Nefta Herêma Kurdistanê dê dahata Êraqê zêde bike

Kurdistan 12:30 AM - 2023-06-23

Sekreterê Encumena Wezîran a Hikûmeta Herêma Kurdistanê di daxuyaniyekê de ragihand, hesabê bankê di proje yasaya bûdceya bingehîn a hikûmetê de û guhertinên di maddeya 13 de û herwiha dahata firotina rojane 400 hezar bermîlên petrolê ew berhem, hinartin û veguhestina neftê li Herêma Kurdistanê pêşkêş dike.

Hesabê bankê di pêşnûmeya bûdceyê ya ku ji aliyê hikûmetê ve hatibû şandin de çawa cih girt?

Sekreterê Encumena Wezîrên Herêma Kurdistanê Amanc Rehîm li ser rûpela xwe ya facebookê nivîsî:Proje yasaya bûdceyê ku hikûmetê pêşkêşî civata nûneran kiribû, ku di encama rêkeftina hevbeş a di navbera hikûmeta herêmê û Bexdayê de hatibû pêşkêşkirin, yek hesabê bankê hebû, ku hesabekî bi navê hikûmeta Herêma Kurdistanê ye û tê de dahat ji firotina petrola Herêma Kurdistanê tê razandin, herwiha pişka Herêma Kurdistanê û jinavbirina dahata petrolê û pişka Herêma Kurdistanê bi rêya paqijkirinê. Banka Navendî ya Êraqê di nameya xwe ya bi jimare 3004 a roja (27.04.2023) de bilez razî bû ku yek hesabê bankê bi navê hikûmeta herêmê hebe.

Civata Nûneran çawa maddeya 13 guhert û çi kir bi hesabê bankê yê herêmê?

Civata Nûneran pirojeya hikûmetê bi temamî guhert û li gor maddeya 13 ya yasaya bûdceya giştî ya Êraqê ku niha pêşkêşî serokatîya komarê tê kirin, dê li şûna yek hesabên bankî du heb hebin û ew madde wek deng hat dan jêre: Yekem hesabê bankê di madeya 13 ya pejirandî de, hesabek e bo dahata 400 hezar bermîlên petrolê ku rojane ji bîrên neftê yên Herêma Kurdistanê tê, çi bi rêya hinardekirinê û çi jî bi rêya hinardekirina li bazarên navxwe, eger ew neftê neye îxrac kirin.
Ev hesab ji aliyê Wezareta Darayî ya Federal ve li bankeke herêmî ya Banka Navendî ya Êraqê ji bo razandina dahata petrola Herêma Kurdistanê hatiye vekirin û nabe ku ti mûçe jê were birîn û li ser paqijkirinê were kirin, di nav wan de banka Citibank jî heye,hesabê ku dahata firotina petrola Herêma Kurdistanê heta (25.03.2023) tê de hatiye razandin.
Ev hesabê bankê ku di madeya 13 ya yasaya bûdceya giştî de hatiye behskirin, li ser navê Wezareta Darayî ya Êraqê ye û bi tenê desthilata wê heye ku bikaribe vê hesabê bikarbîne û Herêma Kurdistanê jî ti desthilatî li ser vê hesabê bankê nake. 

Dahata salane ya firotina 400 hezar bermîlên petrola herêmê çiqas e?

Dahata ji firotina 400 hezar bermîlên petrola Herêma Kurdistanê di rojekê de (dema xerc ji wan nayê derxistin) Trîlyon dînare. Ji aliyeke din ve ev tê wê wateyê ku Herêma Kurdistanê bi petrola xwe beşdariyê dike di zêdekirina dahata xezîneya giştî ya Êraqê de di heyama sala 2023an de zêdetirî 13 trilyon dînar be.
Kî berpirsê dayîna xerciyên kompanyayên neftê û xercê veguhestina 400 hezar bermîlên petrolê di rojekê de ye:

Eger madeya 13 rê nede xerckirina dahatên petrolê yên Herêma Kurdistanê, ji kuderê tê wergirtin heqê hinardekirin û veguhestina neftê bê dayîn û berpirsê van xerciyan kî ye?

