Salvegera berevannameya dîrokî ya Serok Mam Celal

.

17 sal berê, û di axaftina xweya dîrokî de dema civata desteya rêvebir roja sêşemê 9/2/2004, birêz Celal Talabanî, sekreterê giştiyê Yekîtiya Nîştimanî ya Kurdistanê, endamê desteya rêvebir a civata rêvebir, banga vegerandina Kurd û Tirkmenên ku ji hêla rejîma Seddam Huseyîn ve ji bajarê Kerkûkê hatibûn dersînorkirin û referandûm ji bo destnîşankirina nasnameya wê.

Serok Talabanî bi belge û nexşeyan îsbat kir ku bajarê Kerkûkê beşek ji herêma Kurdistanê ye, lê wî tekez kir lêbelê ku ew di vê dema niha de doza girêdana wê bi herêmê re nake, lê bi rengek ku biratiya di navbera pêkhatên wê de biparêze û dadê li dîrok û mafên rewa yên Kurdan dike.

Talabanî tekez kir li ser pêdivîbûna mafên gelê Kurdistanê di yasaya rêvebiriya dewletî de ya ku civata niha gotûbêj dike, dest bi pêşkêşkirina rastiyên hebûna gel li ser navê gelê Kurdistanê li çar welatan hatî dabeş kirin, ango Tirkiye, ,raq, Iranran û Sûriye, û wî got ku gelê Kurd di sala 1925 de bi biryara Komela Miletan bi dewleta stateraqê ve hate girêdan.

San Edmonds, nûnerê Brîtanya di komîta Komela Neteweyan de ku pêşeroja wê demê dewleta bakurê Mûsilê, got, "başûrê Kurdistanê bi çend mercan ve girêdayî Iraqraqê bû, di nav de: ku rêvebirên vê herêma Kurdî Kurd bin, ku zimanê Kurdî zimanek fermî be, û ku statuya Kurdistanê wekî ew e. "Wî lêzêde kir." Ew Edmonds xebitî ku karakterê Kurd ji navça Kerkûkê paqij bike, û ew wek binpêkirinek berbiçav a sozên ku ji hêla Iraqraq û Brîtanya ve jibo Komela Miletan hatine danîn şirove kir. "

Wî got jî ku sozên jibo gelê Kurd nehatin bicîh anîn, lê ji alîyê hukumeta Britainraq û Brîtanya ve hatin binpê kirin, û mesele gihişt paqijkirina etnîkî û dersînorkirina Kurd û Tirkmenan ji navçeya Kerkûk û bicîhkirina Ereban li şûna wan li dema Seddam Huseyîn. Deverên ku ew ji wir hatine dersînorkirin, "wekî ku ji hêla malpera Federasyonê ve roja Çarşemê hate ragihandin.

Di aliyek din ji axaftina xwe de, Talebanî beşek ji danezana komîta Civata Neteweyan li ser tixûbên Iraqraqê xwend, ku tê de dibêje ew çu carî sînorên Mountraqê, çiyayê Hemrîn derbas nekiriye, û tixûbên Kurdistanê ji çiyayê Hemrîn dest pê dike tevî hebûna ji hin Tirkmenên li bajarên xwe, û dûv re Mam Celal behsa pirtûka Pirsgirêka Mûsilê kir, ku Li wê, Kurdistan ne perçeyek Iraq û Anatolyayê ye.

Wî her weha behsa pirtûka Ferhenga Agahdariyê kir û paragrafa ku dibêje: Sê çarîkên Kerkûkê Kurd in, xwend û nexşeyek mezin a dîrokî ya rayedarên Osmanî danî ser maseya Civata Birêvebir, ya ku cîhê Kerkûkê di nav tixûbên Kurdistanê li ser vê nexşeyê, û Talabanî got: Em naha daxwaz nakin ku Kerkûk bi ser Kurdistana Iraqiraqê ve bête girêdan, lê em daxwaz dikin ku dersînorkirin ji Kurd û Tirkmenan vegerin cihên xweyên resen li Kerkûkê û vegerînin Erebên ku ji hêla rejîma têkçûyî ve li Kerkûkê hatine bicîhkirin li deverên xwe li navîn û başûrê Iraqraqê, piştî ku referandûm dê di navbera gelê Kerkûkê ji Kurd, Tirkmen û Erebên xwemal li ser bingeha serjimêriyek rastîn ji bo destnîşankirin paşeroj û çarenûsa Kerkûkê. Wî doza naskirina fermî ya zimanê Kurdî li tenişta zimanê Erebî li demandedraqê kir, û ev yek ji bo Kurdan mafek rewa dît.

Em her sal bi bîr tînin ku serxweşîya dîrokî ji alîyê serok Mam Celal ve, wek serok Talabanî piştrast kir, di nehê Sibat 2004 de, bajarê Kurdî yê Kerkûkê di civînek endamên Civata Rêvebir li ,raqê de, û bi pêşkeşkirina gelek belge û çavkaniyên dîrokî ku wî pêşkêşî Civata Rêvebir û raya giştî ya cîhanê kir.

Li gorî çavdêran, heya nuha, çu kesê nekariye berevajiya ya ku Serok Mam Celal belge û nexşeyên ku Kurdbûna Kerkûkê îsbat dikin, pêşkêş bike.

 Rastîyên li ser Kerkûk û dîroka damezrandina dewleta raqê

Di hevpeyivînek rojnamevanî de di derbarê dîroka damezrandina dewleta ,raqê de, Serok Mam Celal got: Min di dema nîqaşa xwe de ji birayan re endamên Encûmena Rêvebir diyar kir ku dema dewleta wasraq hate damezrandin, Kurdistan di nav dewletek bi navê Wilayat bû ya Mûsilê, ya ku ne perçê vê dewleta ku di (1920) de hate damezrandin bû û dema ku damezrandin û referandûmek li ser (Qral Feysel) pêşkêşî kir û Kurdistan ji vê rapirsînê derxist.

