riklam

بەرپرسیارێتی دروستبوو لە تاوانەكانی بڵاوكردنەوەدا

بیروڕا 01:37 PM - 2018-05-01
.

.

بڵاوكردنەوە لە ڕێگا وئامڕزە جۆراوجۆرەكانی ڕاگەیاندنەوە دێتەبوون, كە لەم سەردەمەدا دەزگاكانی ڕاگەیاندن هەمەجۆربوون لەگەڵیشیدا ئەرك وبەرپرسیارێتیان زیاد دەكات, ئەم بڵاوكردنەوەیەش دەگونجێ‌ بە نووسراوبێ‌,هەروەك چۆن دەگونجێ‌ بە گوتار یان بە وێنە یان بە فیدیۆ بێت. تێگەیشتنێكی وورد وجێگیر لەسەر بەها وئەركەكانی ڕاگەیاندن لە بڵاوكردنەوەدا نییە بۆ گەیشتن بەو بەرپرسیارێتیەی كە دەكەوێتەوە. پێش ئەوەی باسی بەرپرسیارێتی دروستبوو بكەین, پێویستە سەرەتا باس لە ڕۆژنامەگەری وكاری ڕۆژنامەنووس بكەین, لەڕوانگەی یاسا كارپێكراوەكانەوە.

بەشی یەكەم:ڕۆژنامەگەریوكاریڕۆژنامەنووسی

ڕۆژنامەگەری بەپێی دەقی ماددەی (یەكەم/چوارەم) لە یاسایی ژمارە (35)ی ساڵی 2007 تایبەت بە ڕۆژنامەگەری لەهەرێمی كوردستان, بەوە ناسێندراوە كە "پیشەی ڕۆژنامەگەرییە لە كەناڵە جیاوازەكانی ڕاگەیاندندا" واتە مەبەست پێی پیشەیە, جا گرنگ نییە بەشێوەیەكی هەمیشەیی بێت یاخود كاتی. ڕۆژنامەنووسیش لە ماددەی ماددەی (یەكەم/پێنجەم)  لەهەمەمان یاسادا, وا پێناسەكراوە بەوەی كە"هەركەسێك كە لە بواری ڕۆژنامەگەریدا لەهەر كەناڵێكی ڕاگەیاندا كار دەكات", ڕۆژنامە لە بڕگەی شەشەم لەهەمان ماددە ویاسادا, "هەر چاپكراوێك كە بە شێوەیەكی خولی وبەناوێكی دیاریكراو وبەژمارەی ڕیزبەند وبەڕێك وپێكی دەربچێ‌ ودابەش بكرێ‌".

بۆیە گەر وویستمان لەسەر ناساندنی ڕۆژنامەگەری وڕۆژنامەنووس بێت بە پێی یاسایی ڕۆژنامەگەری لەهەرێمی كوردستان ژمارە (35)ی ساڵی 2007, ئەوابەهەمان چەشن دەبێ‌ ئەوە بخەینەوە ڕوو كە یاسادانەری كوردستانی لەپاشتێگەیشتن لەهەریەكێك لەو پێناسانە دەردەكەوێت كەتێكەڵاویەكی كردوە ولەناكۆكیدایە هەر لە ماددەی یەكەم-دا.