Madeya 13ê jî dibêje, Wezareta Darayî di hikûmeta Êraqê de berpirsê dayîna mûçeyên kompanyayên petrolê û xerciyên berhemanîn û veguhestina wan 400 hezar bermîlan di rojekê de ji petrola herêmê ye û ji bo vê mebestê jî 3.8 trîlyon dînar ji serwerî terxan kiriye bo  xerciyên budceya Êraqê ku 1.4 trîlyon dînar wek xercê hatinûçûnê li pişka Herêma Kurdistanê hatiye zêdekirin û bi vî awayî ew qas ji pişka Herêma Kurdistanê ji bûdceyê tê derxistin û bi vî awayî jî pişka herêmê tê derxistin.dê ji 16.6 trîlyon dînar dakeve 15.2 trîlyon dînar.

Xercên berhemanîn û hinardekirin û veguhestina petrola herêmê li ser çi bingehê tên xerckirin?

Hêjayî dîtinê ye ku ew qasê ku di nav xerciyên serweriyê de hatiye terxankirin jî, tenê bi bihayê berhemanîna yek bermîl petrola Êraqê ye û ne li gorî girêbestên herêmê ligel kompanyayên petrolê ye, û ev sînor ti nirxekê ji 3.8 trîlyonan re nahêle. Di navbera her du mekanîzmayên hesabkirina lêçûnên berhemanînê de ferqeke mezin heye û li Bexda û Herêma Kurdistanê veguheztin û girêbestên wan ji hev cuda ne.
Tekane xala erênî ku di berjewendiya xezîneya Êraqê de ye, ew e ku SOMO 400 hezar bermîlên petrola Herêma Kurdistanê bi heman rêbazan difroşe û nirxê firotina petrola Kerkûkê jî ji aliyê xwe ve, ku bihayekî zêdetir e ji nirxê firotina petrola Herêma Kurdistanê berî (25.03.2023) bi qasî (8-10) dolarî bû, û ev yek tiştekî ji pişka Herêma Kurdistanê ji bûdceyê naguherîne ji ber ku diyarker pabendbûna herêmê ye bi 400 hezar bermîlan di rojê de û ne bihayê vê miqdara petrol ye.

Kêmasiya dabînkirina lêçûnên şirketan û veguhestina nefta herêmê

Pirsgirêka mezin di vir de ew e ku Herêma Kurdistanê ji sala 2022ê ve rastî 6.695 trîlyon dînar xerckirina petrolê xerc kiriye, lê bûdceya Êraqê 3.876 trîlyon dînare ji bo vê mebestê terxan kiriye û bi vî awayî kêmasiya 2.8 trîlyon dînar e bo dabînkirina xerciyên 400 hezar bermîl neftê ye, û di bûdceya Êraqê de ti terxankirin nîne û herêm nikare wê kêmasiyê tijî bike, ji ber ku dahata wê neftê di destê wê de namîne, lê dê di bin kontrola Wezareta Darayî ya Êraqê de be û madeya 13 jî dibêje ku nabe ti mûçe ji dahata petrola Herêma Kurdistanê were kêmkirin. Û eger çavkaniyek ji bo dagirtina vê kêmasiyê neyê dîtin, kompaniyên neftê nikarin berdewam bin, ji ber wê jî Herêma Kurdistanê dê nikaribe sozên xwe bi cih bîne û di dawiyê de jî Bexda ti pereyan li jêr wê yekê xerc nake,ku  hinceta nepejirandina petrolê ji aliyê herêmê ve ye.
Deynên şirketên petrolê yên mehên borî û pereyên ku ji bo firotina pêşwext a petrolê hatine dayîn
Bê guman Herêma Kurdistanê deyndarê mehên salên borî ye ji bo xerc û deynên kompanyayan û pereyên ku ji bo paşxistina firotina petrolê û veguhestina wê hatiye komkirin.