Herweha di pirtûka (History of Iraq Wezaret) wekî jêrîn: "Pêwîst e ku herêmên Kurdî azad bin ku beşdarî hilbijartinan bibin an nebin, û ev ê bandorê li biryara wan a dawîn li hember hukûmeta Iraqê û helwesta wan li wir neke."

Wî lê zêde kir ku Peymana Sèvres di wê demê de di meriyetê de bû, ku destûr da Kurdistana Iraqê ku beşdarî Kurdistana navendî bibe, ku xwedan otonomî bû, û got ku li gorî bendên (62, 63, 64) yên Peymana Sevres: " welatên hevalbendên serekî dê ti astengan li pêşê çûna bijare ya kurdên ku li wî perçê Kurdistanê dijîn, ku heya nuha hîn jî di nav destûra Mûsilê de ye, bo vê dewleta serbixwe. "

Wî got: Min ji birayên endamên Encûmena Rêvebir re diyar kir ku di (1922) de hukûmetên Iraq û Brîtanya razî bûn ku hukûmetek li Kurdistanê ava bikin, û daxuyanî di 25 Kanûn (1922) de hate weşandin. Di wê demê de navdar bû ku ev gotin ji bo Kurdan wekî diyariyek Sersalê (Chrismas) bû.Eraq û thengîlîztan daxuyaniyek dan û naskirina mafê Kurdan li welatê xwe îlan kirin û ji wan xwestin ku nûnerên xwe bişînin Bexdayê da ku xêz bikin peymanên sînor û gumrikê. Ev di pirtûka (Dîroka Wezaretên )Êraqî) de hate behs kirin (Beş 1, r. 274) weha:

Hukûmeta Meziniya Wê ya Brîtanî û Hikûmeta Iraqê bi hev re mafên Kurdên ku di nav tixûbên Êraqê de dijîn nas dikin ku di nav van sînoran de hukûmetek Kurdî ava bikin û hêvî dikin ku Kurd, endamên wan çi be bila be, dê di zûtirîn dem de li ser forma ku ew dixwazin wê hukûmetê bistîne û li ser tixûbên ku ew dixwazin dirêj bibin û ew ê nûnerên xwe yên berpirsyar bişînin Bexdayê da ku têkiliyên xwe yên aborî û siyasî li hukûmetên Englandngilîztan û andraqê gotûbêj bikin.

Serok Mam Celal diyar kir: Ev rastî veşartî ye, lê ew di vê pirtûkê de, û her weha di gelek pirtûkên din ên li ser dîroka clearlyraqê de bi zelalî hatîye belge kirin.

Serok Mam Celal lê zêde kir: Min di Civata Rêvebir de ji hevkarên xweyên hêja re got ku (82) sal berê ji alîyê Êraq û emrê Brîtanî ve mafê damezrandina dewletan ji me re hat.

Serok Mam Celal got: Di hemî nameyên melîk Faisal bi komîserê bilind re, ev mesele eşkere bû. Di yek ji nameyan de, şah Faisal ji komîserê bilind di derheqê tixûbên keyaniya xwe di wê demê de dipirse. Churchill, ku wezîrê koloniyan, bersîva wî dan: "Ji cenabê wî re bêje, me soz da wî dewletek Erebî. Ew ne împaratorî ye, û tixûbên dewleta wî çiyayê Hemrîn in, ji Hemrîn ber bi bakûr ve, welatek bi navê Kurdistan heye, her çend li wir li Kifri, Kerkûk, Hewlêr û Pira Alton hindikahiyên Tirkmen in, lê ev welat ((Kurdistan)) e.

Serok Mam Celal lêzêdekir ku wî biryarek din a Komela Miletan, ku di (1924-1925) de hate weşandin, ji beşdaran re şirove kir. Carina Samarra beşek ji Anbar bû, û carina jî ew perçê Tikrîtê bû û yê mayî ne Iraqraq bû.Ji bo keyaniya bakurê van sînoran jê re Kurdistan tête gotin û ku parêzgeha Mûsilê qet nebû perçeyek Iraqraqê û ku ev dever ne beşek ji Tirkiyê ye ji ber ku di navbera wan de Kurdistan û Sûriya navîn heye. Ji bo zimanê nifûsa wê, em neçar in ku dewletek Kurdî ava bikin, lê ew ne mimkûn e, û ew di vî warî de hin mezinahiyan rêz dikin. "

Serok Mam Celal diyar kir: "when dema ku Civata Neteweyan biryar da ku peywira Mûsilê bi Êraqê ve girêbide, hin merc jibo Êraq hatin danîn da ku Kurdan têr bike bi beşdariya wê. Kuriya ji bo van tiştan zimanê fermî ye.

Serok Mam Celal got: Nûnerê Brîtanî di Komîta Komela Neteweyan de biryarek derxist ku yek ji wan mercan ew e ku nasnameya Kurdî ya Kerkûkê xerab neke, û ew dibêje eger nasnameya Kurdî ya Kerkûkê were binpê kirin, rêkeftina ku tê de emrê Mûsilê bi Iraqê ve hate girêdan dê bidawî bibe.

Serok Mam Celal got: Min ev ji hevkarên xwe di Civata Rêvebir re şirove kir û got: Ger hûn dixwazin yekîtîya mraqê hilweşînin, ev tiştê ku nûnerê Brîtanî got.

PUKmedia /Ensata navendî
‌