لەكاتێكدا لە ماددەی (یەكەم/پێنجەم) پێناسەی ڕۆژنامەنووس دەكات بەوەی "....لەهەر كەناڵێكی ڕاگەیاندا كار دەكات", بەڵام لەكاتێكدا لە بڕگەی شەشەمی هەمان ماددە سەبارەت بە ڕۆژنامە كە تایبەت كراوە بەتەنها بە"هەر چاپكراوێك..." بەبێ‌ ئەوەی باس لەجۆری تری كەناڵی ڕاگەیاندن بكات . بەواتایەكی دیكە, یاسادانەر ڕۆژنامەگەری بەپیشەی ڕۆژنامەنووس دادەنێ‌, ئەم پیشەیەش خۆی لە كاركردن لە كەناڵە جیاوازەكانی ڕاگەیاندندا دەبینێتەوە, ئەوا بۆ پێناسەی ڕۆژنامە لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا ناكرێ‌ بەتەنها پەیوەست بكرێ‌ بە بڵاوكردنەوەیەكی چاپكراوەوە, بەبێ‌ جۆری تری كەناڵەكانی ڕاگەیاندن. بەڵكو بەواتا نوێیەكانیان چ بۆ ڕۆژنامەنووس كە دەبێت لە چوارچێوەی ئازادی ڕا دەربڕینی ڕەها لەپیشەكەیدا ببەسترێتەوە, هەروەها بۆ ڕۆژنامەش دەكرێ‌ بەوە لێكبدرێتەوە وبناسرێ‌ كە (هەر بڵاوكراوەیەكی خولیە بەیەك ناو وژمارەی ڕیزبەند دەردەچێ‌, گوزارشت دەكات لە بیرۆكە, كە لە ڕێگای نووسین یان گوتار یان وێنە یان هەر ئامڕزێكی تر, بڵاودەكرێتەوە).

بەپێی دەقی ماددەی (38) بڕگەی دووەم لە دەستووری 2005ی هەمیشەیی عێڕاق, دەوڵەت دەستەبەری ئازادی ڕۆژنامەگەری وچاپكردن وجاڕنامە وڕاگەیاندن بڵاوكردنەوە دەكات, بەجۆرێك كە سیستەمی گشتی وئادابیی گشتی پێشێل نەكات, كەواتە لە ڕوانگەی دەستوورەوە بۆمان دەردەكەوێ‌ تاكو ئەو ئاستە دەوڵەت ڕێگە بە ئازادی ڕۆژنامەگەری وسەرجەم ئامڕاز ودەزگاكانی ڕگەیاندن دەدات, كە سیستەمی گشتی وئادابیی گشتی تێدا پێشێل نەكرێ‌ وببێتەی مایەی هەڕەشە چ بۆسەر سیستەمی گشتی كە هەموو بنەماكانی بوونی كۆمەڵگا وسیستەمی سیاسی بڕێوەبردن وبەرژەوەندی گشتی لەسەر بەندە, خەرقكردنیان دەبێتە هۆی تێگدانی ئاشتوایەتی كۆمەڵگا, خۆ كاتێكیش دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری ناوخۆیی ڕەها بۆ ئەوەی گوزارشت بكات لە ڕێگەی هەرسێ‌ دەسەڵاتەكانەوە بەجێی دەهێنێ‌, وەك لەلایەن دەسەڵاتی یاسادانانەوە دەوڵەت بەدەركردنی یاساكان گوزارشت لە خۆی دەكات, بەهەمان شێوەش بۆ دەسەڵاتەكانی دیكە. وسەرجەمیان لە پێناو پاراستنی سیستەمی گشتیدان, بۆیە گەر كارێك ئەنجام بدرێ‌ پێچەوانەی (سیستەمی گشتی وئادابیی گشتی)بێت ئەوا دەبێتە تاوان بەبێ‌ گوێدانەئەوكەسەی ئەنجامی داوە، سروشتی بێت یاخود مەعنەوی.

 

بەپێی بنەماگشتییەكان لە یاسایی سزادان, بەرپرسیارێتی تاوانی كەسێتیە, ئەمەش ئەو واتایە دەگەیەنێت كە سزادان جێبەجێ‌ ناكرێ‌,  جگە لە بكەری تاوان وهاوبەشانی نەبێت لەو تاوانەدا. ئەم بەرپرسیارێتیەش ئەنجامدەر پابەند دەكات بە ئەستۆگرتنی ئەو دەرئنجامە تاوانیەی كە لە كردەوەكەیدا دێتەبوون وهەروەها یاساش ئەو كارەی بەتاوان ناساندوە. 

