MAM.. LI ŞAM

Elî Şemdîn

(18)
(Kurd di nav pencê Be’is de li Sûriya û Îraq)
Ji wê dema ku Mam Celal piyê xwe danî bû ser xaka Şamê, di nava salên pênciyan de ji sedsala bîstan, ku wê çaxê Şam bûbû qonaxa serekî li ser riya xebata wî, û wî ji wir hewil dabû bi hemî karîbûna xwe ku derbasî nav cîhana derve bibe, û bi taybet derbasî nav cîhana erebî bibe, çimkî ew bawer bû bi giringiya derxistina pirsa xwe ya netewî ji bazinê wê yê xwecihî, tevî pêwistiya vî bazinê navxweyî ku wek Kelheke asê bû û hêlîneke gerim bû ji bo berdewamiya berxwedana miletê kurd û xebata wî, lê tevî vê yekê jî her berdewam hewil dida ku pirsa kurdî bigihîne raya giştî ya derve ku karibe wê jî li dor dadweriya pirsa xwe kom bike û bi civîne, û bi rastî jî Mam Celal karîbû torekê ji pêwendiyên çarenivîs û berfireh ava bike, ku şûna pencê xwe yê kûr li ser pêşeroja vê pirsê bi hêle.
Lewma dîdara Mam Celal yekem car di (22.2.1963)‘de, li gel serok Cemal Ebdul Nasir ku sitêra wî geşbûbû di azmanê cîhana erebî de, û ew bûbû sîmboleke netewî bê rikaber, nûneratiya hêviyên cemawerê erebî dikir di pêkanîna yekîtiya erebî de, ev hevdîtin mîna gaveke bineretî bû pirsa kurdî derbasî nav cîhana erebî kir, û bi serkeftî karî bû baweriya Ebdul Nasir bistîne, û awira wî bikişîne ser pirsa miletê xwe, û vaye bi hesanî em di karin vê baweriya Ebdul Nasir bi xwînin di wê nameya ku li ser hevdîtina xwe li gel nûnerê Berzanî (Mam Celal), û wezîr (Fû’ad Arif), ya ku bi destê xwe nivîsiye û şandiye ji mûşîr Ebdul Hekîm Amir’re, di (23.2.1963)‘de, û ev name Mihemed Hesenên Heykel jî di pirtûka xwe de ya bi navnîşana (Salên Kelandinê), belav kiriye, û têde razîbûna xwe ji şanda kurdî dide nîşandan, di dem ku têde bi xerabî li ser şanda îraqî di axivê, û dibêje ku endamê wê şanda erebî: (Hîna xortin û pêwistiya wan bi guhdan û perwerdekirinê heye, û min ew gelekî westiyayî dîtin, ta astê ku Elî Se’idî di civîna pêşî de radiza û di xewve di çû..), û Elî Se’idî yê ku di xew re çûbû di civîna pêşî de li gel Ebdul Nasir, ew bi xwe her serokê şanda îraqî bû, û emîndarê giştî yê partiya Be’is bû, û cîgirê serok wezîr, û herwiha wezîrê navxwe yê wê çaxê bû, ne kesekî dinê bû.
