MAM LI ŞAM

Elî Şemdîn

Mam li Şamê

(6)
(Ruknel Dîn: Himbêza kurdî ya gerim)
Di orta salên pênciyî de ji sedsala bîstan, Şam di rewşeke dîmoqratî berfireh re derbas dibû, nexasim di jêr siya desthilata serokê sûrî yê hilbijartî de (Şikrî Qewetlî), lewma wê çaxê Şamê jimareyek kesayetiyên binav û deng li xwe girtibû, ew kesayetiyên ku di demên cuda de koçberî sûriya bûbûn, ewên ku ji ber zodariya desthilatên xwe yên xwînmij reviya bûn, û bi piraniya xwe ve hatibûn li taxa (Ruknel Dîn), cîbicî bûbûn, ji wan kesayetiyan hebûn ku ji kurdistana îraqê bûn (Mam Celal, Kemal Fû’ad, Izel Dîn Mustefa Resûl, Cemal Nebez), û hebûn ji kurdistana îran (Ebdul Rehman Zebîhî, Ehmed Tewfîq, Hejar Mukiriyanî), û ji kurdistana turkiyê jî hebûn mîna (Malbata Bedirxan beg, û Malbata Cemîl Paşa, û Malbata Haco..).
Taxa (Ruknel Dîn), ku hatiye avakirin di sala (1174)’de, ew tax dihate jimartin ji taxên Şamê yên kevnar, û di keve qontara çiyayê Qasiyûn de, piraniya xelkên wê taxê kurdin, lewma hatiye bi navkirin bi navê (Taxa Kurdan), û malbatên kurdî ku li wê taxê dijîn têkilbûne bi komelgeha Şamê re, lê tevî wê yekê jî ewan malbatan taybetmendiya xwe ya netewî û zimanê xwe yê kurdî parastine û winda nekirin, û diyartirîn malbatên kurdî li vê taxê (Eyûbî, Orfelî, Îzolî, Ale Reşî, Begdaş, Baravî, Berazî, Bozo, Cezmatî, Reşwanî, Zerkelî, Zilfo, Şemdîn, Zaza, Milî, Neqşebendî, Wanlî.. t.d), herwiha di orta sedsala bîstan de komelek ji kesayetiyên navdar ji vê taxê derçûne, yên siyasî mîna (Usmet Şerîf Wanlî, Xalid Begdaş..), û yên olî mîna (Ehmed Keftaro, û Mihemed Se’îd Botî..), û yên hunerî jî mîna (Ebdul Rehman Ale Reşî, û Xalid Taca..).
Ewan malbatan roleke karîger lîstine di rêvebirina welat de û beşdarbûne di hemî buyerên wî de, û ji nav wan hin kesayetiyên dîrokî û bi nav û deng hatine der, ku hebûna wan di dîroka welat de berbiçav û diyar bû, mîna kesayetiya (Elî Axa Zilfo), yê ku Nûredîn Zaza bi dirêjayî li ser axiviye di bîrhatinên xwede (Jiyana min ya kurdî), her wiha wan malbatan bê dûdilî ew kesayetiyên xebatker ku hatibûne Şamê hembêz kiribûn, û destê alîkariyê ji wan re dirêj kiribûn, û wan kesayetiyan jî ji aliyê xwe ve roleke karîger lîstibûn di şiyar kirina bîra netewî li cem wan malbatan û xurtkirina hestê wan yê kurdî, ta astê ku êdî taxa (Ruknel Dîn), bûbû mîna hêlîneke gerim ku bi dihan xebatkarên kurd li xwe girtibûn û alîkariya wan bi xwirtî û merdî dikirin, û mala (Rewşen Bedirxan), bi xwe jî bûbû mîna hêlîneke serekî giring ku ev kesayetî hemî lê wê malê di gihiştin hev û kom dibûn û hev didîtin û bi aramî di civiyan, herwiha ew mal bûbû dergehekî vekirî ku ew kesayetî têre derbasî nav wan malbatan bibin û pêwendiyan li gel wan malbatan çêbikin û yektir binasin, û di pêşiya wan de kesayetiya Mam Celal bû.