بەشی دووەم:ڕێكخستنی بەرپرسیارێتی لەتاوانەكانیبڵاوكردنەوەدا

یاسادانەری عێراقی بەرپرسیارێتی سزایی لە تاوانی كاری ڕۆژنامەوانی لە ماددەكانی (80 تاكو 84), لە وەرزی سێیەم دەروازەی چوارەم كتێبی یەكەم, لە یاسایی سزادان-ی عێراقی ژمارە (111)ی ساڵی 1969 ڕێكخستووە, لە ژێر ناونیشانی "بەرپرسیارێتی لەتاوانەكانیبڵاوكردنەوە"دا. لەمیانەی خوێندنەوەی ئەو دەقانەش بۆمان دەردەكەوێ‌ كە بۆ دیاریكردنی ئەمبەرپرسیارێتی سزایەش یاسادانەر لەسەر (بەرپرسیارێتی هاوئەركی) گیرساوەتەوە، بۆنمونە (گەر بێتوو بڵاوكراوەیەك بە بەپێی یاسا بە تاوان دابندرێ‌, ئەواسەرنووسەری ڕۆژنامە یان نووسەری بەرپرس, سزا دەدرێ‌ بەكەسێتی بكەری تاوانانەی كە بەهۆی ڕۆژنامەكەوە بڵاوكراوەتەوە, بەپێی بارودۆخیان, بەبێ‌ ئەوەی هیچ شتێك لەبەرپرسیارێتی سزایی خودی نووسەری بڵاوكراوەكە بگۆڕێت). بە ڕەچاوكردنی بنەما گشتییەكانی یاسایی سزادان وهەرواها بنەما دادپەروەریەكانیش چوارچێوەی ئەم بەرپرسیارێتیە فراوان پێكراوە, بە جۆرێك كە هیچ بوارێك نەڕەخسێت بۆ تاوانبار یان هاوبەشانی كە ئەندێشەیان بەرەو قوتاردان لە سزا ئاڕاستە بكەن, هەروەك چۆن گومان نییە لەوەدا كە كەسانی سروشتی دەرئەنجامی تاوانی لەم بەرپرسیارێتیە دەگرنە ئەستۆ, خۆ بەهەمان شێوەش كەسانی مەعنەوی بەدەرنابن لەوە. ئەم بەشە لە باسی "ڕێكخستنی بەرپرسیارێتی لەتاوانەكانیبڵاوكردنەوەدا" لە دوو باس-دا بەشدەكەین, باسی یەكەم(تێگەیشتن لە ئازادی ڕۆژنامەوانی)، باسی دووەم(بەرپرسیارێتی كەسی سروشتی وكەسی مەعنەوی).

باسی یەكەم:تێگەیشتن لە ئازادی ڕۆژنامەوانی

ئازادی ڕۆژنامەگەری وابەستەكراوە بە تێنەپەڕاندنی ئەو سنورەی كە یاسا بۆی كێشاوە، سەرەڕای ئەوەی كە لە ماددەی (38) بڕگەی یەكەم ودووەم لە دەستووری هەمیشەی عێراقدا، ئازای گوزارشتكردن و دەربڕینی ڕا بەهەموو ئامڕازەكان دەوڵەت فەراهەمی دەكات وهەروەها ئازادی ڕۆژنامەگەری وچاپكردن وبڵاوكردنەوەی چەسپاندوە تاكو ئاستێك كە نەبێتە هەڕەشە بۆ سەر سیستەمی گشتی وئادابی گشتی، لەبەر ئەمەش بەپێی یاسایی سزادانی عێراقی هەر بڵاوكراوەیەك كە ببێتە مایەی هەڕەشە چ بۆ سەر بەرژەوەندی گشتی یان بۆ بەرژەوەندی كەسێكی تایبەت، ئەوا بە تاوان دادەنرێ‌، بەبێ‌ گوێدانەمافی بەكارهێنانی ئازادییەكانی دەربڕینی ڕا. بۆیە بۆ ڕۆژنامەوان نابێ‌ بە بیانونی بەكارهێنانی ئازادیی ڕاو وپارێزبەندی لە كارەكەیدا دەستوەربداتە هەریەك لەم كارانە.