Û ev pêwendî di navbera Mam Celal û Ebdul Nasir de ber pêşde çûbû ta astê ku ji Ebdul Nasir xwestibû navcîtiyê dinav hikûmeta îraqî û serokatiya tevgera kurdî li kurdistana îraqê de bike, ji bo dîtina çareseriyeke aştiyane ji pirsa kurdî re, û ya ku hiştibû giringiya vê gavê bêtir bibe ew bû ku Mam Celal bi xwe yarîzanê serekî bû ku nûneratiya miletê xwe û pirsa wî ya netewî dikir di wan giftûgoyan de, piştî ku serkeftibû di wergirtina baweriya serokê partiya xwe û baweriya serkirdayetiya wê ya siyasî, û her wiha baweriya nûnerên miletê xwe yên ku di kongirê Koya de civiyabûn di dema (18-22.3.1963)‘de, û ew giftûgo gihiştin lûtka xwe ya bilin dema ku Mam Celal daxwaznameyek bi navê miletê kurd pêşkêşî Ebdul Nasir kiribû di (17.4.1963)‘de, di dema destpêkirina giftûgoya yekîtiyê ya sê qolî li Qahira, ew daxwazname bûbû ciyê rezamendî û erêkirina Ebdul Nasir, lê kêşeya ku li pêşiya serkeftina wan giftûgoyan derketbû, û ew ajotibûn ber bi riya girtî ewbû ku Be’is li Sûriya û li Îraqê dezgihên desthilatê bi destê xwe girtibûn li dijberî pêla Nasirî, piştî ku Be’is li herdû welatan kodeta kirin, li îraqê di (8.2.1963)‘de, û li sûriya di (8.3.1963)‘de, û di vê dijberî û rikberiyê de her pirsa kurd xeleka ze’îf û lawaz bû, lewma yekser partiya Be’is li herdû welatan zû dest bi şerkirin û êrîş birine ser kurdistanê, û vê yekî rewş bi tevayî tevlî hev kir û têkbir.
Di dema ku Mam Celal ew daxwazname pêşkêşî Ebdul Nasir kiribû û bûbû ciyê erêkirina wî, em dibînin ku wezîrê derve îraqê yê wê çaxê (Talib Şibîb), di pirtûka bi navnîşana (Veger li bîrhatinên Talib Şibîb), helwîsteke berûvajî û li dijî helwîsta Ebdul Nasir dide nîşandan, û naverûka wê daxwaznameyê dixe jêr goman û pirsiyaran de, û dibêje: (Ev daxwazname ne rastûxo di xwaze qewareyeke kurdî dirûst bike, û ev yek wê ziyanê bigihîne pirsa wan, û wê astengiyan li pêşiya wê dirust bike û nahêle hîç armanceke kurdan bi cî were, û ji xwe ji ereban re tu qazanc têde tuneye, û nahêle îraq jî bi rola xwe ya durist û bi sûd rabibe, û me ev ji Ebdul Nasir re zelal dikir her ku me ew didît û bimere di axivî wek navcîçî yan jî wek alî..), ewan ne tenê goman birin ser wê daxwaznameya kurdî, lê di xwestin Ebdul Nasir şaşûmaûo jî bikin her ku ew didîtin, û ev berûvajî bûn di nav helwîstên Ebdul Nasir û partiya Be’is de li sûriya û îraqê, derbarê pirsa kurdî li îraqê, hiştibû herdû miletên kurdî û erebî baceyeke giran bidin.
Ew hevgirtina şofînî di navbera serkirdayetiya Be’is de li sûriya û îraqê zû hate xwiyakirin, piştî ku ewan desthilat bi hasin û agir li herdû welatan bi dest xwe xistibûn, û ew yekgirtin bi zelalî diyarbû di pîlana wan ya hevbeş de li dijî miletê kurd û pirsa wî ya netewî û rewa, û ew tevkarî di navbera wan de gihiştbû lûtka xwe ya herî bilind bi wê helwîsta kirêt, ku di (destpêka tişrîna yekê 1963)’de, hêzeke serbazî ji leşkerê sûrî bi hemî çekê xwe yê giran ve, bi navê (Lîwaya Yermûk), bi serpereştiya efserê sûrî (Fehed Şa’ir), derbasî nav xaka kurdistana îraqê bûbû, ji bo ku li gel leşkerê îraqê beşdar bibe di serkut kirina şoreşa kurdî de, û hewil bidin ku bi yekcarî wê şoreşê hilweşînin û bi dawî bînin, ew jî li ser daxwaza Ebdul Selam Arif  ku arasteyî serbazên sûrî kiribû, û bangî wan kiribû bi navê netewa erebî di dema ku li gel wan civiya bû di sengerê şer de li (Zaxo, û Dihok), ev li gor ku efser ewlekariya sûrî (Munzir Mûsilî), di pirtûka xwe de dibêje, ya bi navnîşana (Be’is û Kurd), û li ser zimanê (Ebdul Selam Arif), di axivê, û dibêje: (Gelî biran! Ez silavan bi navê netewa erbî li we dikim.. û we agahdar dikim ku ez bawerim hûnê bi hesanî van noker û cudaxwazan bi dawî bînin û ji nav bibin, û hûnê bi serkeftî vegerin welatê xwe..).
