتە:
فەرمووتە كچان بۆ مەكتەب ئەچن
كەی خوا فەرموویە خوێندەوار نەبن
ئەوانیش وەك تۆ ئادەمیزادن
شەریكی پیاون حوڕو ئازادن
ژنی وڵاتان بوون بەكار بەدەس
تۆش ئەمر ئەكەی بخرێنە قەفەس
نووسین بەكوردی تاكەی كوفرە لات
بۆچ لات ناخۆشە زمانی وڵات
لێم زویر نەبی هاوڕێی ژینتم
كوردم وێنەی تۆ هەم هاودینتم
بەڵام لە داخان كەوا دواكەوتووین
عالەم هۆشیارە ئێمە هەر خەوتووین
ناچارم ئەیلێم ئەوەی ئەیزانم
پڕ ئێشە زامی گۆشت و ئێسقانم
مەلا عەبدوڵای توتنچی پێنجوێن
جوابی دایتەوە بە زوبانی دین .
موفتی وەڵامێكی زۆر لۆژیكی مەلا قادر دەداتەوە، هەوەكو خۆی ئەڵێ‌ بە زمانی دین لەگەڵی گفتوگۆ دەكات، پرسیاری لێ دەكات كەی خوا فەرمویەتی كچ نەخوێنێ‌ و خوێندن تەنها بۆ پیاوە، هیچ ئایەتێك نیە لە قورئانی پیرۆزدا شتی وەها بسەلمێنێ‌، ئەو بۆچوونەی مەلا قادرو هەركەس وەك ئەو بیر دەكاتەوە تەنها گومان و خراپ حاڵی بوونەو هیچی تر، بەڵام بیر ڕوناكێكی وەك موفتی هەر زوو هەستی بەوە كردووە كە پێویستە نەوەی نوێ‌ بەبێ‌ جیاوازی بخوێنن و پێشكەوتنی گەل و وڵاتی تەنها لەوەدا بینیوە.

ئەركی شیعرو شاعیر لای موفتی پێنجوێنی
موفتی لە قۆناغێكی زۆر هەستیاری مێژووی كوردا هاتووە، قۆناغی بوژانەوەو گەشەكردنی هەستی نیشتمانی و ڕزگاری، بۆیە داوا لە هەموو شاعیران و دڵسۆزانی كورد دەكات كە خۆیان بەشتی لاوەكی و بێسودەوە خەریك نەكەن و شیعرو نووسین و هەوڵەكانیان بخەنە خزمەت پرسیی نیشتمان و پێشخستنی گەلەكەیان، لەو بارەیەوە ئەڵێ‌:
پێی پێ نەكەنی فەخرە لەلای پیاوی بەقیمەت
ئەو عەسكەرە وا چاكەت و پانتۆڵی لە شاڵە
بیزانە شعوری نیە پەتیارەو شێتە
ئەو شاعیرە هۆشی كەلەسەر پەرچەم و خاڵە.
موفتی ڕەخنەی توند لەو شاعیرانە دەگرێت كە شیعری ئەڤین دەنووسن، بەڵكو پێویستە خەریكی خەمە نیشتمانیەكاندابن، ئیتر واز بێنن و لەباسی زوڵفی یار و ڕومەت و خاڵ.
هەروەها ئەڵێ‌:
پڕیەتی سندوقی دڵ دایم هەتا دوو سەد هەزار
گەوهەری پڕ قیمەتی ئەشعاری شۆخی خۆش شیعار
سەرفی ناكەم من لە بازاڕی پڕو پووچا بەهیچ
یەعنی زوڵف و پەرچەم و خاڵ خەتی ڕووی گوڵعوزار.
لەسەردەمی كلاسیكدا ئامانجی ئەدەب تەنها بۆ جوانی ئافرەت و وشە ئارایی و دەرخستنی توانای ڕەوانێژی شاعیر بووە، بەڵام لەسەردەمی نوێ‌ و لە قۆناغی ڕێنیسانسی گەلاندا ئامانجی ئەدەب دەگۆڕێت بۆ هۆشیاری نەتەوەیی و ڕزگاری نیشتمانی، موفتی پێنجوێنی هەمان بۆچوونی هەیە كە ئەركی شیعر تەنها بۆ جوانی وشەو سروشت نیە، بەڵكو ئەركی شیعرو ئەدەب بۆ هۆشیاری و بیری ڕزگاری و پێشخستنی گەل و نیشتمانە.

PUKmedia