دەستنەبردن بۆ كاروبارەكانی ئاسایشی ناوەخۆ ، پێویستە ڕێگری بكرێ‌ لە ڕۆژنامەوان لە بڵاوكردنەوەی هەر هەواڵێك یان زانیاریەك یان كردەوەیەك كە ببێتە هۆی دەستوەردان لە ئاسایشی ناوخۆ، وەك هاندان وكاركردن لەسەر پێچەوانەی سیستەمی حوكم، یان بڵاوكردنەوەی باوەڕێك كە ببێتە هۆی گۆڕینی بنما دەستوورییە سەرەكییەكان. ئەم وێنەیەش لە دواین خۆپیشاندانەكاندا بە ڕوونی هەستمان پێدەكرد كە بەشێك لە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن هانی خەڵكانیان دەدا وپڕیاندەكرن بۆ سوتاندن وهێرشكردن بۆ دەزگاكانی حكومەت وحزبی سیاسی، یان بڵاوكردنەوەی وەها باوەڕێك لەنێو خەڵكدا كە كە وابكات هیچ شكۆمەندییەك بۆ بنەما دەستووریەكان نەهێڵێت. لە ماددەی (200) بڕگەی دووەم لە یاسایی سزانی  عێراقی سزاكەی دیاریكراوە بە زیندان لە حەوت ساڵ زیاتر نەبێت یان حەپس.هەروەك چۆن ڕێگە پێدراو نییە كە ڕۆژنامەوان دەستوەربداتە كاروبارەكانی پەیوەست بە ئاسایشی ناوخۆ، بەهەمان شێوەش ڕێگەپێدراونییە زانیاری یان هەواڵگەلێك بڵاوبكاتەوە لە بارودۆخێك كە پەیوەندی بە ئاسایشی دەرەكی هەبێت. دەستوەرنەدان لە بەرژەوەندییە ئابووریەكانی دەوڵەت، بەهەمان شێوە نابێت هەواڵێك بڵاوبكرێتەوە كە ببێتە مایەی گەیاندنی زیان وزەرەر بە بەرژەوەندیە ئابووریە باڵاكانی دەوڵەت، بەچەشنێك كە بێمتمانەیی دارایی دەوڵەت. 

بەپێی یاسایی چاپەمەنی، هەموو بڵاوكرنەوەیەكی لەلایەن ڕۆژنامەوە بە دەستوەردان لە ڕێكارەكانی دادگەری بە جۆرێك كاریگەری هەبێت لەسەر دادوەری ئەو كەیسە یان كاریگەری هەبێت لەسەر داواكاری گشتی یان پارێزەران یان لێكۆڵەران یان شاهید هەبێت یان كاریگەری لەسەر ڕای گشتی هەبێت لەو كەیسەی خراوەتە بەردەم دادگابە تاوان دادەنرێ‌، بۆ نمونە (پار ساڵا كەسێك دزی قوتەوە شیر دەكرد لە چواردە شوێنی جودادا، دادگا سزای پێوستی بەسەردا سەپاندن چونكە لە دیدگای یاسادا دزی هەر دزیە، بەڵام لەبەر ئەوەی بابەتی دزیەكە شتێكی تا ڕادەیەك نامۆ بوو، ڕاگەیاندن بڕیاری دادگایان بە نادادپەروەری لە قەڵەم دەدا وڕای گشتیان بەرەو ئەوە ئاڕاستەدەكرد).یاسادانەری عێراقی تاوانەكانی دەستوەردان لە ڕێكارەكانی بەڕێوەچوونی دادگا لە ماددەكانی (233-242) ڕێكخستووەلە یاسایی سزادانی عێراقی.

دەستوەرنەدان بۆ هەستی دینی، بەهیچ جۆرێك ڕێگەپێدراو نییە چاپكراو یان هەر بڵاوكراوەیەك تێیدا ڕەخنە لە دیینە فەرمییە دانپێدانراوەكانی ناو كۆماری عێراق بگرێت. دەستوەرنەدان بۆ شەرەف وپیرۆزی(كەرامەت)ی تاكەكان، هەر بڵاوكراوەیەك بارودۆخێك لە خۆ بگرێت ببێتە دەستوەردان لە شەرەف وپیرۆزی تاكەكان.

باوان محمد صدیق

ئەمانەش ببینە

زۆرترین خوێنراو

هەواڵەکان دەنێرین بۆ مۆبایلەکانتان

ئەپڵیکەیشنی

app دابەزێنە

Play store app store app
The News In Your Pocket