Hesabê bankê ji bo razandina deynên darayî yên herêmê li gorî qanûna bûdceyê

Hesabê duyem ê bankê ku di madeya 13ê de hatiye behskirin, ji bo razandina xercên diravî yên Herêma Kurdistanê ye li gorî yasaya bûdceyê, ev hesab li ser navê Hikûmeta Herêma Kurdistanê û di bankeke herêmî ya pejirandî ya girêdayî Banka Navendî ya Êraqê de ye. Xerckirina di vî hesabî de ji bo serokwezîrê Herêma Kurdistanê ye yan jî kesekî ku jê re destûr bide û divê Wezareta Darayî ya Êraqê mehane bi rêya vê hesabê hikûmeta Herêma Kurdistanê fînanse bike, lê razandina pere li ser vê hesabê girêdayî hesabê yekem e , ku hesabê dahata 400 hezar bermîlên petrolê ye, ku li ser navê Wezareta Darayî ya Êraqê ye, ti pere li ser hesabê duyem nayê vegerandin.
Bi vî awayî, ji bilî kontrolkirina SOMOyê li ser firotina petrola Herêma Kurdistanê, dahata firotina 400 hezar bermîlan jî di destê Wezareta Darayî ya Federal de ye û Herêma Kurdistanê jî li desthilata xwe li  ser pereyên firotina petrola xwe li Herêma Kurdistanê namîne. Hesabê ku dê li ser navê Wezareta Darayî ya Êraqê bê vekirin.
Xala 13. ya qanûna bûdceyê wek cîgirê qanûna neft û gazê ya federal û biryara Dadgeha Federal
Xalên madeya 13 ya yasaya bûdceyê dê bibe cîgir ji bo biryara Dadgeha Federalî ya roja (15.02.2023) û ji niha û pê ve madeya 13ê peywendiyên petrolê di navbera Herêma Kurdistanê û Êraqê de heta rêkeftina li ser petrola federalî rêk dixe û yasaya gazê, ku li gor platforma wezîran diviyabû ku hikûmeta birêz Al-Sudanî, şeş meh piştî damezrandina hikûmeta wî ya  (27ê Avrêl, 2023) pêşnûmeya Qanûna Petrol û Gazê ya Federalî pêşkêşî bike jib o Civata Nûneran, lê du meh di ser wê tarîxê re derbaz bûne û di vê çarçovê de ti gavek cidî nehatîye avêtin, û li gorî ezmûna min û nerîna min ya nerm, eger ne mumkin be, li ser proje yasaya petrol û gazê gihiştina rêkeftineke hevbeş , wê demê gelek zehmet e, ji ber ku cudahiyên bingehîn di ravekirin, şîrovekirin û vekolandina madeyên destûrî yên girêdayî petrolê hene, bi taybetî madeyên 111 û 112 yên destûrê, ku Bexda bi wateya birêvebirina dosya neftê li hemû Êraqê şirove dike. Herêma Kurdistanê yek ji desthilatên teqez ên Wezareta Petrolê ya Êraqê ye û ev zîhniyet û ramana han eşkere ye.Bi tevayî di biryara Dadgeha Federalî de ku piştgiriya vê ramanê dike, Herêma Kurdistanê di wê baweriyê de ye ku rêveberiya neft û gazê ne mafê federalî yê mutleq e û maddeya 13 ya ku ji bo salên 2023 heta 2025 e, vegeriyaye bo piştgîriya wê ramanê ku Dadgeha Federalî derbarê mutlaqiya desthilata federalî di warê birêvebirina dosya petrolê bi giştî li Êraqê biryar da.
Vebijêrk
Vebijarkên ji bo çareserkirina pirsgirêkên  madeya 13 ya bûdceya Êraqê, yan ji aliyê Wezîrê Darayî yê Êraqê ve, ji aliyê Dadgeha Federalî ve tê kirin, ku di daxuyaniyekê de niyeta xwe ya li dijî qanûnê li Dadgeha Federalî nîşan da, yan jî rêkeftina wezaretanê  Çavkaniyên Xwezayî û Petrolê li ser mekanîzma diyar kirina xerciyên berhemanîn, hinartin û veguhestina nefta Herêma Kurdistanê li ser bingehek ku garantiya berhemanîna 400 hezar bermîlên petrolê di rojekê de dike.
Û berî her tiştî divê blokên kurdî ji bo garantîkirina bûdce û mûçeyên gel li hev bikin û ev ne vebijarkek e, belkî erkekî ferz e. Ew dikarin rê li ber dayîna 906 milyar dînarên mehane bidin bo karmend û xanenişîn û Pêşmerge dibin qurbaniya nakokiyên li ser neftê di rewşekê de ku petrola herêmê li bazara cîhanî yan herêmî nayê firotin û heta ku SOMO bazarkirina petrola herêmê kontrol dike û wezareta darayî ya Êraqê kontrolî dahatên vê petrol dike , êdî tu behane nîne ku Bexda lêborîna xwe bixwaze ji ber nedayîna mûçeyên n herêmê, û divê li ser esasê wekhevîyê li pêş yasaya ku di madeya 14 a destûrê de hatiye tevbigere. 
PUKMEDIA