Ev yek diyar û eşkere bû di dema ku Mam Celal bi dîkomentên sexte û ne fermî derbasî sûriya bûbû di sala (1957)’de, ew li ser sînor hatibû girtin û ji wir wî dibin (Qamişlo), û her ji wir jî yekser dibine bajarê Hesekê (Hisiçe), êdî neçar dibe û ji rêveberiya zîndanê di xwaze ku bi telîfonê pêwendiyê bi Şamê re bike, û li gel (Rewşen Xan), di axivê û wê bi rewşa xwe agahdar dike, Rewşen Xan jî pêwendiyê bi efserê kurd yê naskirî (Mihemed Zilfo)’re, dike, ew jî bê dûdilî yekser Mam Celal berdide û azad dike, û her di wê şevê de li ser pişta bozinga barhilgir siwar dibe, ku wê çaxê genim û ceh di guheste Helebê, û ji helebê jî bi otombîlê diçe Şamê, bê ku hîç belgeyeke fermî didest de hebe.
Paş gihiştina wî bajarê Şamê, Mam Celal yekser pêwendiyê bi endamên şanda îraqî re dike ku ew jî di wê demê de li Şamê bûn, lê ewan mercê çûna Mosko jêre gotin ku pêwîste belgeyên fermî peyda bike mîna (Pasport), yan jî (Lîza Pas), yan jî ew nikare li gel wan biçe, lê dirastiyê de diyar bû ku ewan ne di xwestin li gel wan biçe Mosko, û li gor Mam Celal di bîrhatinên xwe de (Geştiya Temen), dibêje ku ewan her ne dixwestin ew bi wan re bibe hevalê rê, lewma hîç riyek li pêşiyê nema ji bilî ku pêwendiyê bike li gel efserê kurd (Mihemed Zilfo), ji bo ku him sipasiya wî bike ku ew ji zîndana hesekê azad kir, û him jî wî agahdar bike ku kêşeyeke wî ya din jî heye, Zilfo soz dayê kû wê kêşeya wî çareser bike, û roja dinê bi otombîla xwe ya ku ala sûrî pêve daleqandî bû diçe Mam Celal li gel xwe hildigire û diçine dezgihê derxistina (Lîza Pas)’ê, li wir efserekî sûrî pêşwaziya wan dike û yekser (Lîza Pas)’ê, ji Mam Celal re derdixe, û Zilfo ji wî efserî re dibêje: (Celal wê daxwaznameyekê ji tere binivîse ji bo wergirtine vê belgeyê, û ezê bi xwe daxwaznameya wî bi destê xwe bibim serokatiya komarî û ezê wî bi fermî bikim penaberê siyasî!).
Bi vî rengî, Mihemed Zifo hemî belgeyên Mam Celal zû pêkanîn û (Lîza Pas), jî sitand û xiste bêrîka xwe de, û ji wê kêlîkê de êdî karîbû her dema ku bixwaze ji sûriya derkeve, lê Mam Celal endamên şanda îraqî yên komonîst agahdar nekirin bi vê yekê, ji tirsa ku ew kêşeyeke din jêre dirust bikin, ji ber ku ewan bawer ne dikirin Mam Celal karibe bi hesanî vê belgeyê bi dest xwe bixe, ewan jî nizanîbûn ku Mam Celal (Lîza Pas), wergirtiye ta kêlîka ku bi rêketin ji Laziqiyê biçin Mosko li ser pişta Gemiyê, wê çaxê êdî Mam Celal Lîza Pasa xwe derdixe û pêşanî wan dike, û dibêje: (Başe, fermon vaye Lîza Pasa min jî), êdî hemî matmayî dimînin, û dibêjin: (Te çawa ev belge peyda kiriye Mam Celal?).
Li vir jî hêjayî gotinêye, ku Mam Celal û li gor ku di bîrhatinên xwe (Geştiya Temen)’de, dibêje: (Min hewil da ku ez Sînem Celadet Bedir Xan, û helbestvan Hejar Mukiriyanî, û Ebdul Rehman Zebîhî, û Ebdul Hemîd Derwîş jî li gel xwe bibim wê Mehrecana Mosko, lê mixabin herdû partiyên komonist, yê îraqî û yê sîrî, nehiştin û razî nebûn..).
29/1/2023