Beriya Mêrdînê (Deşta Mêrdînê): Êzidiyên Cizîrê (Parêzgeha Hesekê)..Konê Reş

Konê Reş

 Wek ku diyar e; kurdên Êzidî di dewleta Sûriyê de li du parêzgehan jiyana xwe derbas dikin; Parêzgeha Helebê (Çiyayê Kurmênc) û parêzgeha Hesekê (Cizîrê) an Beriya Mêrdînê û Sinceqa Xelef Axa.

Parêzgeha Hesekê: Ev parêzgeha ku li çar deverên wê Kurdên Êzîdî hene. Ev parêzgeha li herî bakur û rojhelatî dewleta sûriyê dikeve, ji rojhelat ve tixûbê dewleta îraqê ye, ji bakur ve çiyayê Toros û tixûbê tirkiyê ye û wiha ev parêzgeh dor 300 k.m di ber sînorê tirkiyê û çiyayê Toros re dirêj dibe. Ji Cizîra Botan û çemê Dicle ta bi Serê Kaniya Milan û rojavayî çemê Xabûr. Kalemêr dibêjin ku berê çemê Zerganê û Girê Mîr  wek sînor dihat naskirin di navbera Botan û Millan de.

Ji sedê salan ve xelkên herêma Cizîrê, li gor civata xwe a koçeriyê, çûn û hatina zozanan û germiyanan, nav li zincîra Toros kirine wek: Çiyayê Mazî, Hilêliyê, Xursê, Mêrdînê, Bagokê (Torê) û çiyayê Spî û wiha jî ji başûr ve Deşta Wêranşarê, deşta Mêrdînê, Deşta Xelef Axa û Deşta Hesinan û her wiha Cizîr li ser du beşan, ji bakur ber bi başûr ve, hatiye parvekirin:

1 – Beriya Mêrdînê (Deşta Mêrdînê):

 Deşteke bi nav û deng e. Ev deşt ji bakur ve, ji çiyayê Mazî, hêrikên Wêranşarê, qelaçê Hilêliyê, çiyayê Xursê û çiyayê Mêrdînê destpêdike û ber bi başûr ve dirêj dibe ta ku digihêje çiyayê Ebdulezîzê.

Ji Rojhelat ve çemê Ceqceqe û ji rojava  ve çemê Xabûr e. Hem jî kalemêr dibêjin ku ji çemê Zirganê û Girê Mîr û bi rojava ve Beriya Wêranşarê.. Di Folklorê Kurdî de jî, gelek caran pesnê Beriya Mêrdînê hatiye dan..

Nexasim di destana Derwêşê Evdî de, ji ber ku bûyerên vê destine di vê deştê de qewimîye, wek van gotinên li ser zimanê Edûla Zor Temir Paşa hatine gotin: Beriya Mêrdînê, bela bişewite berîk bi ripin e, sê konên reş î erebî lê vegirtin e, yek jê ê Hemê Mûsê, yek jê ê Zor Temir Paşa, bavê min e, konê sisiyan ê kinik Derwêşê Evdî ye, kekê Fatma, siwarê Hedban, tirrad elgom, ew kilê herdu çavê min e…

Dengbêjê Ermenî / Kurd Aramê Dîkran jî wiha pesnê beriya Mêrdînê daye; Beriya me berîke dûz e, pozê keleha Mêrdînê bi ser de xûz e, nav sing û berê xelka min zêrê altûz e… Û wek ku diyare ji sedên salan ve hêrikên Wêranşarê û qelaçê Hilêliyê, derdora Mêrdîn û Urfa yê cih û warê eşîra Dena, Sûaniya û Şerqiya  ye.

Konê Reş, Qamişlo, 19.08.2014

PUKmedia/Taybet