Lê di beramber de, siyasetmedarê nasirî Dr. Cemal Atasî di pêşgotina ku ji pirtûka Munzir Mûsilî re (Ereb û Kurd), nivîsiye û têde qerfê xwe bi wan bangewazên şerxwaz dike, ku navtêdan û handanê didin ji bo ji navbirina miletê kurd, ew bangewaziyên ku di bin siya diruşmên pûç û nezok de berz di kin: (Di navbera sûriya û îraqê de ne yekbûn pêkhat, û ne jî hîç yekîtiyek, û herdû rêjîmên Be’is li herdû welatan nikarîbûn gumrikê ji navbera xwe rakin û hilînin, lê karê mezin yê hevbeş ku karîbûn bikin ew bû ku hikûmeta sûrî ew hêza bi navê yermûk bi serpereştiya Fehed Şa’ir şandibû ji bo ku li kêleka leşkerê îraqê li dijî yaxîbûn û temeruda kurdî şer bikin li bakurê îraqê..).
 Di vî warî de, û wek kurtkirinekê ji sîsika nakokiyan re di helwîsta herdû aliyan de, Cemal Atasî di wê pirtûka (Ereb û Kurd)’de, dibêje, ku ew bi serdanekê li Bexdadê bû piştî ku kodeta Be’is li îraqê rûdabû, û emîndarê qitrî yê Be’isa îraqê (Elî Salih Se’idî), ku cîgirê serokê hikûmetê bû wê çaxê, û berê wî li Qahîra bû ji bo ku beşdar bibe di bîranîna yekîtiyê  de, di (22.2.1963)’de, lê wek me got li pêşiya ku bi rêkeve Atasî wî dibîne, û jê di pirse: (Hûnê çi bikin derbarê kurd û pirsa kurdî li îraqê?), Elî Se’idî lê vedigerîne û dibêje: (Ez ji te venaşêrim ku berî şoreş destpêbike min pêwendî bi wan re kiriye, û li gel rêberên tevgera kurdî axivîme ji bo ku em wan bê deng bikin di çaxê tevgera me ya kodetayê de, û me ji wan xwestiye ew piştgîriya şoreşa me bikin, û me jî sozek daye wan ku emê hêviya wan di hukimê otonomî de pêkbînin, û emê hinek ji daxwazê wan cîbicî bikin, û em sûrin li ser soza ku me daye wan, eger ew razîbûn başe, lê eger razî nebûn, ji xwe me amadekariya xwe kiriye ku em karibin di dema du hefteyan de yan jî sisiyan bi tenê emê wan ji nav bibin û nehêlin..).
Bi vî rengî ew dijberî diyar bû di helwîstên herdû aliyan de (Nasirî, û Be’isî), derbarê pirsa kurdî, û Atasî bersiva wî dide, û dibêje: (Gotina razîkirina wan bi hinek daxwaz ne bese û tu çareseriyê ji pirsa wan re peyda nake, û ev nerîna ku hûn dibêjin hûnê şoreşa wan hilweşînin û ji nav bibin ji xwe tiştekî gelekî şaşe, û ez bi xwe dibînim her ne mumkine jî ku di çend hefteyan de hilweşînin, û di çen nifşan de jî hûn nikarin, û ev bîrok qet kesekî dilniya nakê..), û Atasî berdewam dike û dibêje ku Elî Se’idî soz dayê û got: (ya xêr çiye? ewê bibe), û piştre Se’idî çû Qahîre, û berî ku ji wir vegere, carek din şer ji nûve hate ragihandin li dijî miletê kurd, û endamên şanda kurdî yên li Bexdadê mabûn ew hatin girtin, lewma Mam Celal jî neçar bû ku hatina xwe ya Bexdadê hilweşîne, û berê xwe bide firense ji bo ku ji wir vegere kurdistanê bi riya Tehranê, di encam de êdî kurd dîsan kete navbera herdû kevirên aşê herdû baskên partiya Be’is li sûriya û li îraqê.